ایمان از نگاه حضرت علی (ع)

ایمان از نگاه حضرت علی (ع) ایمان بر چهار پایه استوار است‏ بر شکیبائی، و یقین، و عدالت و جهاد. شکیبائی و صبر را چهار شاخه است: آرزومند بودن، ترسیدن، و پارسائی و چشم امید داشتن. پس آن که مشتاق و آرزومند بهشت‏ بود شهوتها را از دل زدود، و آن که از دوزخ ترسید، از آنچه حرام است دوری گزید، و آن که خواهان دنیا نبود و پارسائی داشت مصیبتها بروی آسان نمود، و آن که مرگ را چشم داشت، در کارهای نیک پای پیش گذاشت.

 
در کتاب شریف نهج البلاغه که حاوی سخنان نغز و حکیمانه حضرت علی علیه‏السلام می‏ باشد، مساله ایمان از جایگاه و اهمیت ویژه ‏ای برخوردار است و به جهات گوناگون آن پرداخته شده است که در این نوشتار به نمونه‏ هایی از آن اشاره می‏ شود:

الف) فضیلت ایمان
«همانا بهترین چیز که نزدیکی خواهان به خدا سبحان بدان توسل می‏جویند ایمان به خدا و پیامبر … است‏» (1)

ب) اقسام ایمان
«برخی ایمان در دلها برقرار است، و برخی دیگر میان دلها و سینه‏ها عاریت و ناپایدار» (2)

ج) پایه‏ های ایمان
«ایمان بر چهار پایه استوار است‏ بر شکیبائی، و یقین، و عدالت و جهاد. شکیبائی و صبر را چهار شاخه است: آرزومند بودن، ترسیدن، و پارسائی و چشم امید داشتن. پس آن که مشتاق و آرزومند بهشت‏ بود شهوتها را از دل زدود، و آن که از دوزخ ترسید، از آنچه حرام است دوری گزید، و آن که خواهان دنیا نبود و پارسائی داشت مصیبتها بروی آسان نمود، و آن که مرگ را چشم داشت، در کارهای نیک پای پیش گذاشت.

و یقین بر چهار شعبه است: بر بینائی زیرکانه، و دریافت عالمانه و پند گرفتن از گذشت زمان و رفتن به روش پیشینیان. پس آن که زیرکانه دید حکمت‏بروی آشکار گردید، و آن را که حکمت آشکار گردید عبرت آموخت، و آن که عبرت آموخت چنان است که پشینیان زندگی را در نوردید.

و عدل بر چهار شعبه است: بر فهمی ژرف نگرنده، و دانشی پی به حقیقت ‏برنده و نیکو داوری فرمودن، و در بردباری استوار بودن. پس آن که فهمید به ژرفای دانش رسید و آنکه به ژرفای دانش رسید از آبشخور شریعت‏ سیراب گردید و آن که بردبار بود، تقصیر نکرد و میان مردم با نیکنامی زندگی نمود.
و جهاد بر چهار شعبه است:

به نیک وادار نمودن و از کار زشت منع فرمودن و پایداری در پیکار با دشمنان، و دشمنی با فاسقان. پس آنکه به کار نیک واداشت، پشت مومنان را استوار داشت، و آن که از کار زشت منع فرمود بینی منافقان را به خاک سود؛ و آن که در پیکار با دشمنان پایدار بود، حقی را که برگردن دارد ادا نمود؛ و آن که با فاسقان دشمن بود و برای خدا به خشم آید، خدا به خاطر او خشم آورد و روز رستاخیز وی را خشنود نماید» (3)

و در جای دیگر درباره حقیقت ایمان فرمودند
«ایمان، شناختن به دل، و اقرار به زبان و فرمان بردن با اندامها است‏» (4)

د) نشانه‏ های ایمان
1 – «ایمان بنده راست نباشد، جز آنگاه که اعتماد او بدانچه در دست ‏خداست بیش از اعتماد وی بدانچه در دست‏خود اوست‏ بود.» (5)

2 – کلمه 333 کلمات قصار ص 420 نهج البلاغه:
(در صفت مؤمن فرمود:) شادمانی مؤمن در رخسار اوست و اندوه وی در دلش. سینه او هر چه فراختر است و نفس وی هر چه خوارتر. برتری جستن را خوش نمی‏ دارد، و شنواندن نیکی خود را به دیگران دشمن می‏ شمارد. اندوهش دراز است، همتش فراز. خاموشی‏اش بسیارست، اوقاتش گرفتار؛ سپاسگزار است، شکیبایی پیشه است، فرو رفته در اندیشه است،

نیاز خود به کس نگوید، خوی آرام دارد، راه نرمی پوید. نفس او سخت‏تر از سنگ خارا – در راه دینداری – و او خوارتر از بنده – در فروتنی و بی ‏آزاری -.
و نیز فرمود: «ایمان آن است که راستی را برگزینی که به زیان تو بود بر دروغی که تو را سود دهد، و گفتارت برکردارت نیفزاید و چون از دیگری سخن گویی ترس از خدا در دست آید» (6)

ه) آفات ایمان
1 – همنشینی با اهل هوی و هوس

2 – دروغ گفتن

3 – حسد ورزیدن
«همنشینی پیروان هوا فراموش کردن ایمان و جای حاضر شدن شیطان است. از دروغ دوری گزینید که از ایمان به دور است … بر هم حسد مبرید که حسد ایمان را می‏ خورد چنانکه آتش هیزم را» (7)

و) عوامل تقویت ایمان
1 – اعمال صالح
«ایمان را بر کرده‏ های نیک دلیل توان ساخت، و از کردار نیک ایمان را توان شناخت‏» (8)

2 – سلامت قلب
«ایمان بنده‏ای استوار نگردد تا دل او استوار نشود و دل او استوار نشود تا زبان او استوار نگردد» (9)

3 – صبر
«صبر و شکیبائی نسبت‏به ایمان مثل سر است نسبت‏به تن، همانطور که تنی سر ندارد فایده‏ای ندارد، ایمانی هم که صبر و شکیبائی در او نباشد فائده‏ای ندارد» (10)

4 – حیاء
«هیچ ایمانی مثل حیاء نیست‏» (11)

ز) نتائج ایمان
1 – شهود حق
«دیده‏ها او را آشکارا نتوان دید، اما دلها با ایمان درست ‏بدو خواهد رسید» (12)

2 – توان فهم معارف عالی
«دانستن امر ما (ولایت) کاری سخت است و تحمل آن دشوار کسی آن را تحمل نکند جز انسان با ایمانی که خداوند قلب او رابرای ایمان آزموده باشد» (13)