جشن کتابسوزان فرقه دموکرات در تبریز

فرقه دموکرات آذربایجان برای دولت وقت ایران به منزله شمشیر داموکلس در دست رهبران کاخ سرد کرملین بود. اگر ایران در راهی غیر از منافع شوروی گام برمی‌داشت، این شمشیر بر گردن کشور فرود می‌آمد!

در پی تسلط فرقه دموکرات آذربایجان، سردمداران این حکومت، تمام توان خود را برای از بین‌ بردن مظاهر «ایرانیت مردم آذربایجان» به کار گرفتند و با انجام اقدامات در ظاهر فرهنگی، «حرکت ایران‌ستیزی» خود را آغاز کردند.

انجام این اقدامات که فرمان اجرای آن مستقیما از جانب شوروی صادر می‌شد (اسناد جمیل حسنلی)؛ موجبات اعتراضات عمومی، بویژه اهالی فرهنگ و هنر و علمای آذربایجان را فراهم آورده بود.1 ‌

سیاست‌های ایران‌ستیزی شوروی با اعزام روزنامه‌نگارانی از مسکو و باکو به تبریز آغاز شد. این روزنامه‌نگاران وظیفه داشتند که سیاست‌های کمونیستی شوروی را با هدف تجزیه خاک ایران تبلیغ کنند.

سال‌ها پیش سرگرد ابراهیم نوروزاف، از بازیگران حوادث فرقه دموکرات در کتاب مهم «رازهای سر به مهر» 2 افشا کرد که همزمان با ورود ارتش سرخ به ایران، ده‌ها روزنامه‌نگار اهل شوروی نیز وارد تبریز شدند. به گفته نوروزاف، خود وی مامور انتشار روزنامه‌ای به زبان ترکی در شهر ارومیه بوده است.

چندی پیش که اسناد محرمانه آرشیوهای اتحاد جماهیر شوروی و اداره امنیت این کشور توسط جمیل حسنلی؛ استاد گروه تاریخ دانشگاه باکو منتشر شد، اسناد مهمی از «نقش روزنامه‌نگاران در تبلیغات کمونیستی و سیاست‌های شوروی» به دست آمد. براساس این اسناد یکی از وظایف نیروهای ارتش سرخ در راستای ایجاد زمینه مناسب برای تشکیل فرقه دموکرات و جدایی آذربایجان از خاک ایران، انتشار روزنامه بود.

یکی از این نشریات «وطن یولوندا» نام داشت که ارگان رسمی ارتش سرخ بود. در پی انتشار این روزنامه که علنا به تبلیغ سیاست‌های شوروی در مناطق آذری‌نشین ایران می‌پرداخت، نخستین واکنش از سوی علی سهیلی، وزیر امور خارجه ایران صورت گرفت و دولت ایران خواستار عدم توزیع «وطن یولوندا» در میان اهالی آذربایجان شد. با اعتراض سهیلی، سریعا باقراف مجبور به واکنش شد و به حمایت از انتشار این نشریه پرداخت. براساس اسناد جمیل حسنلی، منحصرا برای انتشار وطن یولوندا 27 روزنامه‌نگار از باکو به ایران آمده بود.3

جالب این که براساس همان اسناد، در 15 اسفند 1322ـ دو سال پیش از تشکیل فرقه دموکرات ـ در جلسه کمیساریای اتحاد شوروی، تصمیمات مهم و قابل توجهی در مورد «فعالیت‌های ایران‌ستیزی» در تبریز گرفته می‌شود که از آن جمله می‌توان به انتشار حداقل 3 شماره نشریه در هر هفته به زبان ترکی آذری، تاسیس چاپخانه برای انتشار اشعار و کتاب‌های ترکی آذری، راه‌اندازی یک مدرسه 10‌کلاسه برای آموزش زبان آذربایجان و تاسیس خانه فرهنگ شوروی در آذربایجان اشاره کرد. براساس این اسناد، معلمان این مدارس، جملگی از باکو آمده بودند و پیش از عزیمت به تبریز با مسوولان سیاسی شوروی دیدار داشتند. 4

پس از تشکیل فرقه دموکرات، پیشه‌وری نیز در دستورالعملی که برای ادارات و مدارس آذربایجان صادر کرد، تحصیل و یادگیری زبان ترکی آذری برای افراد غیرآذربایجانی و حتی مردمان فارسی‌زبان مقیم تبریز را اجباری دانست.5

یکی از اساسی‌ترین اقدامات فرقه دموکرات در راستای «حرکت ایران‌ستیزی»، انهدام کتاب‌های درسی دانش‌آموزان مدارس آذربایجان بود. فرقه دموکرات در راستای اجرای سیاست‌های فرهنگی شوروی بلافاصله پس از روی کار آمدن، کتاب‌های درسی دانش‌آموزان را که به زبان رسمی کشور ـ فارسی ـ چاپ شده بودند، جمع‌آوری و در میدان مرکزی شهر به آتش کشید.

در پی این اقدام، بلافاصله کتاب‌های درسی جدید که به زبان ترکی باکویی تدوین شده بود، جایگزین آن کتاب‌ها می‌شود. با توجه به تاریخ روی کار آمدن فرقه دموکرات که اواخر آذرماه بود و نیز تامل در تاریخ شروع سال تحصیلی دانش‌آموزان ایران که مهرماه است، مشخص می‌شود که فرقه دموکرات پس از چند ماه از شروع سال تحصیلی، ناگهان کتاب‌های درسی دانش‌آموزان را جمع‌آوری کرده و کتاب‌های دیگری را توزیع می‌کند و از آنجا که تبریز در آن سال‌ها فاقد یک چاپخانه معتبر با دستگاه‌های پیشرفته و رنگی بوده، ‌می‌توان گفت که این کتاب‌ها پیش از روی کار آمدن فرقه، در باکو چاپ شده باشد.

جمیل حسنلی می‌گوید پیش از روی کار آمدن فرقه دموکرات، مساله تاسیس دانشگاه در تبریز در جلسات کمیساریای شوروی مطرح و چنین نتیجه‌گیری می‌شود که باید بلافاصله پس از تشکیل فرقه دموکرات، دانشگاه تبریز تاسیس شود و استادان این دانشگاه لزوما از باکو به تبریز اعزام شوند.

جالب این که پیش از تاسیس دانشگاه، سران شوروی واحدهای درسی دانشجویان تبریز را نیز مشخص و تکالیف درسی آنها را معین کرده بودند.

چنان که بیان شد، فرقه دموکرات در پی جمع‌آوری کتاب‌های درسی دانش‌آموزان اقدام به انهدام و آتش‌زدن آنها می‌کند. متاسفانه دراین‌باره تاکنون به تفصیل و دقت سخن گفته نشده است. جشن کتاب‌سوزان فرقه دموکرات، یکی از زشت‌ترین اقدامات این فرقه بود که در راستای گسست فرهنگی مردم آذربایجان از ملت ایران انجام می‌شد.

یک نکته بسیار مهم سوزاندن کتب چاپی و خطی است. باید گفت که فرقه دموکرات، تنها به سوزاندن کتاب‌های درسی اکتفا نکرده و درصدد انهدام آثار مکتوب ایرانی و فارسی در آذربایجان بوده است.

1. خاطرات میرزاعبدالله مجتهدی‌*2.رازهای سر به مهر، حمیدملازاده، انتشارات مهدآزادی*3. حسنلی، 23و36‌*4. همان: 37* 5. همان: 115‌‌