اگر در دانشگاه آزاداندیش نباشیم چه می شود؟‬

حامد بخشی*//دانشگاه نه تنها جایی برای رشد علم بلکه عمق و غنا دهنده به فرهنگ جامعه است. جایی که محل رشد افکار است هر چند افکاری متضاد و مقابل هم. ضرورت هم ایجاب می کند که چنین باشد زیرا جایی که در آن افکار متضاد موجود نباشد مکانی سست و بی رمق می شود و رخوت سراسر آنرا می گیرد.

«اگر بخواهیم در دانشگاه علامه کار کنیم ولی آزاد اندیش نباشیم مثل اینست که بادبادک هوا کرده باشیم ». مقام معظم رهبری.

با وجود تاکیدات مکرر مقام معظم رهبری در مورد ایجاد کرسی های آزاداندیشی ، با گذشت چند سالی از طرح این مبحث از سوی معظم له، اقدامی در خور صورت نگرفته است. با توجه به شرایط حساس کشور به لحاظ علمی بالاخص علوم انسانی ضرورت آزاداندیشی بیش از پیش احساس می شود. طرح مبحثی این چنین نیازمند یک سری عوامل زیر ساختی به مثابه اساس کار است. از آنجا که علم با آزاداندیشی و تعقل رشد می کند، تعصب ورزی و عصبیت در علم، به هرز رفتن تلاش فکری است. است زیرا تعصب و جمود به ساحت تفکر، آسیب وارد می کند و تنها آزاداندیشی باعث رشد تفکر انسانها می شود.عقلانیت، وسیله تفکر و دور شدن از غفلت و غرور است همچنین عقل منبع بصیرت و خلاقیت برای انسان ها است. تفکر سئوالات جدید ایجاد می کند و ذهن اندیشمندان نیز با طرح سئوالات جدید و تلاش برای یافتن پاسخ، ورزیده می شود که نتیجه آن دوراندیشی و افق نگری است.

بستر کار برای ایجاد طرح دانشگاه است که به فرموده حضرت امام (ره) مبدا همه تحولات در سطح جامعه است. دانشگاه ها که انصافا هم به عنوان شکل دهنده امواج خروشان تحولات در سالهای اخیر مطرح بوده اند می توانند به عنوان مهمترین بستر، ایفای نقش نمایند. علاوه بر بستر، نیروهای این عرصه هم قطعا دانشگاهیانند، همانهایی که به فرموده مقام معظم رهبری فرماندهان و افسران جنگ نرم اند؛ لذا ناگزیر باید یادداشت مختصری در باب دانشگاه از سر بگذرانیم. دانشگاه نه تنها جایی برای رشد علم بلکه عمق و غنا دهنده به فرهنگ جامعه است. جایی که محل رشد افکار است هر چند افکاری متضاد و مقابل هم. ضرورت هم ایجاب می کند که چنین باشد زیرا جایی که در آن افکار متضاد موجود نباشد مکانی سست و بی رمق می شود و رخوت سراسر آنرا می گیرد. دانشگاه جایی برای مقابله افکار ونظریات قلمداد می شود، امری که با نظریه پردازی ها و گاه تعارض و تضاد نظرات و افکار در میان دانشگاهیان و اصحاب فکر برای انتخاب نظرات برتر شکل می گیرد و حاصل آن رشد علمی و فرهنگی و جدا شدن از تعصبات است.

به فرموده استاد شهید، مرتضی مطهری تنها راه دفاع از دین و اعتقاد مبتنی بر معرفت ناب وحیانی، آزادی دادن به افکار مخالف و مواجهه صحیح با آنهاست. با توجه به نقش کلیدی دانشگاه در روند تولید فکر و ایجاد فضای آزاداندیشی این امر به خوبی محقق نشده و هنوز جایگاه واقعی خود را نیافته است . لذا باید بررسی کرد که چرا این امر مهم هنوز تحقق نیافته است و چاره ای برای آن یافت. آیا اگر در دانشگاهها با روشهای متفکرانه راه را برای ابراز عقیده ولو عقیده ای باطل باز نکنیم و تنها از طریق اعمال فشار و به آنها پاسخ بگوییم این عقیده های گمراه اصلاح شده اند؟ جواب سئوالاتی نظیر این سئوال را اگر با عقلانیت بدهیم به ریشه مسائل امروز جامعه خواهیم رسید. این سوال همه متفکران است که آیا اگر ما در محیطی آزاداندیشی و نظریه پردازی را برای ابراز نگرشها ایجاد می کردیم امروز شاهد این می شدیم که درکف خیابانها با اردو کشی های خیابانی به دنبال ابراز عقیده باشیم؟ آیا اگر محیطی وجود می داشت که در آن با افکار و اندیشه های خود و دیگران مواجه بودیم نیازی به جنجال آفرینی در عرصه علمی وفرهنگی جامعه داشتیم؟ دیدن واقعیات یک ضرورت است. حقیقت این است که تشکیل کرسی های آزاد اندیشی و نظریه پردازی برای تحقق چشم اندازهای عظیم علمی و فرهنگی امروز نیاز است.

ایجاد کرسی های آزاداندیشی دانشگاهی و دانشجویی محفل بسیار مهمی برای رشد و شکوفایی فرهنگی و علمی است و آن چه که در میان قابل چشم پوشی نیست، عدم جلوگیری از تولید فکر و طرح سوال قشر فرهیخته جامعه است. سئوالات بی سابقه ای که می تواند با جواب هایی پاسخ داده شود که در صورت نبود فضای لازم برای مطرح شدن این سئوالات، باعث ایجاد تناقض در طبقه فکری مد نظر می شود. این سئولات می تواند از حوزه فرهنگی، اجتماعی شروع شده و به شبهات دینی ختم شود. سئوالاتی که دانشجو تشنه پاسخ های جامع و کامل نسبت به آن است و باید منابع لازم برای آن را در دسترس داشته باشد تابتواند محفلی برای پرسش و پاسخ ایجاد نماید. بی اعتنا بودن به سئوالات دانشجویان و راحت گذشتن از آنها میتواند اثراتی را به دنبال داشته باشد نظیر:

۱-باقی ماندن شبهات و آغاز انحرافات در ساختار فکری دانشجو. فرد با این شبهات انس میگیرد و تصورش بر این است که جامعه علمی ای که در آن به سر می برد قادر به پاسخ گویی او نیست.

۲-ایجاد فضای شبهه ناک در میحط های آکادمیک موجب به انحراف رفتن قشر دانشجو می گردد و با کوچکترین نسیمی به لرزه می افتد. رفتارهای رادیکالی که بعضا از سوی برخی افراد صورت میگیرد مثالی است از غبار آلود بودن محیط .

با توجه به نکات فوق چاره جویی اساسی چیست ؟ چه کار باید کرد؟ آیا می توان الگوی مناسبی برای جامعه بزرگ دانشگاهی تدوین کرد که در پرتو این الگو دانشگاه ها کارخانه انسان سازی شود و کرسی های آزاداندیشی دانشجویی، آزاد فکری و نظریه پردازی که از تاکیدات بیشمار مقام عظمای ولایت است در دانشگاه ها شکل گیرد؟

ایجاد بستر مناسب در دانشگاه ها نیازمند چند عامل مهم است، که به شرح زیر می باشد:

۱-ایجاد کرسی های آزاداندیشی دانشجویی در محیط دانشگاه به همراه ضوابط قانونی

۲-پذیرا بودن مسئولین دانشگاهی به نقد های موجود

۳-آگاهی جنبش های دانشجویی به منزلت خود در آزاد اندیشی

۴-دور کردن دانشگاه و فضای موجود از سیاسی کاری های احزاب و گروههای وابسته

۵- ایجاد فضای نقادی و آزاداندیشی در مباحث علمی

اگر بپذیریم که دانشگاه ها مبداء تحولات است می توان با ایجاد فرصت برای انعکاس صحیح تولیدات فکری دانشگاه ها می توانیم شاهد این باشیم که دانشگاه به عنوان خط مقدم در جبهه نرم عمل می کند. خط مقدم بودنی که منوط به تعاملات واقع بینانه حوزه های علوم دینی با دانشگاه است. تعاملی که در صورت تحقق، بخش عمده ای از بحران های فکری را در حوزه علوم انسانی و علوم اجتماعی برطرف خواهد کرد.

اما این جا دانشگاه است ، رسالت دانشگاه آموزش، پرورش روحیه مطالبه گری و آزاداندیشی ، تولید علم و ارائه خدمات به جامعه است. اینکه چقدر دانشگاه توانسته به رسالت خود عمل نماید درخور توجه است. نیازمند بازنگری در دانشگاه و نیازمند چاره جویی هستیم، چرا که دانشگاه محلی است برای انتقال فرهنگ از نسلی به نسل بعد. اما چه فرهنگی، چه علمی، مسئله اینست : تولید علم تنها از طریق تحقیق و پژوهش ممکن بوده و این امر باید عملا جزو اهداف دانشگاه قرار گیرد؛ به نحوی که دانشگاه دنبال افرادی برود که علاقه بیشتری به پژوهش دارند. دانشگاه نه حزب، نه رسانه و نه دولت است، بلکه جایی است که این نهادها در آن مورد مطالعه قرار می گیرند. سیاست بازی، رسالت دانشگاه نیست. گفت: دانشجو باید درک سیاسی داشته باشد، اما نباید اسیر سیاست بازی های موجود در دانشگاه ها شود.

——————————-

* مسئول علمی بسیج دانشجویی دانشگاه علامه طباطبایی(ره)