آداب و اعمال شب و روز عید قربان

الف) شب عید قربان

شب دهم ذی الحجه شبی مبارک و جزو چهار شبی است که احیا و شب زنده داری در آن‌ها مستحب است. در شب عید قربان، در‌های آسمان باز بوده و برای این شب اعمالی به شرح زیر ذکر شده است:

۱- زیارت امام حسین علیه السلام.

۲- خواندن دعای «یا دائِمَ الفَضلِ عَلیَ البَرِیَّةِ» که در شب جمعه هم وارد شده است.

ب) روز عید قربان

روز دهم ذی الحجه که روز عید قربان است، بسیار روز شریفی است و برخی از اعمال آن عبارت است از:

۱- غسل

غسل در این روز سنّت مؤکد است و بعضی از علما نیز آن را واجب دانسته‎اند.

۲- دعا

خواندن دعا‌هایی که وارد شده پیش از نماز عید و بعد از آن از جمله دعای ندبه و دعای چهل و هشتم صحیفه سجادیه که اوّل آن «اَللّهُمَّ هذا یَومٌ مُبارَکٌ» است و دعای چهل و ششم صحیفه سجادیه که اینگونه آغاز می‎شود: «یا مَن یَرحَمُ مَن لا یَرحَمُهُ العِبادُ».

۳- نماز

نماز عید قربان دو رکعت است: در رکعت اول، نمازگزار بعد از خواندن حمد و سوره، باید پنج تکبیر بگوید، بعد از هر تکبیر یک قنوت بخواند، بعد از قنوت پنجم، تکبیر دیگری بگوید، به رکوع رود، دو سجده بجا آورد، برخیزد و در رکعت دوم چهار تکبیر بگوید، بعد از هر تکبیر قنوت بخواند و تکبیر پنجم را بگوید، به رکوع رود، بعد از رکوع دو سجده کند، تشهّد بخواند و نماز را سلام دهد. در روز عید قربان مستحب است که بعد از نماز، با گوشت قربانی افطار شود.

نماز عید، سوره مخصوصی ندارد، امّا بهتر است در رکعت اول آن، سوره شمس و در رکعت دوم، سوره غاشیه یا در رکعت اول سوره «سبح اسم» و در رکعت دوم سوره «شمس» را بخوانند.

همچنین در قنوت نماز عید قربان، هر دعا و ذکری خوانده شود کافیست، امّا بهتر است این دعا خوانده شود:

اللّهُمَّ أَهلَ الکِبریاءِ وَالعَظَمةِ وَ أهلَ الجُودِ وَالجَبَرُوتِ وَ أهلَ العَفو وَالرَّحمَةِ وَ أهلَ التَقّوی وَالمَغفِرَة، أسئَلُکَ بَحَقِّ هدا الیوَمِ الّذی جَعَلتَهُ لِلمُسلِمینَ عیداً وَ لِمُحَمّدٍ صَلّیاللهُ عَلیه وَ آلِهِ ذُخراً وَ شَرَفاَ وَ مَزیداً، أن تُصَلّی عَلی مُحَمّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أن تُدخِلنی فی کُلِّ خَیرٍ أدخَلتَ فیهِ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّد وَ أن تُخرِجَنی مِن کُلِّ سُوءٍ أخرَجتَ مِنهُ مُحَمَّداً وَ آل مُحَمَّدٍ، صَلَواتُکَ عَلَیُهِ وَ عَلَیهِم، اللّهُمَّ إنی أسئَلَکَ خَیرَ ما سَئَلَکَ مِنهُ عِبادُکَ الصّالِحُونَ وَاعُوذُ بِکَ مِمّا استَعاذَ عِبادُکَ المُخلِصوُنَ

«خدایا‌ ای اهل بزرگی و عظمت و‌ ای شایسته بخشش و قدرت و سلطنت و‌ ای شایسته عفو و رحمت و‌ ای شایسته تقوا و آمرزش از تو خواهم به حق این روزی که قرارش دادی برای مسلمانان عید و برای محمّد صلی الله علیه و آله ذخیره و شرف و فزونی مقام که درود فرستی بر محمّد و آل محمّد و درآوری مرا در هر خیری که درآوردی در آن خیر محمّد و آل محمّد را و برونم آری از هر بدی و شری که برون آوردی از آن محمّد و آل محمّد را که درود‌های تو بر او و بر ایشان باد. خدایا از تو خواهم بهترین چیزی را که درخواست کردند از تو بندگان شایسته ات و پناه برم به تو از آنچه پناه بردند ازآن بندگان شایسته ات.»

۴- تکبیر

خواندن تکبیرات برای کسی که در منا باشد بعد از پانزده نماز که اولش نماز ظهر روز عید است و آخرش نماز صبح روز سیزدهم است؛ و کسانی که در سایر شهر‌ها هستند نیز بعد از ده نماز از ظهر روز عید تا صبح دوازدهم این تکبیرات را بگویند؛ که این تکبیرات بنا بر روایت صحیح در اصول کافی از این قرار است:

اللهُ اَکبَرُ اللهُ اَکبَرُ لا اِلهَ اِلا اللهُ وَاللهُ اَکبَرُ اللهُ اَکبَرُ اللهُ اَکبَرُ و لِلّه الحَمدُ اللّهُ اَکبَرُ عَلی ما هَدانا اَللّهُ اَکبَرُ عَلی ما رَزَقَنا مِن بَهیمَةِ الانعامِ وَالحَمدُلِلّهِ عَلی ما اَبلانا.

خدا بزرگتر از توصیف است، معبودی جز خدا نیست و خدا بزرگتر است، و ستایش خاص خدا است خدا بزرگتر است بر آنچه ما را راهنمایی کرد خدا بزرگتر است بر آنچه روزی ما کرد از چهارپایان انعام (شتر و گاو و گوسفند) و ستایش خاص خداست برای آنکه آزمود ما را؛ و مستحب است که به مقداری که توانایی است این تکبیرات بعد از نماز‌ها تکرار شود.

بیشتر بخوانید: شیوه صحیح ذبح اسلامی/ چهار حیوانی که می‌توانیم در عید قربان ذبح کنیم

۵- قربانی کردن

یکی از اعمال این عید بزرگ که سنت مؤکد نیز می‌باشد، قربانی کردن است که مختص به حاجیان نبوده بلکه همه مسلمانان بسته به استطاعت مالی خویش می‌توانند قربانی کنند.

در منابع روایی، روایاتی از معصومین علیهم السلام نقل شده است که اشاره به جملات دعا گونه ایشان هنگام ذبح قربانی دارد. شیخ طوسی در یکی از کتاب‌های خود نقل کرده است که:

رسول خدا صلوات الله علیه هنگام ذبح قوچی فرمودند: «اللهمّ تقبّل من محمّد و آل محمّد و من امّة محمّد؛ خدایا این قربانی را از من محمد و آل محمد و هم چنین امت محمد قبول فرما!» [۱]

در جایی دیگر وارد شده است: شخصی که طریقه ذبح کردن قربانی را می‌داند بهتر آن است که خودش ذبح کند و اگر نمی‌دانست کسی را دستور دهد و خود او نیز حاضر باشد. در وقت ذبح قربانی پیشانی آن را به طرف قبله نموده و «بسم الله الرحمن الرحیم» گفته و ذبح نماید و بعد از ذبح قربانی این دعا را بخواند:

«وَجَّهتُ وَجهِیَ لِلَّذِی فَطَرَ السَّماواتِ وَ الأَرضَ، حَنِیفاً مسلما وَ ما أَنَا مِنَ المُشرِکِینَ‏، إِنَّ صَلاتِی وَ نُسُکِی وَ مَحیایَ وَ مَماتِی لِلَّهِ رَبِّ العالَمِینَ، لا شَرِیکَ لَهُ، وَ بِذلِکَ أُمِرتُ‏، و أنا من المسلمین، اللهم منک و لک، بسم الله و الله أکبر، اللهم‏ تقبل‏ منی‏» [۲]

و نیز از مولای متقیان امیر مومنان علیه السلام نقل شده است که: قربانی مسلمان را جز مسلمان نکشد و هنگام ذبحش بگوید: «بسم اللَّه و اللَّه اکبر وَجَّهتُ وَجهِی لِلَّذِی فَطَرَ السَّماواتِ وَ الأَرضَ حَنِیفاً مسلما وَ ما أَنَا مِنَ المُشرِکینَ، إِنَّ صَلاتِی وَ نُسُکی وَ مَحیای وَ مَماتِی لِلَّهِ رَبِّ العالَمِینَ، لا شَرِیک لَهُ وَ بِذلِک أُمِرتُ وَ أَنَا أَوَّلُ المُسلِمِینَ.»

نماز عید قربان چگونه خوانده می‌شود؟

برگزاری نماز عید در فضای باز، خواندن دو رکعت نماز مستحبی پیش از رفتن به مصلی (در صورت حضور در مدینه)، رفتن به سوی نماز به هیئت رسول خدا (ص) و امیرالمؤمنین (ع)؛ یعنی انجام غسل، بر سر بستن عمامه سفید در حالی که یک طرف آن به جلوی سینه و طرف دیگر به پشت سر انداخته شود، به دست گرفتن عصا و با پای برهنه رفتن، گفتن چهار بار تکبیر (اللَّه اکبر، اللَّه اکبر، اللَّه اکبر علی ما هدانا، اللَّه اکبر علی ما رزقنا من بهیمة الانعام، و الحمد للَّه علی ما ابلانا)، برگشتن از غیر راهی که از آن به نماز رفتند.

نماز قربان دو رکعت است که در رکعت اول بعد از خواندن حمد و سوره، نمازگزار باید پنج تکبیر بگوید و بعد از هر تکبیر یک قنوت بخواند و بعد از قنوت پنجم، تکبیر دیگری بگوید و به رکوع رود و دو سجده به جا آورد و برخیزد و در رکعت دوم، چهار تکبیر بگوید و بعد از هر تکبیر قنوت بخواند و تکبیر پنجم را بگوید و به رکوع رود و بعد از رکوع دو سجده کند و تشهد بخواند و نماز را سلام دهد.

در قنوت نماز قربان، هر دعا و ذکری بخوانند کافی است؛ ولی بهتر است این دعا را به قصد امید ثواب بخوانند.

نماز عید دو رکعت است؛ نمازگزار در رکعت اوّل سوره حمد و سوره اعلی (یا هر سوره دیگری که مایل باشد) بخواند و بعد از آن پنج تکبیر بگوید و بعد از هر تکبیر این قنوت را بخواند:

اَللّهُمَّ اَهلَ الکِبرِیآءِ وَ العَظَمَةِ، وَاَهلَ الجُودِ وَ الجَبَرُوتِ، وَ اَهلَ العَفوِ

خدایا ای اهل بزرگی و عظمت و ای شایسته بخشش و قدرت و سلطنت و ای شایسته عفو

وَ الرَّحمَةِ، وَاَهلَ التَّقوی وَالمَغفِرَةِ، اَسئَلُکَ بِحَقِّ هذَا الیَومِ، اَلَّذی جَعَلتَهُ

و رحمت و ای شایسته تقوا و آمرزش از تو خواهم به حق این روزی که قرارش دادی

لِلمُسلِمینَ عیداً، وَلِمُحَمَّد صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ ذُخراً وَشَرَفا وَمَزِیداً،

برای مسلمانان عید و برای محمّد صلی الله علیه و آله ذخیره و شرف و فزونی مقام

اَن تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد، وَاَن تُدخِلَنی فی کُلِّ خَیر اَدخَلتَ

که درود فرستی بر محمّد و آل محمّد و درآوری مرا در هر خیری که درآوردی

فیهِ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّد، وَاَن تُخرِجَنی مِن کُلِّ سُوء اَخرَجتَ مِنهُ مُحَمَّداً

در آن خیر محمّد و آل محمّد را و برونم آری از هر بدی و شری که برون آوردی از آن محمّد

وَ آلَ مُحَمَّد، صَلَواتُکَ عَلَیهِ وَعَلَیهِم، اَللّهُمَّ اِنّی اَسئَلُکَ خَیرَ ما سَئَلَکَ

و آل محمّد را که درودهای تو بر او و بر ایشان باد خدایا از تو خواهم بهترین چیزی را که درخواست کردند

مِنهُ عِبادُکَ الصّالِحُونَ، وَاَعُوذُ بِکَ مِمَّا استَعاذَ مِنهُ عِبادُکَ الصّالِحُونَ.

از تو بندگان شایسته‌ات و پناه برم به تو از آنچه پناه بردند از آن بندگان شایسته‌ات.

نمازگزار (درصورت عدم توانایی بر این قنوت، هرگونه قنوت دیگری نیز می‌تواند بخواند) سپس تکبیر ششم را بگوید و به رکوع برود و بعد از رکوع و سجده، برخیزد و رکعت دوم را شروع کند.

در رکعت دوم، هم بعد از سوره حمد، سوره والشّمس یا سوره دیگری را بخواند؛ آنگاه چهار تکبیر بگوید و بعد از هر تکبیر همان قنوت را بخواند، سپس تکبیر پنجم را بگوید و به رکوع و سجود برود و نماز را تمام کند.

بعد از نماز، تسبیحات حضرت زهرا(علیها السلام) را بگوید و آنگاه دعاهایی که نقل شده است را بخواند که یکی از آنها دعای چهل و ششم «صحیفه سجّادیه» است.