گرگ در باورها، فولکلور، ادبیات آذربایجان و ترک ها - قسمت سوم

گرگ در باورها، فولکلور، ادبیات آذربایجان و ترک ها - قسمت سوم

پس از انتشار بخش اول این مطلب، یکی از دوستان منتقد در بخشی از انتقادهایش نسبت به مطلب، دو مثل ترکی که به زعم ایشان در مورد نگرش منفی به گرگ می باشد را دلیل آوردند. بنده در همان جا این مثل ها را دارای جنبه مثبت اعلام کرده و پاسخ مبسوط را به قسمت سوم مطلب احاله کردم. مثل هایی که این دوست بیان نمودند:
تانری ساخلییانی قورد یئمز (کسی را خدا نگهدارش باشد گرگ نمیخورد(
آج آدامی قورد یئمز (آدم گرسنه را گرگ نمیخورد(

من هم مثلی با همین مضمون اضافه می نمایم:

قورد قونشوسون یئمز (گرگ همسایه اش را نمی خورد)

این نکته که گرگ حیوانی است شکارچی و رزق و روزی اش حیوانات دیگر و بعضا انسانها هستند، نکته ای است واضح و مبرهن که نیاز به هیچ توضیح اضافه ای ندارد. ولی آنچه که در اعتقاد ترک ها نسبت به خوی شکار گرگها وجود دارد در این مثل ها به وضوح تمام ذکر شده است و آن این نکته است که گرگها به اعتقاد انسان ترک جز به حواله نمی خورند. یعنی گرگ به همسایگان خود، افراد مظلوم و بی پناه و کسانی که نگهدارشان خداست کاری ندارد.

در توضیح این مثل ها و اعتقاد ترک ها در این زمینه بهتر دیدم که از مثنوی "گرگ و گاو" مرحوم میرزا سیفعلی بهمنی شاعر اهل کاغذکنان میانه بهره بگیرم. میرزا که شاگرد "شیخ حسن مدحت خلخالی" از شاگردان "محمدباقر خلخالی" بودند، در این مثنوی به سبک "ثعلبیه" محمد باقر خلخالی، سوال و جواب جدلی بین گرگ و گاو را روایت می کند. در این مثنوی گاو، گرگ را متهم به ستمکاری و خونریزی و ... می کند و گرگ هم جوابش را می دهد و در حقیقت اسرار و علت های واقعی و پشت پرده اقداماتش را بازگو می کند:

گفت گاوی به گرگ، خونخواری       بس کن این شیوه ستمکاری

بس دلی را که از تو خونین است        این چه رفتار دین و آئین است

کو کسی دست تو به زحمت نیست      مگر کافری که رحمت نیست

از شرافت مگر تو بیزاری               نیست روزی دلی نیازاری

از برای چه آفریده شدی                  که ز نفعی طمع بریده شدی

نوک دندان تو ز بس تیز است           تا به هر جا رسید خونریز است

شرط انصاف نیست این همه جور      زخم نیشت به هر کسی در غور

از تو آسایشی به یک کس نیست        مگر این ظلمها تو را بس نیست

تار پودت مگر ز بیداد است              همه از دست تو به فریاد است

ناله ها از تو سر به گردون است        بره و گاو و میش در خون است

هر کسی را که این نهاد بد است         پشت سر لعن های بی عدد است

دست کوتاه کن از این آزار               از قساوت بکن دلت بیدار

گوش کن ای پسر نصیحت را           دور کن از خود این فضیحت را

ترک عادت نماز پیشه خود              تا مزن تیشه به ریشه خود

از عذاب خدا مکن غفلت                  تا به غفلت نگیردت نقمت

از خدای جهان مشو غافل                طاعت حج خود مکن باطل

قلب مخلوق را مکن مرعوب            نقد اعمال تو شود معیوب

مال مردم مگر حلالت هست             آخر ای بینوا زوالت هست

رحم کن آب دیده های شبان              تا نباشند از تو سینه زنان

بس شکمها دریده ای نا حق              گردن خلق از چه داری حق

که تو را کرده کدخدای جهان            خلق را کی شدی تو دادستان

کو به دست تو خط فرمانی                 تا برایت کشته قربانی

مالکی گر برو قباله بیار                  یا اذیت مکن به اهل دیار

یا که داروغه، قاضی شهری              تا که رشوه ندیده در قهری

گیرم اینجا رئیس آماری                  از شماره کجا ضرر داری

راستی را بگو که ماموری               یا به غارتگری تو معذوری

یا مگر دادگاه سیاری                      تا نماند به حومه دیّاری

بهر ملت رئیس فرهنگی                  یا به دولت وزارت جنگی

مالیاتی ز کی به گردن ماست            تا تمرد به حکم امر شماست

توبه کن از جنایت خویشت               شرم کن از سفیدی ریشت

باقی عمر را عبادت کن                   خالق خلق را اطاعت کن

ظلم را هست این حدیث خبر             کس نسوزد چراغ تا به سحر

گرگ از این طعنه های زهر آلود              سر زد از آتش نهادش دود

با غضب همچنان شد آکنده                     گفت ای ناکس شکم گنده

از کی این علم بر تو گشته حصول               تو چه دانی رموز فقه اصول

این کمالات از که آوردی                      بر قضاوت کجا تو پی بردی

تو که از جمله خلق بدبختی                 کو کسی زندگی به این سختی

روزیت روز یک سبد کاه است              سر حق را کجا تو را راه است

امتحان در حقوق کی دادی                در ریاضی کجا تو استادی

به کجا رفته ای لیسانس شدی               دانش آموز علم دانس شدی

مغز در کله ات خراب شده                   یا که آلوده بر شراب شده

تو برو شغل خود به شخم زدن                  کی ترا می رسد وکیل شدن

رو به دشت و دمن زراعت کن                   صرفه مالکت تجارت کن

تو چه دانی مطیع و عاصی کیست                یا ادانی و یا اقاصی چیست

بهتر است طرح این کله دوزی                  رفته بر صاحبت بیاموزی

کار تو نیست این مهار زدن                     تو برو بینوا شیار زدن

من همانم که هرچه داد خدا                     راضیم از غنی و یا ز گدا

شهره ام گرچه من به خونریزی                  جز حواله نمی خورم چیزی

نسبت ظلم، حق ما بیجاست                 تهمت و عیب و هم خطا اینجاست

مال هر کس ز کواه خویش نداد               قسمت ما نموده رب عباد

هر کسی را که گشت ترک صلوة                     ماده گاوش به ما نموده برات

گر کسی را کسی کند مغبون                       می زنم من طویله اش شبخون

بر فقیری نکرد کس رحمی                     می زنم من به او دو صد زخمی

هر کسی روزه اش خورد عمدا                       من خرش را همی خورم حتما

گر تجاوز کند زنی، مردی                      طفل او می خورم به خونسردی

هر کسی کسر کرد میزانش                         می کشم من به بیت الاحزانش

گر کسی سائلی کند محروم                     می خورم گاو او شود مغموم ...

در ادامه گرگ از مظالمی که در جامعه بشری وجود دارد که علیرغم آن همه ارشادات پیامبران الهی و مردان خدایی همچنان رایج است سخن به میان می آورد و خود را با اینگونه انسانها مقایسه می کند:

گرگها گر به دزد بدنامند                  به ز شیخین اهل اسلامند

گر برد گرگ بره رمه را           لیک انسان همی خورد همه را

گرگها گر چه دزد حیوانند                   آدمی دزد دین و ایمانند

ادامه مثنوی هم خواندنی است و به بحث درباره دادگاه بین المللی (جامعه ملل) که در زمان حیات شاعر به تازگی تاسیس شده بود پرداخته می شود که گاو از این دادگاه تعریف می کند و گرگ از ناکارآمدی آن سخن به میان می آورد که برای جلوگیری از اطاله کلام و عدم ارتباط به موضوع از آن می گذریم.

---------------------------------    ادامــــــــــــــــه دارد    ---------------------------------

مطالب مرتبط:

گرگ در باورها، فولکلور، ادبیات آذربایجان و ترک ها - قسمت اول

گرگ در باورها، فولکلور، ادبیات آذربایجان و ترک ها - قسمت دوم