کرمانشاه شهرمن

كرمانشاه اگرچه زادگاه من نيست،اما از آنجا كه تمام نسبم به اين شهر بازمي گردد آنرا بيشتر از یـزد دوست ميدارم و خود را كرمانشاهي مي دانم:

کِرْمانْشاهْ نهمین شهر پرجمعیت و یکی از کلان‌شهرهای ايران و مرکز استان كرمانشاه می‌باشد که دارای جمعیتی بالغ بر ۷۸۴٬۶۰۲ نفر و مساحت ۹۳٬۳۸۹٬۹۵۶ متر مربع است. شهر کرمانشاه بزرگترین شهر کرد نشین و پرجمعیت‌ترین شهر، در منطقهٔ مرکزی غرب ایران است.

کرمانشاه از شهرهای تاریخی و فرهنگی ایران به شمار می‌رود و پیدایش آن به قرن چهارم میلادی باز می‌گردد و از آن دوران تا حمله ي اعراب به ايران به عنوان دومین پایتخت ساسانيان مورد توجه حکومت بود. اوج شکوفایی کرمانشاه بعد از اسلام، در قرن یازدهم میلادی یعنی دوران سلجوقيان بود؛ زمانی که این شهر به عنوان مرکز فرمانداری ایالت كردستان در غرب خاورمیانه برگزیده شد.با گذشت یازده قرن از حملهٔ اعراب به ایران، این شهر در دوران قاجار مجدداً شکل شهر نشینی خود را باز یافت و به‌دلیل قرارگرفتن در تقاطع دو محور شمال به جنوب و شرق به غرب و نیز همجواری با کشور عراق و واقع‌شدن بر سر راه شهرهای زیارتي كربلا و بغداد از اهمیت بسیاری برخوردار است. این شهر در جنبش مشروطه سهمی به سزا داشت و در جنگ جهاني اول و دوم و دوم به تصرف قوای بیگانه در آمد و پس از پایان جنگ تخلیه شد. همچنین این شهر در جنگ ايران و عراق، خسارات زیادی دید.

شهر کرمانشاه از شمال به کوه فرخشاد، از شمال غربی به کوه طاق بستان و از جنوب به سفيد كوه ختم می‌شود و یکی از شاهراه‌های ارتباطی شرق و غرب و قدیمی‌ترین راه عبور از ایران به ميان رودان است.

شهر کرمانشاه دارای اقلیم معتدل کوهستانی است.

در قرن چهارم میلادی شهر کرمانشاه که در آن دوران روستای خوش آب و هوایی بود به عنوان دومین اقامتگاه سلطنتی ساسانيان انتخاب شد.

در دوران ساسانیان باغ‌های بزرگی در این منطقه ساخته شد و تا مدت‌ها مکان تفریحی شاهان ساسانی بوده‌است.

کرمانشاه مرکز  كشاورزي ایران است و بیشتر درآمد اقصادی این شهر نیز از این راه است. همچنین میزان صادراتي  مواد غذایی، مصالح ساختمانی و صنايع دستي کرمانشاه در ۳ ماه نخست سال ۱۳۸۸ در مجموع ۹٪ از صادرات کل کشور را شامل می‌شود. اهالی شهر کرمانشاه بیشتر فارسی‌زبان می‌باشند اما گویش كردي كلهري نیز به‌کار می‌رود.

پیشینه نام کرمانشاه

کرمانشاه در دوره‌های مختلف دارای نام‌های مختلفی بوده که معمولاً با تغییر از حکومتی به حکومتی دیگر صورت می‌گرفته‌است، در قدیمی‌ترین شکل خود اولین بار در دوران باستان و در زمان فرمانروایي گوتي ها و كاسي ها  کرمانشاه را با نام اليپي می‌خوانند و در دوران هخامنشيان از کرمانشاه با نام‌های كامبادن، کارمیسین، کارمیشین، کرمینشان و غیره یاد می‌شود.

پس از اسلام، اعراب نام کرمانشاه را به قرمسین تغییر دادند و در دوره‌های بعدی کرمانشاه با نام کرمانشاهان و کرمانشاه خوانده می‌شد. نام کرمانشاه پس از پیروزی انقلاب 57 به قهرمانشهر و چندی بعد به باختران تغییر پیدا کرد؛ ولی از آن‌جایی که این امر با اعتراضات گستردهٔ مردم همراه شد، در نتیجه چندی بعد با تلاش‌های اسماعيل ططري و با تصویب قانونی نام شهر به نام قدیمی خود تغییر یافت.

نام کرمانشاه در افسانه‌ها

در افسانه‌ها بنای شهر کرمانشاه را بدست تهمورث ديوبند پادشاه افسانه‌ای پيشداديان بیان کرده‌اند.

باورها در مورد نام کرمانشاه

در مورد نامگذاری کرمانشاه باورهای متفاوتی است، عده‌ای نام کرمانشاه را به بهرام چهارم منسوب می‌دانند که در سدهٔ سوم تا چهارم میلادی پادشاه شهر کرمان بوده و پس از تأسیس کرمانشاه این شهر را با نام او می‌خوانند.

عده‌ای دیگر نام کرمانشاه را برگرفته شده از اقوام کردی به نام كرمانج یا کرمانش می‌دانند که در این منطقه زندگی می‌کنند.

همچنین نام کرمانشاه را برگرفته از سه جزء «کار-مای-سیای» که در سنگ نبشته ي بيستون به آن اشاره شده‌است دانسته‌اند که به معنای مکان مقدس مردم ماد است.

جلال الدين كزازي اما با دیدگاه نامگذاری کرمانشاه به نام بهرام چهارم مخالف است و بر این باور است که در بخشی از کتاب بند هشن از کوه‌های کهن و باستانی و آئینی ايران سخن رفته‌است که از كوه بيستون که همواره کوهی سپند آئینی و نمادین بوده نیز یادی رفته‌است که در آنجا آمده که بيستون در کنار بومی با نام کرمینشان بالا برافراخته و یکی از پادگان‌هاي ساساني هم در همین بوم جای داشته‌است، كوه بيستون یکی از مهمترین کوه‌ها در فرهنگ باستانی ایران است و نام آن و منطقه اطراف آن به تفصیل در اوستا آمده نام کرمانشاه هر چند تغییراتی دارد ولی ریشه در کارمیسین دارد که در اوستا هم آمده و بعدها با حمله ي اعراب به ايرانبه قرمیسین تغییر یافت.

پیشینه

تاریخ باستان

نخستین مولاژ ساخته شده از انسان نئاندرتال در ایران،^[۳۸] موزه پارینه سنگی زاگرس

کرمانشاه که در میانه‌ها رشته كوه زاگرس قرار دارد به دلیل وضعیت آب و هوایی، کوهستانی بودن و وجود پناهگاه و غارهای طبیعی همواره مورد توجه انسان‌های عصر سنگ بوده‌است.

کرمانشاه از لحاظ بقایای سکونت‌های پیش از تاریخ، یکی از مناطق بسیار غنی و مهم در ایران و غرب آسيا است. قدیمی‌ترین آثار سکونت بشر در کرمانشاه مربوط به دورهٔ ديرينه سنگي است که شامل چند تبر دستی سنگی است که در منطقهٔ گاکیه و غرب هرسين یافت شده‌است. این آثار دست‌کم حدود ۲۰۰ هزار سال قدمت دارند. آثار مهمی از دوران عصر سنگ در غارهای کرمانشاه کشف شده‌است که بیشترشان مربوط به دوره‌ های ميان سنگي و نو سنگي است.

مردم کرمانشاه در دوران باستان بسیاری از نخستین‌های تاریخ را به نام خود ثبت کرده اند؛ نخستین انسان‌هایی که در حدود ۹ هزار سال پیش با گرم شدن زمین غارنشینی را ترک کرده و به زندگی یکجانشینی روی آورده‌اند ساکنان این بوم بوده‌اند که نخستین خشت خام را تولید و در ساخت خانه و صنعت از آن استفاده کرده‌اند. و نخستین روستای خاورمیانه در دروان نوسنگی از ۹۸۰۰ ق.م تا ۷۴۰۰ ق.م در این مکان شکل گرفته‌است.كرمانشاهيان در دروان باستان با اختراع سفال نخستین انسان‌هایی بودند که رو به فعالیت‌های صنعتی آوردند و آثار زیادی از دوران پیش از تاریخ در کرمانشاه یافت شده‌است.

پیش از اسلام

طاق بستان، نمایی از طاق بزرگ و کوچک

 تاريخدانان قدمت تاریخی کرمانشاه را بین ۸ تا ۱۲ هزار سال برآورد کرده‌اند و برخلاف سایر نقاط ایران که به صورت مقطعی مورد سکونت قرار می‌گرفته‌اند، این مکان همواره مورد سکونت انسان در دوره‌های مختلف قرار گرفته‌است.این شهر به لحاظ تاریخی از دوران باستان به عنوان دروازهٔ ورودی آسيا به جلگه هاي معروف ميان رودان بوده‌است. دلیل این ادعا همانطور که در متون تاریخی نیز آمده‌است، وجود بزرگترین راه ارتباطی میان فلات ايران،چين و هندوستان با ساکنان ميان رودان است که به این راه اصطلاحاً شاهي نیز گفته می‌شود.

در هزاره چهارم پیش از میلاد استان كرمانشاه یکی از مراکز مهم تجاری و بازرگانی بوده و بازرگانان آن با بازرگانان شوشي و ميان رودان به داد و ستد و مبادله کالا مبادرت می‌ورزیدند. حضور بازارهایی در گودين كنگاور و چغاگاوانه اسلام آباد از آن دوره شاهدی بر این مدعا است. به استناد کتیبه‌های بابلي و آشوري، ساکنان زاگرس اقوام لولوبي و گوتي بودند. این مردمان به منظور حفاظت از این خطه مرتب با بین‌النهرینی‌ها در جنگ و ستیز بوده‌اند که در این امر به پیروزی‌های چشمگیری نیز نایل شده‌اند و از آن پس دره‌های زاگرس قرن‌ها مرکز تمدن و حکومت‌های ایرانی و میان‌رودانی بوده‌است. حضور نقش برجسته‌های این اقوام در سرپل ذهاب که یکی از قدیمی‌ترین نقش برجسته‌های خاورميانه محسوب می‌شود بیانگر این موضوع است.

در دوران ساسانیان یکی از شهرهای مهم این دوره به حساب می‌آمده که بناهای زیادی در دروان خسرو پرويز در آن ساخته شد و همچنین نشستگاه وی نیز بوده‌است. گویند که در زمان خسرو بنای بلندی به ارتفاع ۴۵ متر به شکل مربع در آن ساخته بودند و سنگ‌ها را با سیخ‌های آهن چنان به هم وصل کرده بودند که میان سنگ‌ها دیده نمی‌شد و گمان می‌رفت که عمارت یکپارچه از سنگ ساخته شده‌است. که از آن برای پذیرایی از پادشاهان سایر کشورها استفاده می‌شد.

همچنین در تاریخ آمده‌است هنگامی که محمد، خسروپرویز را به اسلام دعوت کرد، خسرو در کنار رود قره سو نشسته بود و با خواندن نامه به خروش آمد و نامه را پاره کرد و به داخل رود قره سو ریخت.

دوره اسلامی

تکیه بیگلربیگی، بنایی مربوط به دوران قاجار

در سال640م در پی حمله ي اعراب به ايران «سعد جریر» به شهر دینور تاخت و از فتح آن ناکام ماند و سپس راهی کرمانشاه شد و بدون نبرد این شهر بدست اعراب افتاد با این وجود اعراب شهر کرمانشاه را بکلی ویران کردند؛ و از جمعیت آن کاسته شد و در پی آن ساکنان این شهر به شهر دینور مهاجرت کردند. و پس از آن از اویل قرن دوم هجری قمری مردم کرمانشاه شهر را در حاشیه رود قره سو احداث کردند و در دوران عباسيان بدلیل موقیت استراتژیک خود یکی از چهار شهر مهم عراق عجم به حساب می‌آمده‌است.

در گستره مناطق کردنشین ایران یا "کردستان تاریخی" کرمانشاهان اولین نقطه‌ای است که در دوران سلجوقی رسماً کردستان نامیده شد. کرمانشاه در سال1220م پس از حمله مغول به ایران بار دیگر ویران شد و آسیب‌های بسیاری دید. سپاه هلاكو خان که برای فتح بغداد می‌رفت کرمانشاه را نیز ویرانه کرد. در قرن هشتم سپاه امیر تيمور به کرمانشاه یورش آورد و در توصیف شرایط آن زمان در کتاب نزهه القلوب آمده‌است:

با تشکیل حکومت صويان، کرمانشاه همچون دیگر شهرهای ایران تحت تسلط این حکومت در آمد. در سالهای آغازین حکومت صفوی به دلیل جنگ وستیز این حکومت با عثماني، کرمانشاه گاه تحت تسلط صفویه و گاه تحت تسلط عثمانی بود. از عصر شاه صفی به بعد، با ورود خاندان زنگنه به وادی قدرت که تیولداران کرمانشاه بودند و بنای شهر کرمانشاه در این دوره در میان پل کهنه و قلعه کهنه امروز قرار داشته‌است. با پایان یافتن جنگهای میان ایران و عثمانی با انعقاد عهد نامه ذهاب در سال1018 سبب شد تا کرمانشاه از عصر شاه صفي تا پایان دوره صفویه دورانی از آرامش همراه با ترقی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی طی کند.

در عصر افشاریه به دلیل وجود توپخانهٔ نادری در کرمانشاه این شهر اهمیت نظامی پیدا کرد و به جبههٔ جنگ نادر شاه با عثمانی تبدیل شد. بعد از مرگ نادر این شهر به دلیل وجود توپخانهٔ نادری در کانون توجه قدرت طلبان قرار داشت و نزاعهای میان سرداران مختلف بر سر دستیابی به این شهر صورت گرفت که در نهایت كريم خان بر آن مسلط شد.

در عصر زنديه کرمانشاه با وجود حکمران مقتدر خود الله قلی خان زنگنه اگر چه دورانی کوتاه توام با آرامش را از سر گذراند اما با مطرح شدن الله قلی خان به عنوان یکی از مدعیان قدرت و تلاش وی برای دستیابی به تاج و تخت سلطنت بعد از مرگ کریم خان، بار دیگر این شهر به وادی جنگ و ستیز مبدل گشت.

میدان شهرداری سابق در سال ۱۳۱۷

نگاره‌ای از طاق بستان در سال1829م

دوران بعدی رشد و توجه به کرمانشاه در دوران قاجاريهبود که مورد توجه دوباره حکومت از لحاظ سیاسی و اجتماعی بود. در سال1184 با منصوب شدن محمد علی میرزا دولتشاه به حکومت کرمانشاهان طرح‌های شهری را در کرمانشاه به اجرا در می‌آورد و شکل کنونی شهر کرمانشاه را بنا می‌کند.

این شهر در جنبش مشروطه سهمی به سزا داشت پس از استقرار مشروطه اختلاف بینش‌های سیاسی منجر به پیدایش احزاب مختلف شد که مهمترین آن‌ها حزب دموكرات و اعتداليون بود که از چهره‌های مهم در میان دموکرات‌ها يار محمد خان كرمانشاهي بود که در نبردهای کرمانشاه،تبريز و تهران نقش ایفا کرد. کرمانشاه در جنگ جهاني اول و دوم به تصرف قوای بیگانه در آمد و پس از پایان جنگ تخلیه شد. همچنین این شهر در جنگ ايران و عراق، خسارات زیادی دید.