مناظره خدا و شیطان

 

 

امیرالمومنین در خطبه اول نهج البلاغه  میفرماید: انسان عاجز است از شناخت ذات خدا در آنجایی که میفرماید سپاس خداوندی را که حساب گران از شمارش نعمت های او ناتوان و تلاش گران به او نخواهند رسید پروردگاری که برای صفات او حد و مرزی وجود ندارد و تعریف کامل  نمی توان یافت و برای خدا وقت معین و سرآمدی مشخص نمی توان تعیین کرد مخلوقات را با قدرت خود آفرید و با رحمت خود بادها را به حرکت در آورد و به وسیله کوه ها اضطراب و لرزش زمین را به آرامش تبدیل کرد.

 

راهی که می شود به صفت خداوند آگاهی پیدا کرد دعای جوشن کبیر می باشد که خوانندگان را به خواندن آن دعای شریف رهنمود می کنم و اما شیطان از جنس جن است و از آتش خلق شده است قبل از این که از بهشت رانده شود خدا را بسیار عبادت میکرد به همین دلیل عزازییل نام گرفت البته از امام رضا روایتی است که فرمود نام اصلی او حارث بوده و بعد از رانده شدن از رحمت الهی به ابلیس یعنی (دور) نامیده شد.

شیطان شش هزار سال عبادت کرد و از مقربین گردید. 

 

آنچه منجر به مناظره بین خدا و شیطان گردید جریان خلقت آدم بود که خداوند بزرگ خاکی از قسمت های گوناگون زمین از قسمت های سخت و نرم شور و شیرین گرد آورد آب بر آن افزود تا گلی خالص و آماده شد و با افزودن رطوبت چسبناک گردید که از آن اندامی شایسته و عضوهایی جدا و به یکدیگر پیوسته آفرید آنرا خشکانید تا محکم گردد.

 

آنگاه از روحی که آفرید در آن دمید تا بصورت انسانی زنده در آمد دارای اندیشه که وی را به تلاش اندازد و دارای افکاری که در دیگر موجودات تصرف نماید ،به انسان اعضاء و جوارحی بخشید که در خدمت او باشند و ابزاری عطا فرمود که آنها را در زندگی به کار گیرد قدرت تشخیص به او داد تا حق و باطل را بشناسد و حواس چشایی و بویایی و وسیله تشخیص رنگ ها و اجناس مختلف را در اختیار او قرار داد انسان را مخلوقی از رنگ های گوناگون و چیزهای همانند و سازگار و نیروهای متضاد و مزاج های گوناگون  گرمی و سردی تری و خشکی قرار داد. 

 

موجودی عجیب و بی‏سابقه که قوس صعودی و نزولیش هر دو بی‏انتها بود آفرینش یافت، و موجودی با استعداد فوق العاده که می‏توانست شایسته مقام «خلیفة اللهی» باشد، قدم به عرصه هستی گذاشت «در آن هنگام همه فرشتگان سجده کردندجز ابلیس که تکبّر کرد و از کافران بود.

 

خدا: ای ابلیس! چه چیز مانع تو از سجده کردن بر مخلوقی شد که با قدرت خود آفریدم. آیا تکبر کردی یا از برترینها بودی برتر از این که فرمان سجود به تو داده شود؟

 

شیطان: من از او (آدم) بهترم، مرا از آتش آفریده‏ای و او را ازگل.

 

خدا: از آسمانها (و صفوف ملائکه) خارج شو که تو رانده درگاه منی اینجا جای پاکان و مقربان است، نه جای آلودگان و سرکشان و تاریک دلان و مسلما لعنت من بر تو تا روز قیامت خواهد بود و همیشه مطرود از رحمت من خواهی بود.      

 

شیطان: پروردگارا! مرا تا روزی که انسانها برانگیخته می‏شوند مهلت ده مهلتی که از فرزندان آدم انتقام گیرم، و همه را به گمراهی بکشانم.

 

خدا: تو از مهلت داده شدگانی ولی نه تا روز رستاخیز و مبعوث شدن خلایق بلکه تا روز و زمان معینی.

 

شیطان: به عزّتت سوگند که همه آنان را گمراه خواهم کرد مگر بندگان مخلص تو از میان آنها، آن گاه از پیش و از پس و از چپ و راست بر آنها می‏تازم. و بیشترینشان را شکرگزار نخواهی یافت.

 

خدا: به حق سوگند، و حق می‏گویم که جهنم را از تو و هر کدام از آنان که از تو پیروی کنند پر خواهم کرد.

 

 

آری! بدترین بلای جان انسان نیز همین کبر و غرور است که او را از درک حقایق محروم می‏سازد، و به تمرد و سرکشی وامی‏دارد، و از صف مؤمنان که صف بندگان مطیع خداست بیرون می‏افکند، و در صف کافران که صف یاغیان و طاغیان است قرار می‏دهد. 

 

مهم این است که انسان هنگامی که از اعمال زشت خود نتیجه شومی می‏گیرد بیدار شود، و به فکر جبران بیفتد، اما چیزی خطرناکتر از آن نیست که همچنان بر مرکب غرور و لجاج سوار گردد، و به مسیر خود به سوی پرتگاه ادامه دهد و این همان سرنوشت شومی بود که دامن «ابلیس» را گرفت اینجا بود که «حسد» تبدیل به «کینه» شد، کینه‏ای سخت و ریشه‏دار.

 

در حقیقت ابلیس می‏خواست تا آخرین فرصت ممکن به اغوای فرزندان آدم بپردازد، چرا که روز رستاخیز پایان دوران تکلیف است، و دیگر وسوسه و اغوا مفهومی ندارد، علاوه بر این با این درخواست مرگ را از خود دور کند، و تا قیامت زنده بماند، هر چند همه جهانیان از دنیا بروند.

 

در اینجا مشیّت الهی اقتضا نمود که این خواسته ابلیس برآورده شود، اما نه بطور مطلق، که به صورت مشروط، 

 

اینجا بود که ابلیس مکنون خاطر خود را آشکار ساخت، و هدف نهائیش را از تقاضای عمر جاویدان نشان داد، و سوگند به «عزت» نشان می‏دهد که او نهایت پافشاری را در تصمیم خویش داشته و دارد، و تا آخرین نفس بر سر گفتار خود ایستاده است.

 

ولی متوجه این واقعیت بود که گروهی از بندگان خاص خدا به هیچ قیمتی در منطقه نفوذ و حوزه وسوسه او قرار نمی‏گیرند، لذا ناچار آنها را استثنا کرد. 

 

همانهایکه در راه معرفت و بندگی تو از روی اخلاص و صدق و صفا گام بر می‏دارند، تو نیز آنها را پذیرا شده‏ای، خالصشان کرده‏ای، و در حوزه حفاظت خود قرار داده‏ای.                       

 

سؤال: چرا خداوند درخواست شیطان را در باره ادامه حیاتش پذیرفت، و چرا فورا نابودش نکرد؟! پاسخ این است که عالم دنیا میدان آزمایش و امتحان است- آزمایشی که وسیله پرورش و تکامل انسانهاست- و می‏دانیم آزمایش جز در برابر دشمنان سرسخت و طوفانها و بحرانها امکان پذیر نیست.

 

البته اگر شیطان هم نبود هوای نفس و وسوسه‏های نفسانی انسان را در بوته آزمایش قرار می‏داد، اما با وجود شیطان این تنور آزمایش داغتر شد، چرا که شیطان عاملی است از برون و هوای نفس عاملی است از درون.

 

 

1- انسان تنها موجودی است که خداوند قبل از خلقت، آفریدن او را به فرشتگان اعلام کرد.

2- منشأ وجودی انسان، آب و خاک است ، و روح پس از جسم آفریده شده است.

3- فرشتگان به خاطر نفخه‏ی الهی، به آدم سجده کردند ولی برخی انسان‏ها حتّی به خاطر ذات حقّ برای خدا سجده نمی‏کنند.

4- تکبّر، مانع تعبّد و تسلیم است.

5- عبادت دسته جمعی با شکوه‏تر است. همه‏ی فرشتگان سجده کردند، آن هم دسته جمعی. در میان خوبان بودن مهم نیست، از خوبان بودن مهم است.