ورزنه با مساحتی حدود ۲۳۰۰ کیلومترمربع در ۱۱۰ کیلومتری جنوب شرقی اصفهان، شهری کوچک، اما با طبیعتی بی‌نظیر، جذاب و متنوع به لحاظ شرایط زیستی- اقلیمی است. خاطره دیدن کبوترخانه، لذت گفتگو با مردمان سفیدپوش و صد‌ها جاذبه گردشگری دیگر را تنها در شهر فرشتگان تجربه خواهید کرد؛ شهری که همه خیابان‌های آن به زاینده‌رود راه دارد و ارتباط مردمان در این دیار روزگاری تنها پلی بود از جنس سنگ و ساروج و مهر. در بدو ورود، همنشینی بنا‌های خشتی و آجری و سفیدی چادر زنان هنرمند آن، عجب به دل می‌نشیند. خوش آمدید- قدمتان سر چشم.

روز اول

مقصد نهایی ما شهر ورزنه است که از لحاظ جغرافیایی در جنوب غربی شهرستان نائین، شرق استان اصفهان، غرب تالاب گاوخونی و خط مرزی استان یزد قرار دارد. مردان این شهر بیشتر کشاورزند و زنان آن به پارچه‌بافی و قالیبافی مشغول هستند.

انتخاب مسیر با شماست؛ اصفهان یا نائین. برای گشت و گذار در شهر اصفهان شاید چند روزی وقت لازم باشد، اما گذشتن از نائین، هم مسیر را برایتان کوتاه می‌کند- اگر مبدا حرکت تهران باشد- و هم امکان دیدن شهری با جاذبه‌های توریستی‌ای، چون مسجد جامع، خانه پیرنیا (موزه مردم‌شناسی) و بافت قدیمی شهر نائین را در یک نیمروز فراهم می‌کند؛ چراکه تمام این اماکن در یک جا جمع‌اند.

یک ساعت- با اتومبیل شخصی – از نائین تا ورودی اصلی شهر ورزنه و رسیدن به آخرین پل تاریخی زاینده‌رود راه است. بد نیست پیاده شوید، هوایی تازه کنید و تصمیمتان را برای اقامت شبانه بگیرید.

در ایام نوروز کلیه مدارس ورزنه برای پذیرایی از مهمانان آماده‌اند. کافی است با آموزش و پرورش شهر ورزنه تماس گرفته تا آدرس دقیق هر یک از آن‌ها را در اختیارتان قرار دهند. 

روز دوم

اگر عدسی و نان کنجددار محلی ورزنه را نوش‌جان کردید و آماده‌اید، بد نیست گشتی در شهر بزنیم. شهر ورزنه کوچک است و باور دیدن این همه آثار تاریخی در آن دشوار. مسجد جامع ورزنه شاخص‌ترین اثر تاریخی ورزنه و در قلب شهر با کاشی‌کاری‌های منحصر به فردش قرار دارد. دور تا دور هلال محراب با خط ثلث و آیاتی از سوره آل‌عمران تزئین شده است.

مناره جلوی مسجد با ارتفاعی حدود ۲۰ متر، دارای راه‌پله آجری مارپیچی است که دسترسی به قسمت بالای مناره را آسان کرده است. از این ارتفاع تمام شهر ورزنه قابل رویت است. دیدن خانه میرمیران، آب‌انبار‌های صفوی، موزه مردم‌شناسی، تنها آهنگری سنتی ورزنه و مسجد تک‌مناره متعلق به عصر تیموری همه و همه در کنار مردمان سفیدپوش با گویش پهلوی ساسانی- در اصطلاح محلی زردشتی- لذتی است وصف‌ناپذیر که تنها در یک نیمروز می‌توانید آن را تجربه کنید. 

*داشتن یک راهنمای مطلع و مطمئن بومی این امکان را برایتان فراهم می‌کند که سری هم بزنید به خانه زنان هنرمند ورزنه تا علاوه بر خرید پارچه‌های زیبای دستباف برای سوغات، از نزدیک با هنر پارچه‌بافی سنتی هم آشنا شوید. 

وسعتی که پیش‌روی شماست قلعه قورتان نام دارد. با پیمودن راهی کوتاه و گذشتن از مزارع پنبه در حاشیه جاده از دور بنایی آجری و عظیم خودنمایی می‌کند که روزگاری نه‌چندان دور و در دل مزارع، کبوتران بی‌شماری- حدود ۲۵ هزار کبوتر- در دل خود جای داده بود تا به ازای این خانه امن، حاصلخیزی را با کود خود به زمین کشاورزان هدیه کنند. اینجا کبوترخانه است و از بام آن می‌توانید بار دیگر شهر را از این منظر ببینید. 

اگر می‌خواهید با طبیعت‌گردان ورزنه همراه شوید و از تنوع زیستی- اقلیمی آن لذت ببرید، بد نیست قبل از حرکت مایحتاج خود را تهیه کنید. در مسیر پیش رو اثری از زندگی شهری نیست؛ هر چه هست زیبایی است. 

از ورزنه که خارج می‌شویم، در کیلومتر یک جاده ورزنه- جرقویه کم نیستند دوستداران تاریخ این مرز و بوم که برای دیدن اولین گاوچاه احیا شده و مراسم ویژه آبرسانی به شیوه سنتی توقف کرده‌اند. برای دیدن این مراسم باید بلیت تهیه کنید. 

در این مکان علاوه بر خرید سوغات می‌توانید دوغ محلی، نان مالک و گندم و شادونه داغ نوش‌جان کنید.

کویر ورزنه قابل دسترس‌ترین کویر به شهر اصفهان است که فاصله آن از سمت پل بزرگمهر- سه راه پینارت- برسیان- اژیه، ۱۰۵ کیلومتر و از سمت خیابان جی به کوهپایه- هزند- قورتان، ۱۱۳ کیلومتر است. اگر قصد رفتن به کویر از شهر نائین را دارید در کیلومتر ۳۰ جاده نائین- اصفهان و بعد از گردنه ملااحمد، تنها با طی ۴۵ کیلومتر در مقصد خواهید بود. بعد از گذشتن از گاوچاه نیم‌ساعتی تا ابتدای تلماسه‌ها که بومیان ورزنه آن را ریگسرا می‌نامند راه باقی است.

وسعت بی‌نظیر تپه‌های شنی دارای اشکال مختلف حاصل از فرسایش باد است و چشم‌انداز ماسه‌ها از بالای تلماسه‌ها چنان مسحورکننده است که تا مدت‌ها خاطره آن در ذهن شما باقی خواهدماند. بعد از استراحتی کوتاه به سمت یکی از بکرترین چشم‌انداز‌های طبیعی ورزنه حرکت می‌کنیم؛ مرز میان اکوسیستم آبی با خشکی؛ تالاب بین‌المللی گاوخونی. دسترسی به تالاب بیشتر از شهر ورزنه می‌گذرد. این راه‌ها تا ورزنه آسفالته و از آن پس تا تالاب خاکی است. نگران نباشید، مسیر کوتاه است، اما در صورت بارندگی به آرامی حرکت کنید تا اتومبیل از جاده اصلی خارج نشود و در خاک‌های پف کرده حواشی تالاب گیر نیفتد.

اگر می‌خواهید از درستی مسیر اطمینان حاصل کنید، حرکت را به سمت کوه سیاه‌رنگی که در مقابل دیده می‌شود ادامه دهید. پس از طی مسافتی حدود ده کیلومتر در جاده خاکی به دامنه کوهی آتش‌فشانی که تماما از سنگ‌های سیاه رنگ متخلخل پر شده است می‌رسید. قله سیاه‌کوه یا به قول بومی‌ها چشم تالاب، با ارتفاع ۲۰۵۰ متر بهترین مکان برای تماشای تالاب عظیم گاوخونی محسوب می‌شود. جاده‌های منتهی به تالاب معمولا به محل الحاق آن به ز اینده‌رود می‌رسند که دارای جلوه‌های زیباتر و طبیعت متنوع‌تری نسبت به دیگر بخش‌ها هستند.

در ایام نوروز وضعیت آب و هوایی منطقه معمولا مطلوب و تالاب از بارندگی زمستانی سیراب است. بد نیست برای لمس لذت‌بخش و پررمزوراز تالاب، کفش‌ها را از پا درآورید و برای پایانی به یادماندنی در زمین‌های پفکی آن قدمی بزنید.

سیاه‌شویی؛ رسم ورزنه در روز آخر سال

صبح است؛ صبح آخرین روز سال. برای این جمعیت فرقی نمی‌کند سال در کدام روز هفته به پایان می‌رسد، مهم این است چطور به پایان رسد. غم باید شسته شود از روی شهر. نوروزی اگر هست با هم به استقبالش می‌رویم. 

سبزه عیدشان را آورده‌اند تا سیاهی بشویند از رخت عزای او که امسال عزیزی از دست داده است. ساعتی بعد مرد‌ها می‌روند برای آماده کردن سور و سات فردا و زن‌ها بدرقه می‌کنند خانواده عزادار را تا در خانه‌هایشان و مگر می‌شود غم داشت با حضور صفی از فرشتگان سفیدپوش. اگر در آخرین روز سال، صبح زود ۲۹ اسفند در ورزنه بودید برای دیدن مراسم سیاه‌شویی سری به مسجد جامع شهر بزنید. 

سوغات سفید

دور نیست روزگاری که زنان کوچک این شهر، اولین چادر سفیدشان را که از مادر عیدی می‌گرفتند، تردیدی به دل راه نمی‌دادند. آن زمان شهربانو نه ساله بود و تنها زنان عزادار یا کسانی را که از شهر‌های دیگر به اینجا آمده بودند، با چادر سیاه دیده بود. سال‌ها از آن روز‌ها می‌گذرد و شهربانو یکی از نه بانوی سفیدباف ورزنه است که برای خودش و زنان کوچک آن روزگار، سفید می‌بافد و شاید برای دختران جوان ورزنه امروز که می‌خواهند این میراث سپید زنده بماند. 

اگر قصد خرید پارچه‌های پنبه‌ای، سفید و دستباف را دارید کافی است سراغ یکی از نه زن سفیدباف ورزنه‌ای را بگیرید تا علاوه بر خرید سوغات، از نزدیک سفیدبافی و سفره‌بافی را هم دیده باشید. امکان خرید پارچه‌های دستباف در گاوچاه نیز برای‌تان مهیا است.

احیای اولین گاو چاه ایران بعد از ۵۰ سال

«روزگاری همین ورزنه خودمان، یکی از مهم‌ترین شهر‌های ایران باستان بود و پررونق در کشاورزی. آفتاب بی‌انت‌ها و خاک، پرروزی بود که آب به همت گاو چاه بر زمین‌ها جاری شد.» همه به احترام او ساکتند و او ادامه می‌دهد: «روز‌ها و شب‌هایم در گاو چاه گذشت تا زمین سبز باشد و مردم خشنود از رزق بیکران». حالا در این شهر اگر کسی باشد که قدر بداند گاو چاه را کسی جز ابراهیم حیدری (معروف به میرزاعلی) نیست.

گاو چاه اصطلاحی قدیمی است که به روی این شیوه آبیاری نهاده‌اند. حالا این اوست که بعد از ۵۰ سال کمر همت به احیای این رسم دیرین آبادانی بسته است. می‌گوید: «وقتی کوچک بودم ۳۰۰ گاو چاه در ورزنه بود و حالا این یکی، خاطره‌ای است از آن روزها». آقای حیدری- مالک گاو چاه- تمام امیدش این است که این سنت دیرینه مورد توجه گردشگران قرار گیرد. موقع خداحافظی تنها خواسته‌اش از ما این است: «به همه بگویید اولین گاو چاه ایران بعد از ۵۰ سال احیا شد. قدمتان سر چشم».

منبع: سرزمین من