دعا از دیدگاه روان شناسی چه جایگاهی دارد؟

آقای دکتر! دعا از دیدگاه روان شناسی چه جایگاهی دارد؟

به طور کلی ذهن تحلیل گر دانشمندان اعم از روان شناسان و غیر روان شناسان، همواره به دنبال اثبات یک وجود و قدرت برتر و تاثیرگذار بر زندگی انسان بوده است. این جستجو می تواند هم ذهن دانشمندان مومن و معتقد به خدا را به خود مشغول کند و هم ذهن دانشمندانی را که چنین باوری ندارند. در واقع نگاه ما به دین از ۲ زاویه می تواند باشد؛ یکی نگاه از درون که نگاه باورمندان و پیروان دین است که قاعدتا آن را قبول دارند و به آن ایمان آورده اند و دیگری نگاه افرادی که چنین باوری ندارند ولی آیا افرادی که خارج از این دایره باورمندی قرار می گیرند، از این مقوله جدا هستند؟ در عمل می بینیم که این گونه نیست. در روان شناسی به خصوص در دهه های اخیر یعنی بعد از اینکه نظریات روان شناسان رفتارگرا به گونه ای دچار تحول شد، به مسایل مذهبی، عرفانی و الهیات از بیرون نگاه خاصی پیدا شد یعنی حکمت عملی که جایگاه روان شناسی بود، به سمت حکمت نظری سوق داده شد زیرا رفتارگرایان فهمیدند در حکمت نظری یافته هایی وجود دارد که می تواند به آنها کمک کند؛ از جمله دعا.

▪ و این یافته ها چه بود؟

وقتی از قدرت لایزال و نامحدودی کمک می خواهیم، این درخواست به ما انرژی خاصی تزریق می کند که از مسایل صرفا مذهبی جداست. این انرژی توانمندی های پنهان ما را ارتقا می دهد بنابراین به ذهن ما تفکر و اندیشه ای می رسد که یک لحظه قبل نمی رسید و توانایی ای را در خود می بینیم که یک لحظه قبل نداشتیم. به همین دلیل در حال حاضر مساله دعا به طور جدی در روان شناسی جدید مطرح شده است. ممکن است برخی بگویند این حالت ها به دلیل وجود تلقین است. اگر با همین نگاه هم به قضیه نگاه کنیم، باید بگوییم تلقین هم می تواند توانمندی هایی را در انسان ایجاد کند. دنیا فراتر از این ارتباطاتی است که ما می توانیم ببینیم. ارتباطاتی که به وسیله امواج لایتناهی ایجاد شده است و با انرژی مثبت خود می تواند در سرنوشت، رفتار و روابط ما موثر باشد. ما در روان شناسی با این دید به مقوله دعا نگاه می کنیم.

▪ یعنی برخی از روان شناسانی که هیچ اعتقادی به خدا نداشتند، دیدگاه خود را به این قضیه تغییر دادند؟

بله، از آنجا که رفتارگرایان، اندیشه ماده گرا داشتند، طبعا نمی خواستند این مساله را باور کنند و اصولا فرآیندهای مغزی را هم باورنداشتند. فقط هرچه می دیدند، تجربه می کردند و اندازه می گرفتند، باور داشتند. این دانشمندان حدود یک قرن بر علم روان شناسی حکومت کردند. به همین دلیل باعث شدند روان شناسی از علوم الهی و حکمت نظری جدا شود اما در دهه های اخیر که شناخت گرایی وارد میدان شد، دریافتند چیزی فراتر از آنچه که قابل رویت است، وجود دارد که در زندگی ما موثر است، بنابراین جرات یافتند و بسیاری باورشان را اصلاح کردند و پذیرفتند که در دنیای ما نیروهایی وجود دارد که قابل رؤیت وحتی قابل اثبات علمی نیست ولی بر رفتار، ارتباطات و سرنوشت انسان ها تاثیر دارد اما هنوز بسیاری از روان شناسان غربی ماده گرا هستند و حتی وجود خدا را قبول ندارند. باوجود این افکار باز هم تاثیر دعا تایید شده یعنی تاثیر دعا در زندگی، رفتار و روابط بین انسان ها به اثبات رسیده است. این گام اول و موفقیت مهمی در علم روان شناسی محسوب می شود ضمن اینکه به طور کلی دعا حاصل و نتیجه ایمان و خداباوری است یعنی حتی فرد ماده گرایی که سعی دارد اثبات کند دنیا از طریق تحول ماده به وجود آمده است، وقتی وارد مرحله دعا شود ناخواسته خداباور می شود یعنی از یک نیرویی فراتر از آنچه می بیند و حس می کند، کمک می خواهد چه به آن اقرار بکند و چه اقرار نکند.

▪ از نظر روان شناسی، چه شرایطی باید وجود داشته باشد تا دعا تاثیرگذار باشد؟

اگر دعا را جلب یاری، کمک یا حمایت از یک منبع قدرت لایزال برای تحقق یک هدف، اعم از رفع مشکل یا ایجاد فرصت جدید در زندگی تعریف کنیم، می بینیم برای اینکه موثر واقع شود باید ویژگی هایی داشته باشد. دعا یعنی دعوت. دعوت به اینکه من چیزی را می خواهم و نیرویی می تواند به من کمک کند تا به آن برسم. پس خواسته ما باید جزو محرمات و مکروهات نباشد. ما نمی توانیم چیز بدی بخواهیم. خواسته موردنظر نباید برای خودمان و دیگران مضر و آسیب زننده باشد. علاوه بر این، آنچه می خواهیم انجام شود، باید ممکن و عملی باشد.

▪ منظورتان چیست؟

دنیا بر محور عدالتی می گردد که این عدالت می تواند برگرفته از تعادل باشد که خود معنای وسیعی دارد. اگر من چیزی را از صمیم قلبم بخواهم که شایستگی، اهلیت و صلاحیت رسیدن یا داشتن آن را نداشته باشم یعنی حق خود و دیگری را ضایع کرده ام. ضمن اینکه برای رسیدن به هر هدفی باید تلاش کرد و این طور نیست که انسان بنشیند و همه چیز را با دعا از خدا بخواهد. دعا فقط برای غلبه بر مواردی است که خارج از کنترل و اراده و جزو خواسته های منطقی و مجاز ماست. در این صورت باید تمام جوانب را در نظر بگیریم و دعا کنیم. در واقع دعا برای رفع موانعی است که خارج از اختیارات ممکن رخ می دهد. اینها ویژگی هایی است که ما برای دعا به عنوان یک تلقین مثبت و ارتباط با یک منبع لایتناهی، نیرومند و قدرتمند قائل هستیم.

▪ دعا چه فوایدی برای انسان ها و روابط بین فردی آنها دارد؟

دعا می تواند توانمندی های ما را ارتقا دهد و این جنبه علمی دارد. دعا می تواند به انسان آرامش بدهد و تنش ها و اضطراب ها را از وی دور کند. دعا یک نیروی انرژی دهنده است. یکی از توصیه هایی که بارها و بارها بزرگان دین کرده اند؛ دعا برای همه مردم است. نگاه و رفتار انسان هایی که برای همه مردم دعا می کنند و برای همه خیر، سلامت، آمرزش و عاقبت به خیری می خواهند، به آدم ها تغییر می کند. در لحظه ای که فرد جمله ای دعاگونه را در دل می گوید، با وجودی که هیچ کس آن را نمی شنود و دنبال این هم نیست که کسی متوجه شود، نوع نگاه، کلام و رفتارش تغییر می کند و با انرژی مثبت تر با دیگران روبرو می شود. ما گاهی برای غیر از خودمان ولی برای افراد مشخصی دعا می کنیم.

این کار به طرز حیرت انگیزی در روابط ما با آن افراد بدون اینکه کاری برای آنها انجام داده باشیم، تاثیرگذار است، بنابراین انسان باید در دعاهایش برای همه دعا کند و خیر آنها را بخواهد تا به اهداف، سلامت و آرزوهایشان برسند. زمانی که این دعاها در ذهن شکل می گیرد، حتی اگر بر زبان جاری نشود، نگاه و رفتار ما را نسبت به فرد دعاشده تغییر می دهد. معمولا خانواده هایی که برای هم دعای خیر می کنند نسبت به آنهایی که در دلشان رنجش و کدورت دارند، روابط بهتری با هم دارند. به همین دلیل یکی از موثرترین کارها برای بهبود روابط بین فردی در خانواده، محیط کار، اقوام، همسایه ها و... دعا و آرزوی خیر برای همه است. دعا، روابط را به طور عمقی تغییر می دهد و اصلاح می کند. به همین دلیل همیشه توصیه می شود برای فردی که می خواهید با وی رابطه بهتری داشته باشید، دعای خیر کنید.

▪ فکر می کنم تحقیق مشهوری هم در رابطه با تاثیر دعا بر سلامت افراد انجام شده، درست است؟

بله، در یک تحقیق روان شناسان ۲ گروه از افراد بیمار را به عنوان گروه «آزمودنی» و گروه «شاهد» در نظر گرفتند؛ سپس برای سلامت یک گروه از بیماران بدون آنکه خودشان بدانند دعا کردند اما برای گروه دوم دعایی صورت نگرفت. شرایط ۲ گروه کاملا مساوی بود اما پس از مدتی به شکل حیرت انگیزی دیده شد گروه اولی که برای آن دعا شده بود، حال بهتری پیدا کردند در حالی که گروه دوم هیچ فرقی نکرده بودند. این تحقیق تحولی در روان شناسی به وجودآورد. به همین دلیل در حال حاضر هیچ روان شناسی نیست که تاثیر دعا بر سلامت فرد دعا کننده و دعا شونده را انکار کند. علاوه بر این هیچ کس نمی تواند از تاثیر دعا بر تلطیف روح و تخلیه روانی ناشی از بیان روشن خواسته ها غافل باشد یا آن را رد کند.