راه جلوگیری از حسودی

باعرض سلام و تشکر از سوال خوب شما
یکی از محرمات و گناهان کبیره حسد است که خود نیز یکی از انگیزه‏ های غیبت به شمار می‏رود. شخص حسود به مقتضای حسادتی که دارد همواره درصدد عیب جویی و تحقیر محسود است و نمی‏تواند نعمتی را برای دیگری ببیند و درست می‏دارد و آرزو می‏کند که از او گرفته شود کسی که با انگیزه حسد غیبت می‏کند گرفتار سه عذاب می‏شود:
1 - عذاب روحی در اثر حسادت، 2 - عذاب به خاطر گناه حسادت، 3 - عذاب هم از جهت گناه غیبت.
بنابراین، حسود در دنیا و آخرت خاسر و زیانکار است. آیات زیادی در قرآن مجید در نکوهش حاسدان وارد شده است این مطلب تا جائی پیشرفت که قرآن مجید در نکوهش حسد در سوره فلق به پیامبر گرامی اسلام (ص) می‏فرماید: و من شر حاسد اذا حسد؛(1) به خدا پناه می‏برم از شر حسود بدخواه، آن گاه که حسد ورزد . لذا در روایتی امام صادق (ع) می‏فرماید: الحسد اصله من عمی القلب و الجحود لفضل الله تعالی و هما جناحان للکفر و بالحسد وقع ابن ادم فی حسرة الأبد و هلک مهلکاً لا ینجو منه أبداً؛(2) حسد از تاریکی قلب و از انکار نعمت‏های خدا نسبت به افراد سرچشمه می‏گیرد و این دو [ تاریکی قلب و ایراد به این که چرا خدا به مردم نعمت داده است ] دو بال کفر هستند و به سبب حسد بود که فرزند آدم برای همیشه در حسرت باقی ماند و به هلاکتی افتاد که هرگز از آن رهایی نخواهد یافت. با این روایت معلوم شد که حسادت از چه چیزهایی ریشه می‏گیرد، اما نکاتی را در مورد معالجه مرض حسد یادآور می‏شویم: قبل از هر چیز باید بدانیم که علاج امراض نفسانی هم چون حسد مرکب از علم و عمل می‏باشد اما علمی که نافع برای علاج این مرض می‏باشد این است که انسان تأملی در بی ثباتی و فنا شدن این دنیا داشته باشد و بداند که عاقبت و سرانجام این دنیا، مرگ می‏باشد و مرگ هم حاسد و هم محسود، هر دو را به جهان آخرت انتقال خواهد داد. مهمتر این که انسان بداند که دنیا این قدر ارزش ندارد که به واسطه آن بر بندگان خدا حسادت ورزی و به قول شاعر:
دنیا آنقدر ندارد که بر آن رشک بری 
ای برادر که نه محسود بماند نه حسود
تا چشم بر هم زنیم خواهیم دید که محسود و حاسد، هر دو در خاک پوسیده و فاسد گردیده‏اند و نام ایشان از صفحه روزگار محو شده و در آخرت، به کارهایی که در دنیا کرده‏اند، درمانده‏اند و به قول شاعر: 
آخر همه کدورت گلچین و باغبان 
گردد به دل به صلح چو فصل خزان شود در نتیجه وقتی بدانی که حسد تو بر کسی، باعث ضرر دین و دنیای تو می‏شود و به محسود مطلقاً ضرری نمی‏رسد، بلکه نفع دنیا و آخرت به او عاید می‏گردد و به حاسد ضرر دینی می‏رسد و آدمی را به عذاب الهی گرفتار می‏کند. انسان مبتلا به این صفت، پیوسته در حزن و اندوه و همیشه در غصه و غم است؛ زیرا نعمت‏های خدا به واسطه حسد حاسد از محسود قطع نخواهد شد و هر نعمتی که خدا به او می‏دهد بار غمی بر انسان حسود می‏گذارد، لذا حاسد علی الدوام مغموم و محزون و تنگدل و پریشان خاطر می‏باشد. پس چقدر نادان است انسانی که دین و دنیای خود را فاسد کند و خود را در معرض غضب پروردگار و مبتلا به آلام زیاد نماید در حالی که اصلاً فایده یا لذتی برای او نداشته باشد، از این رو با علم به این مسائل، انسان باید بکوشد تا این رذیله اخلاقی را از خود دور نماید.
اما عملی که نافع برای شفای مرض حسد است: این که بر آثار لوازم خیرخواهی شخصی که بر او حسد داری، مواظبت کنی و تصمیم بگیری که برخلاف مقتضای حسد خود عمل کنی و به جای تکبر بر آن شخص، تواضع را در پیش‏گیری و به جای غیبت و بدگویی او در مجامع و محافل، زبان را به مدح و ثنای او گشایی، و اگر از دیدن او ملال و ناراحت و عبوس و ترش رو و درشت گوی شوی، خود را به خوش کلامی و شکفته رویی با او عادت دهی و اگر حسد، تو را از انعام و احسان نسبت به او منع می‏کند، عطا و بذل را نسبت به او زیاد کن و چون بر این اعمال مداومت کنی، ملکه انسان می‏گردد و ماده حسد از انسان قطع می‏گردد. ضمن این که وقتی محسود، شما را چنین یافت، قلب او با شما صاف و پاک می‏گردد و محبت شما در دل او جای می‏گیرد و آثار محبت او در خارج نیز ظهور می‏کند و وقتی او را این چنین یافتی، در دل او را دوست می‏داری و با او دوستی و رفاقت می‏کنی و شائبه حسد بالمره مرتفع می‏گردد. این دستور عملی برای معالجه کلیه صفت حسد است که برای هر نوعی از آن علاج مخصوصی است که سبب آن اعلم از حب ریاست و کبر و حرص و خبائث نفس و غیبت و غیر این‏ها قطع شود.(3)
1 - فلق (113) آیه 5. 
2 - مستدرک الوسائل، ج 2، ص 327، باب 55، به نقل از مهدوی کنی، نقطه‏های آغاز در اخلاق عملی، ص 298 - 299. 
3 - اقتباس از آیت الله مکارم شیرازی، زندگی در پرتو اخلاق؛ آیت الله مهدوی کنی، اخلاق عملی، ص 294 - 304 و مرحوم ملااحمد نراقی، معراج السعاده، ص 347 - 358.
معرفی کتاب:1-گناهان کبیره،شهیددستغیب 2-اخلاق اسلامی،شهیددستغیب.