حدود آذربایجان در فرمان کریم خان

در سند زیر که تصویری است از فرمان کریم خان زند به سال 1177 قمری حدود آذربایجان چنین آمده است:

ولایت آذربایجان از شیروان و قره باغ و دارالسلطنه تبریز و گنجه و نخجوان و قلمرو علیشکر(1) (2)

 جهت اطلاع آن دسته از افراد که حدود آذربایجان را تا ارس می دانند و نامیده شدن جمهوری آذربایجان به این نام را بدعتی که از سال 1918 راه افتاد. انشا اله در این زمینه اسناد دیگری نیز به تدریج منتشر خواهم کرد.

متن سند:

فرمان کریمخان

فرمان تعالی شد     آنکه در این اوان عمدة المسیحیه پادری فرنسیه حکیم وارد حضور و بعرض رسانید که بموجب ارقام سلاطین جنت مقام صفویه انارالله برهانهم

همیشه پادریان فرنگیان و خلیفها در ممالک محروسه ایران خانه و جا و مکان داشته هر یک برسم و آئین خویشتن مشغول و تجار و سوداگران آنطایفه بتجارت قیام و عشور متوجهات حسابی خود را مهمسازی عمال حریت اعمال مینموده اند مشروط بر آنکه احدی از آنها مرتکب امری که خلاف ملت مقدس اثنی عشره علیهم صلوات الله الملک الاکبر باشد بحسب ظاهر نکرده احدی را هم با ایشان رجوعی نباشد و هرگاه جماعت ارامنه بآنها ضرر و نقصانی رسانیده متعرض احوال آنها شوند بعد از ثبوت آنها را ترجمان نمایند و پادریان کرملیان و درنیکان و جروبت و کنجوخی واکوسی و غیره که در ولایات آذربایجان از شیروان و قراباغ و دارالسلطنه تبریز و گنجه و نخجوان و قلمرو علیشکر دارالسلطنه اصفهان و الکاء فارس از شیراز و بندر عباس و سایر ممالک محروسه میباشند و در هر جا که خواسته باشند و سکنی کرده هریک از ارامنه و عیسویان و اولاد ایشان که خواسته باشند نزد ایشان آمد و شد کرده تعلیم بگیرند و درس بخوانند نیز ممانعت نکرده چنانچه جماعت مذکوره اموات خود را در مقامی که بجهت مدفون آنها تعیین مینمایند بدستور و سنن دین خود برده دفن نمایند عایق و مانعی جهت آنها نباشد و امداد و اعانت لازمه آنها بعمل آمده احدی نسبت بایشان ظلم و ستم ننماید و در خصوص صدق ادعایات و غرض خود ارقام مذکوره را آورده بنظر رسانند لهذا عالیجاهان بیگلربیکیان عظام و حکام گرام و غیره عمال ولایات محروسه در خصوص امور مذکوره بنحویکه حسب الارقام سلاطین بشروط مذکوره مقرر شده از آنقرار معمول و عشور متوجهات حسابی تجار و سوداگران را باز یافت و تخلف از فرموده مبارک جایز نداشته مراعات ایشان را منظور دارند و در عهده شناسند.

تحریر فی شهر شوال المکرم سنه 1177

خلاصه و موضوع فرمان:عطف به فرمانهای صفوی، گرفتن اقامت برای ارامنه  و اروپاییان تسهیل می‌شود و آزادی انجام امور دینی برای آنان تسهیل می گردد.

---------

1-این سند در کتاب ها و نشریات زیر چاپ شده است

- مفخم، محسن. «اسناد و مکاتبات تاریخی.» بررسی‌های تاریخی ۲، ۳-۴ (۱۳۴۶): ۳۶۳-۳۶۶. ۳۶۵-۶۶

 -قائم مقامی، جهانگیر. یکصد و پنجاه سند تاریخی: از جلایریان تا پهلوی. تهران: چاپخانه ارتش شاهنشاهی ایران، ۱۳۴۸: ۱۰۳-۱۰۴.

 -اسناد و مکاتبات تاریخی: فرمان علی مرادخان -۲ صفحه - از ۱۵۱ تا ۱۵۲ و ۳۶۶- ۳۶۵نشریه بررسی‌های تاریخی - دی ۱۳۴۶ - شماره ۱۱. نویسنده: مفخم، محسن -وابسته به: نشریه ستاد بزرگ ارتشتاران- کمیته تاریخ نظامی. دو ماهنامه بررسی‌های تاریخی، تاریخ و تحقیقات ایرانشناسی، قطع: کتابی. هیئت رئیسه افتخاری: تیمسار سپهبد اسدالله صنیعی، تیمسار فریدون جم، دکتر عالیخانی. هیئت مدیره: تیمسار سپهبد غلامرضا ازهاری، تیمسار سپهبد علی کریملو، تیمسار سرلشگرحسین رستگار نامدار. هیئت تحریریه: آقای دکتر خانبابا بیانی، دکتر عباس زریاب خوئی، سیدمحمد تقی مصطفوی، سرهنگ دکتر جهانگیر قائم مقامی

 -قائم مقامی، جهانگیر، یکصد و پنجاه سند تاریخی از جلایریان تا پهلوی، تهران، چاپخانه ارتش، ۱۳۴۸.

 -آزربایجان ین تاریخ و مده‌نییه‌تینین بورژووا ساختالاشدیریجیلارینا قارشی. پروفئسور شوکه‌ت تاقییئوا، باکی.۱۹۷۸

------------

2- قلمرو علیشکر (همدان، ساوه، اراک، یک دوم کردستان، یک سوم کرمانشاه،...)