کار- جینگیلتی حرفلر؛ 8 حالتلی پسوندلر

اولو تانری نین آدی ایله 

مییانالی سیته سی ایله تانیش اولدوغوم گوندن بری دیل حاققیندا موختلیف مطلبلر و مقاله لر یازیلمیشدیر. بو بؤلومده یازیلان مطلبلرین آردینی توتانلارا، آذربایجان تورکجه سینده تمل بیر بیلگییه یییه لندیکلرینی دوشونورم. اؤرنه یین بو عضولر «کوراوغلی، یوخدی، یوردیمیز و...» کیمی یانلیش یازیلارین یئرینه «کوراوغلو، یوخدور، یوردوموز و...» کیمی، دوغرو یازماغی اؤیرنمیشدیرلر.

مختصر دیل قونوسوندا بیلگییه صاحب اولانلار تورکجه‏ده پسوندلرین نئچه حالتده گله بیله جه یینی اؤیرنیبلر.

1) بیر حالتلی پسوندلر: کن، دک، داش و...

2) ایکی حالتلی پسوندلر: لار/لر، جاق/جک و...

3) دؤرد حالتلی پسوندلر: لیق/لوق/لیک/لوک ، و...

دئمک بعضی پسوندلر کلمه کؤکونون سسلیسینین اینجه یا قالین اولماسینا گؤره ایکی حالتده و بعضی پسوندلر ده کلمه کؤکونون اینجه یا قالینلیغیندان علاوه دوداقلانان یا دوداقلانمایان اولدوغونا دا باغلی دؤرد حالتده یازیلاراق بیر آنلامی داشیییر.

دیلیمیزین سس‏سیزلری بیر باخیمدان ایکی یئره بؤلونور: 1- کار  2-جینگیلتی

«کار» سس‏سیزلر: پ، ف، خ، ت، ش، س، ک، چ،  ه

«جینگیلتی» سس‏سیزلر :ق، ی، ل، م، ن، ر، ب، و، غ، د، ژ، ز، گ، ج

سکگیز حالتلی پسوندلر:

بو پسوندلرده سسلی لرین اینجه-قالین قانونودان علاوه سس سیزلرین قانونلاری دا ایشه گلیر ، پسوندلرین ده سسلیلری ، کؤکلرین سون سسلیلری کیمی اینجه ، قالین ،دوداقلانان و دوداقلانمایان اولاجاغیندان علاوه، کؤکلرین سون سس سیزی جینگیلتیلی اولورسا اکلرین بیرینجی سس سیزی جینگیلتیلی هابئله سون سس سیزی کار اولورسا اکلرین بیرینجی سس سیزی کار اولمالیدیر. اؤرنک اوچون فعلی کؤکلرین سونونا آرتیریلان
(قین/غین/کین/گین/قوُن/غوُن/کون/گون - qın/ğın/kin/gin/qun/ğun/kün/gün ) اکینی نظرده آلساق:

- قین qın: سسلیسی قالین – دوداقلانمایان دیر. بیرینجی سس سیزی کار دیر.

- غین ğın: سسلیسی قالین – دوداقلانمایان دیر. بیرینجی سس سیزی جینگیلتی لی دیر.

-کین  kin: سسلیسی اینجه – دوداقلانمایان دیر. بیرینجی سس سیزی کار دیر.

-گینgin  : سسلیسی اینجه – دوداقلانمایان دیر. بیرینجی سس سیزیجینگیلتی لی دیر.

-قوُنqun  : سسلیسی قالین – دوداقلانان دیر. بیرینجی سس سیزی کار دیر.

-غوُنğun  : سسلیسی قالین – دوداقلانان دیر. بیرنجی سس سیزی جینگیلتی لی دیر.

-کونkün  : سسلیسی اینجه – دوداقلانان دیر. بیرنجی سس سیزی کار دیر.

-گونgün  : سسلیسی اینجه – دوداقلانان دیر. بیرنجی سس سیزی جینگیلتی لی دیر.

مثال:

ساتماق (satmaq)  فعلینین کؤکو سات (sat)دیر. بو کؤکون سسلیسی (a) قالین – دوداقلانمایان دیر و سون سسسیزی t کار دیر . پس گرک قین qın اکینی آرتیراق. یعنی ساتقین ((satqınهابئله داش(daş) ←  داشقین  (daşqın)، بات(bat) ← باتقین(batqın)  و...

قیرماق(qırmaq) فعلینین کؤکو قیر (qır)دیر. بو کؤکون سسلیسی (ı) قالین – دوداقلانمایان دیر و سون سس سیزیr  جینگیلتیلی دیر. پس گرک غین  ğın اکینی آرتیراق. یعنی قیرغین ((qırğınهابئله آز(az) ←  آزغین(azğın) ، دال(dal) ← دالغین(dalğın)  و...

ایتمک(itmək) فعلینین کؤکو ایت (it)دیر. بو کؤکون سسلیسی(i)اینجه – دوداقلانمایان دیر و سون سس سیزیt  کار دیر. پس گرک کین kin اکینی آرتیراق. یعنی ایتکین(itkin) هابئله سئچ(seç) ←  سئچکین(seçkin) ، یئت(yet) ← یئتکین(yetkin)و...

ازمک(əzmək) فعلینین کؤکو از(əz)دیر. بو کؤکون سسلیسی (ə) اینجه– دوداقلانمایان دیر و سون سس سیزی z جینگیلتیلی دیر. پس گرک گین  gin اکینی آرتیراق. یعنی ازگین (əzgin) هابئله بیل(bil) ← بیلگین(bilgin) ،سئز(sez) ← سئزگین(sezgin) و...

سوسماق(susmaq) فعلینین کؤکو سوُس(sus)دور. بو کؤکون سسلیسی u قالین – دوداقلانان دیر و سون سس سیزی s کار دیر. پس گرک قون qun اکینی آرتیراق. یعنی سوسقوُن. (susqun) هابئله جوش(coş) ←  جوشقوُن(coşqun) ، توُت(tut) ← توُتقوُن(tutqun) و...

یورماق(yormaq) فعلینین کؤکو یور (yor)دور. بو کؤکون سسلیسی o قالین – دوداقلانان دیر و سون سس سیزی r جینگیلتیلی دیر. پس گرک غونğun   اکینی آرتیراق. یعنی یورغون (yorğun) هابئله پوز(poz) ← پوزغون(pozğn) ، دول(dol) ← دولغون(dolğun) و...

دوشمک(düşmək) فعلینین کؤکو دوش(düş)دور. بو کؤکون سسلیسی ü اینجه – دوداقلانان دیر و سون سس سیزی ş کار دیر. پس گرک کونkün  اکینی آرتیراق. یعنی دوشکون. (düşkün) هابئله اؤت(öt) ← اؤتکون(ötkün) و...

سوزمک(süzmək) فیعلینین کؤکو سوز (süz)دور . بو کؤکون سسلیسی ü اینجه – دوداقلانان دیر و سون سس سیزی z جینگیلتیلی دیر. پس گرک گون gün اکینی آرتیراق. یعنی سوزگون. (süzgün) هابئله اؤز(öz) ← اؤزگون(özgün) ، سور(sür) ← سورگون(sürgün) و...

اومورام یارارلی اولسون.