منطقه وسیعی پوشیده از درختان، درختچه ها و گونه های علفی است که همراه با جانوران وحشی نوعی اشتراک حیاطی گیاهی و جانوری را تشکیل داده و تحتتأثیر عوامل اقلیمی و خاکی قادر است تعادل طبیعی خود را حفظ کند.

جنگل بسته به نوع پیدایش آن و خصوصیات ساختاری به جنگل بکر، جنگل طبیعی، جنگل مصنوعی یا جنگل دست کاشت طبقه بندی میشود.

امروزه سعی بر این است که جنگل های بکر باقی مانده بر روی کره زمین را حفظ و زا آنها به عنوان ذخیره گاههای اطلاعات ژنتیکی و تنوع زیستی استفاده شود. امروزه تبدیل جنگلهای بکر به جنگلهای صنعتی قابل توجیه نیست و نگهداری آنها حتی از نظر اقتصادی نیز توجیه پذیر است.

جنگل طبیعی، جنگلی است که بدون دخالت انسان به وجود آمده است ولی انسان به طور مستقیم یا غیرمستقیم در آن دخالت (بهره برداری) کرده است. جنگلهای بکر، دست خورده و بهره برداری شده تبدیل به جنگل های طبیعی می شوند.

علاوه بر سه نوع جنگلی که تعاریف آن ذکر شده در کشور ما از اصطلاح بیشه هم استفاده میشود. ما بیشه را معمولاً برای پوشش گیاهی به کار میبریم که اطراف رودخانه و شیار دره ها در مناطق خشک ظاهر می شوند. این واژه به تجمع درختچه ها و نیزارها نیز اطلاق میشود.

تجربه تلخ چند دهه اخیر نشان می دهد که در غیاب مدیریت علمی، منابع طبیعی چگونه سیر قهقرایی به خود گرفته اند بسیاری از عرصه های طبیعی کشور رو به نابودی نهاده است. طبیعت نابسامان منابع طبیعی در کشورمان ایران همیشه یکی از مهم ترین نگرانی هایی است که ذهن طرفداران و کارشناسان محیط زیست را به خود مشغول ساخته است.با آسمونی همراه باشید.

ایران دارای 5 ناحیه رویشی به شرح زیر است:

1- ناحیه رویشی هیرکانی(خزری) به مساحت 1967316 هکتار
2- ناحیه رویشی ایرانی- تورانی به مساحت 4032747 هکتار
3- ناحیه رویشی ارسبارانی به مساحت 200000 هکتار
4- ناحیه رویشی زاگرسی به مساحت 6000000 هکتار
5- ناحیه رویشی خلیج – عمانی به مساحت 2119000 هکتار

جنگل های شمال ایران شامل جنگل های خزری و ارسباران:

این جنگل ها ازنظر جغرافیای گیاهی در منطقه هیرکانی واقع شده است و گونه های تشکیل دهنده آن جزء گونه های پهن برگ خزان کننده هستنتد. مساحت این جنگل ها در گذشته حدود پنج میلیون هکتار بوده که براساس آمارها در حال حاضر مساحت جنگل های شمال کشور حدود 2 میلیون هکتار و جنگل های ارسبارانی معادل 164000 هکتار است. اما در طی سالیان اخیر چرای مفرط دام و همچنین قطع به منظور مقاصد اقتصادی باعث کاهش این جنگل ها شده است. نقطه قابل توجه اینکه این جنگل ها جزء قدیمی ترین جنگل های دنیاست و این منطقه دارای 80 گونه درختی است که از گونه های کم نظیر آن می توان به لیلکی، لرگ، انجیری و سفید پلت اشاره کرد.

جنگل‌های ارسباران که سال 1355 از سوی یونسکو به عنوان منطقه حفاظتی و ذخیره‌گاه معرفی شده، حدود 50 سال پیش دارای 250 تا 300 هزار هکتار وسعت بوده است. تخریب به گونه‌ای پیش رفته که امروزه وسعت جنگل‌های این منطقه به 164 هزار هکتار کاهش یافته است. سازمان جنگل‌ها اعلام کرده سالانه 100 هزار هکتار جنگل احیا می‌شود. ولی کارشناسان معتقدند، این رقم در مقایسه با تخریب‌های انجام‌شده در سال‌های گذشته بسیار ناچیز است.

وسعت جنگل های شمال کشور که به جنگل های ناحیه رویشی هیرکانی یا خزری شهرت دارد را یک میلیون و 847 هزار و 886 هکتار می باشد، این جنگل ها در نیمرخ شمالی البرز از آستارا در غرب تا گلیداغی در شرق بطول تقریبی 800 کیلومتر و عرض 20 تا 70 کیلومتر را پوشش می دهد. تصویر ماهواره ای سال های 1354 و 1380 از جنگل های شمال نشان می دهد که مساحت جنگل های شمال از 2640000 به 2050000 هکتار معادل 22 درصد کاهش یافته است. 78 درصد جنگل های شمال جزو جنگل های تولیدی، 12 درصد حفاظتی و 10 درصد حمایتی و ذخیره گاهی هستند. جنگل های هیرکانی شمال ایران که بیشتر از نوع پهن برگ و دارای تنوع بسیار است، جزء جنگل های منحصربه فرد بوده و شهرت جهانی دارد. از جمله درختان موجود در این جنگل ها می توان به گونه های: افرا، بلوط، ممرز، راش و… اشاره کرد. این گونه های پهن برگ، وابسته به آب و هوای معتدل اقیانوسی است.

از جنگل های جلگه ای مازندران به جز مساحت اندکی که به صورت ذخیره گاه جنگلی، پارک جنگلی و اثر طبیعی ملی اداره می شود، بقیه تماما از بین رفته و به اراضی مزروعی، ساختمان ها و تاسیسات مسکونی و صنعتی و … تبدیل شده است. جنگل های کوهستانی این مناطق نیز اکنون تحت شدیدترین فشارهای تخریبی قرار دارد.

جنگل های غرب و جنوب غرب ایران شامل جنگل های زاگرس:

این جنگل ها در امتداد رشته کوه زاگرس قرار دارند و رطوبت را از دریای مدیترانه جذب می کنند. مساحت این جنگل ها در گذشته حدود ده میلیون هکتار بوده که به دلیل قطع بی رویه و غیر اصولی به کمتر از شش میلیون هکتار کاهش پیدا کرده است و مهمترین (گونه غالب) گونه درختی این ناحیه بلوط ایرانی می باشد .یازده استان کشور در حوزه رویشگاه زاگرس قرار دارند.

جنگل های زاگرس بالغ بر 42 درصد جنگل های کشور را تشکیل داده که در محدوده ای 30 میلیون هکتاری پراکنده است. بیش از 40 درصد آب شیرین کشور و 80 درصد جمعیت عشایری در زاگرس واقع شده است. در این جنگل ها تاکنون بالغ بر 180 گونه درختی و درختچه ای شناسائی شده که خود نمایانگر ارزش ژنتیکی این جنگل هاست. شاخص منطقه زاگرس، درخت بلوط است، اما سایر گونه های درختی نظیر بنه، بادامک، ارژن، کیکم، گلابی وحشی و … نیز در این ناحیه دیده می شود.

تهدیدات جنگل های زاگرسی:

در حال حاضر جنگل های زاگرسی با مشکل زوال و نابودی تدریجی مواجهه شده اند که بنا بر آمار سازمان جنگل ها حداقل 1100000 هکتار را تحت تاثیر قرار داده است. همچنین بیش از 60 درصد جنگل های زاگرس در کلاسه انبوهی جنگل تنک (تاج پوشش 5 تا 25 درصد) قرار دارد. ضمنا جنگل های دانه زاد زاگرس، متشکل از درختان کهنسال است و در معرض خطر پوسیدگی و باد افتادگی قرار دارند.

چرای مفرط و کوبیدگی خاک در اغلب مناطق جنگلی زاگرس، زراعت دیم، کشت زیر اشکوب، فعالیت های راهسازی و معادن، تغییرات اقلیمی، بیماری خشکیدگی، بهره برداری ناپایدار از منابع آب سطحی و زیر زمینی و فرسایش از مهمترین عوامل زوال اکوسیستم زاگرسی محسوب می شوند. در اغلب اراضی جنگلی، مانع بقاء هر گونه زادآوری درختان است.

نابودی پوشش گیاهی در منطقه زاگرس به حدی است که بنا به اذعان برخی مسئولین، تجدیدپذیری طبیعی در این جنگل ها، عملا غیرممکن است و بالغ بر 186 گونه گیاهی نایاب در معرض نابودی قرار دارند. در لرستان طی سال 1373 تا 1382 و در یک دوره 10 ساله سی هزار هکتار از جنگل های استان از بین رفتند که این نرخ معادل 5/2 درصد سالیانه است و این را می توان به سایر نواحی رویشی زاگرس بسط داد.

جنگل های جنوب ایران شامل سواحل خلیج فارس و دریای عمان:

این جنگل ها اغلب به صورت پراکنده و کم پشت وجود دارند که با عنوان گرم سیری و نیمه استوایی قید شده اند. مساحت این جنگل ها حدود 500 هزار هکتار است و از گونه های معروف آن می توان به گونه حرا اشاره کرد که به افتخار دانشمند بزرگ ایرانی ابو علی سینا نامگذاری شده است. از جمله جوامع گیاهی ناحیه رویشی سواحل جنوب کشور جامعه حرا و چندل (جنگل های مانگرو) است. وسعت جنگل های دریائی (مانگرو) در 25 سال گذشته حدود 200 هزار هکتار بوده که در حال حاضر این میزان به 18 هزار هکتار رسیده است و به عبارتی دیگر سالیانه حدود 2500 هکتار از وسعت آن کم شده است.

جنگل های فلات مرکزی ایران (ایران و تورانی) شامل جنگل های بیابانی و کوهستانی:

فلات ایران جزءمناطق خشک و نیمه خشک غیر جنگلی محسوب می شود که نیمی از سطح کشور را می پوشاند و دلایل آن خاک شور، بارندگی کم وگرمای زیاد است. وسعت این جنگل ها حدود سه میلیون هکتار برآورد شده است که از مهمترین گونه های آن می توان به تاغ، گز، گون، پسته و بادام اشاره کرد.

امروزه طبق آخرین آمار و اطلاعات در سال 1379 سطح جنگل های ایران حدود 12.4 میلیون هکتار و معادل 7.4% سطح کل کشور است. (گزارش سازمان فائو F.A.O در سال 2001).
بر اساس اطلاعات ارائه شده به FAO در سال 2010 که بر مبنای تصاویر ماهواره ای سال 1998 تهیه شده سطح جنگل های کشور 11075000 هکتار است.