اقبال السلطان

مرحوم استاد ابوالحسن خان اقبال آذر فرزند ملا موسی معروف به «اقبال‌السلطان»و «اقبال آذر»خواننده موسیقی ایرانی و صاحب یکی از قوی‌ترین صداها در آواز ایرانیاست که از چهره های معروف و صاحب نام کشور در حوزه هنر و موسیقی سنتی است.

وی در سال ۱۲۴۵ شمسی در روستای الوند واقع در ۶کیلومتری قزوین به دنیا آمده است .

ابوالحسن هنوز خردسال بود که پدرش - ملا موسی - در گذشت چون از صدای خوب و بی مانندی برخوردار بود ، به علت تنگی معیشت ، ناگزیر شد در پای منبر مسجد الوند به نوحه خوانی بپردازد.

طبیعت زیبا و دلپذیر روستای الوند و زمزمه پرندگان خوش آواز ، تأثیر فوق العاده ای در ابوالحسن می گذاشت.

خودش می گوید :

وقتی خردسال بودم در باغها گردش کرده و به شنیدن آواز پرندگان خوش الحان بخصوص آواز بلبل که همیشه شیواترین و سوزنده ترین آوازها را سر می داد ، علاقه خاصی داشتم و نغمه های نشاط انگیز و دلنواز پرندگان را از دل و جان گوش می دادم و آرزو می کردم که مثل آنها بتوانم چهچهه بزنم و تا می توانستم از آواز پرندگان تقلید می کردم

بعدها دوستان و نزدیکان ابوالحسن ، او را به همکاری با دسته ای از شبیه خوانان قزوین تشویق می کردند، زیرا شبیه خوانی یکی از راههای امرار معاش آن زمان به شمار می رفت.

میرزا حسن ثقفی یزدی که از دوستان بسیار نزدیک پدر اقبال بود و گروهش نیز یکی از مجهزترین و ماهرترین گروههای شبیه خانی در قزوین به شمار می رفت ، وقتی که شهرت صدای ابوالحسن را که در آن هنگام ده سال بیش نداشت ، شنید با گرفتن رضایت خانواده اش ، او را با خود به قزوین برد.

آپاردی تاتار منی 

در پانزده سالگی اتفاق جالبی برایش افتاد و تقریباً به مدت دو سال صدایش غیر قابل استفاده شد . این پیشامد به قدری برایش ناگوار شده بود که بارها اشک ریخت و در نهایت مجبور شد مدت زیادی از داروهای عطاری استفاده کندتا اینکه صدای دو سال قبلش با وسعت و قدرت بیشتری عودت یافت و بار دیگر مشتاقان پیشین را بسوی او سرازیر ساخت، خوانندگی وی، نمونه‌ای ازشیوه آوازی مکتب قزوین است .

در جوانی راهی تبریز شد و آواز و قدرت بی نظیرش در مدت کوتاهی باعث شهرت و ورودش به دربار محمدعلی میرزا (ولیعهد) شد .

اقبال آذر در سال ۱۲۹۳ خورشیدی برای پر کردن صفحه به تفلیس سفر کرد که مورد استقبال مردم قرار گرفت، به طوری که در مصاحبه‌ای که در اطلاعات هفتگی (شماره ۱۲۴۹) مهر ماه ۱۳۴۴ از وی چاپ شد، اشاره نموده که ۹ بار او را به صحنه برگرداندند.

"وانوسارا جاشویلی" بنیان‌گذار اپرای گرجستان نیز ضمن شرکت در کنسرت اقبال آذر، او را یکی از خوانندگان متبحر شرق دانست

آواز بیات ترک

درآذر۱۳۲۱به ریاست کارگزینی شهرداری تبریز و پس از دو ماه‌به کفالت شهرداری این شهر منصوب شد.

در سال ۱۳۲۴اقبال‌آذر از ریاست شهرداری تبریز برکنار وبه ریاست شعبه موسیقی اداره هنرهای ظریفه برگزیده شد

اقبال به دعوت کمپانی Monarch Record صفحاتی را ضبط کرد که هم اکنون تعدادی از آنها موجود است و بسیاری از آنها نیز به دلیل آشوب‌ها در جنگ جهانی اول از میان رفت.تعدادی از صفحات نیز که هم اکنون در آرشیوصدا و سیما موجود است به دلیل بی اعتنایی مسؤولان شکسته و در حال خاک خوردن و از بین رفتن است.

بعدها کنسرت‌هایی در تهران و آذربایجان اجرا کرد که تمامی درآمد حاصله از کنسرتهایش، صرف امور خیریه می‌شده‌ است.

در صدای وی ضجه وناله نمی شنوید، صدا حماسی است .اقبال در خواندن پیرو تعزیه بوده و از دلِ تعزیه هم رو به سوی آواز آورده بود و در خواندن، بیشتر به تحریر اهمیت میداده که انواع این تحریرها  در صدایش نمایان است.

صدایش از بم تا اوج زیباست ، اما در اوج زیباتر است، آنچه در مورد اقبال قابل توجه است؛ سن و سال این استاد بی نظیر است که در تمام سنین مختلف، آوازهایی شنیدنی دارد و کارهایی که در سن 70 و 80 و حتی 105 سالگی خوانده است  انسان را مبهوت میکند.

اقبال السلطان نامی است برازنده او که سلطان آواز ایران است و بسیاری از خوانندگان دوره های اخیر از آثارش کسب فیض نموده و به نوعی سعی کرده اند تا شیوه اقبال را ترویج بدهند. بزرگمردی بود که در آواز ایران ظهور کرد و یگانه در زمان خویش از نظر قدرت، حجم صدا و تکنیک آواز ایرانی بود .توانایی هنری، شخصیتی و حنجره بسیار پرتوان این استاد زبانزد همه بوده است. وی  شیوه بسیار زیبا و بدیع در زمان خویش بنیاد نهاد و عاشقانه با تمام مسئولیتهای اداری که داشت، عاشقانه موسیقی اصیل را ترویج و پاسداشت .

به عقیده صاحب نظران اقبال سرآمد خوانندگان قرن مااست وشناخت او وآثارش می‌تواند مارا با شکوه وعظمت موسیقی کهن ایران آشنا کند.

از آثار استاد اقبال آذر می‌توان به :"ابوعطا"،"حجاز"، "بیات ترک"،"بیات کرد"،"مثنوی ترک"،"شهناز شور"،"تصنیف افشاری"،"همایون"،"شوشتری"،"بیات اصفهان"،"دلکش ماهور"،"راک ماهور"،"عراق ماهور"،"تصنیف ماهور"،"نوا"، "چهارگاه"،"سه‌گاه" اشاره کرد

ابوالحسن اقبال آذر بعد از گذشت یک قرن، با کوله باری از عشق به میهن وخدمت به موسیقی ایرانی، در در روز دوشنبه سوم اسفند ۱۳۴۹در صد و هفت سالگی به علت نارسایی کبد، در خانه خود در محله اهراب تبریز درگذشت. آرامگاه اقبال در گورستان وادی رحمت تبریز است.

شهریار شاعر معاصر در وصف اقبال آذر غزلی با این مطلع سروده‌است:

گرفت رونق از «اقبال» کار موسیقی

شکفت از گلِ رویش بهار موسیقی

منبع:

http://yon.ir/B5xy

http://yon.ir/s0BL