ستاره های درخشان کهکشان تاریخ و فرهنگ ترک: آتیلای کبیر ترکان هون

"آتیلای کبیر" در سال ۴۵۲ رهسپار ایتالیا شد، عظمت نام وی قبل از حضور لشکر ترکان هون، ایتالیا را در هم شکسته بود. به گونه ایکه لشکر هون، چکمه قاره سبز را براحتی یک سیاحت، از پایش بیرون کشید.

ترکان هون که تحت فرماندهی "بالامیر " از سال ۳۷۵ میلادی از ناحیه شمال شرقی دریای سیاه، راه اروپا را در پیش گرفته بودند در سال ۳۷۸ میلادی خود را به کرانه های رود تونا(دانوب) رساندند. در سال ۳۹۵ میلادی به دنبال مرگ "تئودوسیوس اول"، امپراطور روم، توافقنامه موجود صلح در میان بیزانسیون و ترکان هون پایان یافت. به این ترتیب در یک روز بزرگ تاریخی، ترکان هون به رهبری "اولدیز بزرگ"، از رود تونا گذشتند.
به دنبال پیشروی هونها در آنسوی تونا، اقوامی چون "گوت"ها، "واندال"ها و "فرانک"ها به امپراطور روم غربی پناه بردند و امکان انجام حملات ایذایی علیه ترکها را از دست دادند. 
پس از "اولدیز"، "کارادون" جانشین وی شد و بر امپراطوری هون تا سال ۴۲۲ میلادی حکمروایی کرد. پس از "کارادون"، "روآ" به جای وی بر تخت نشست. وی برادر "مونجوک" پدر "آتیلای کبیر" است. "مونجوک" در سال ۴۰۸ میلادی چشم از جهان فرو بست و به این ترتیب "آتیلا" در نزد عمویش دوران جوانی را سپری کرد و به دلیل ذکاوت و درایت و شجاعتش و نیز به سبب اشتیاق بسیارش به یاد گیری علوم و فنون، سرآمد جوانان زمانه خویش گردید.
در سال ۴۳۳ میلادی، "روآ" شهر وین را از اختیار امپراطوری روم خارج کرده بود. اما متعاقب وفات "روآ"، زمینه مساعدی برای آغاز حکمروایی "آتیلا" فراهم گردید. وی هم در میدان و هم در دیوان، فردی پیشرو و شناخته شده بود و برادرش "بلدا" نیز پشتیبان و یاورش. 
در سال ۴۳۴ میلادی، آتیلای کبیر حکمران امپراطوری پنهاور هون در اروپا شد و در خلال ۱۹ سالی که برتخت خاقانی جهان ترک حضور داشت، در قواره یک امپراطور پروآکتیو بر بخش بزرگی از جهان حکمروایی کرد. این روحیه ویژه "آتیلای کبیر" سبب شد تا اروپاییان از وی به عنوان "تازیانه خداوند بر روی زمین" نام ببرند. این به ان معنی بود که اروپائیان بر این باور شدند که خداوند آتیلا را بر انان مسلط کرد تا تاوان گناهان و تعدیهایشان را بپردازند!
"آتیلای کبیر" لشکرکشیهای متعددی علیه دو امپراطوری روم شرقی و غربی ترتیب داد و هر دو امپراطوری را تابع خراج درگاه خود کرد. به دنبال امضای دو عهدنامه صلح در سالهای ۴۳۷ و ۴۴۷ با "مارگوس" و "آناتولیوس" امپراطوران روم غربی و روم شرقی، هر دو امپراطوری در اصل تبدیل به مستعمره ترکان هون گردید. 
"آتیلای کبیر" در سل ۴۵۱ میلادی راه "گالیا" را در پیش گرفت و در دشت "کاتالون" متفقین امپراطوری روم غربی را در هم شکست و این منطقه را نیز به محدوده عظیم متصرفاتش افزود.
"آتیلای کبیر" در سال ۴۵۲ رهسپار ایتالیا شد. عظمت نام وی قبل از حضور لشکر ترکان هون، ایتالیا را در هم شکسته بود. به گونه ایکه لشکر هون، چکمه قاره سبز را براحتی از پایش خارج کرد و در آرامش یک سیاحت، ایتالیا را تصرف کرد.
در این هنگام "لئون اول"، پاپ واتیکان و رهبر جهان کاتولیک، "باسیلیوس" را به عنوان سفیر واتیکان و همراه با هدایایی نفیس به پای "آتیلای کبیر" فرستاد. 
در دیدار میان "آتیلای کبیر" و "لئون اول"، خاقان جهان ترک از پاپ در مورد دینش پرسیده و در برابر پاسخ پاپ دچار تحیر شده و گفته است:" شما در گمراهی هستید. مگر می شود خداوند فرزندی داشته باشد. او یکتا و یگانه است."
این جمله که به صورت بارزی نوع ایمان ترکان هون را نیز به نمایش می گذارد مبین ان است که ترکان باستان، به خدای یکتا ایمان داشته و از قرار دادن شریک برای وی و یا تصور حالات مختلف برای افریننده هستی اجتناب می کردند. 
پس از دیدار "آتیلای کبیر" و پاپ، خاقان ترک، بر پرداخت خراج از سوی واتیکان حکم می کند. در این دیدار پاپ به اصرار و التماس از حکمران هونها می خواهد که از فتح شهر رم منصرف شود. "آتیلای کبیر" نیز به پاپ هشدار می دهد که در صورت عدم پرداخت به موقع خراج، رم نیز تصرف خواهد شد.
"آتیلای کبیر" به رغم تصدی بر یکی از بزرگترین امپراطوریهای تاریخ بشریت، در طول حیاتش فردی ساده پوش و ساده زیست بود. روحیه ای شاد و میهمان نواز داشت. وی اگرچه برای میهمانانش غذا را در ظرفهای زرین تقدیم می کرد اما خود در ظروف چوبی غذا می خورد. در دوران وی امنیت بی نظیری در امپراطوری برقرار شد، تجارت توسعه یافت و فرصت برای گسترش علوم و فنون فراهم گردید.
در این میان سنت لوپوس که در قرن هشتم با آتیلا دیدار داشته است سخنان عجیبی در مورد وی برزبان رانده که به نظر میرسد ناشی از دشمنی وی با خاقان ترک بوده است.
وی آتیلا را فردی بی رحم، خونخوار و یک پادشاه پاگانیست معرفی کرده است. پریسکوس مورخ اروپایی نیز از آتیلا به عنوان شاه- خدا یاد می کند. 
اما برای شناخت اتیلا باید بیش از همه به منابع خود ترکان رجوع نمود.
آتیلا خود را فرزند گوک تورک نامیده و خود را در مرتبه پایینتری از گوک تورک قرار داده است. 
سنت مموریوس نیز بران باور است که آتیلا نه تنها مسیحی نبود بلکه تاوان گناهان جهان مسیحیت بود! 
آتیلا و دیگر ترکان هون قبل و بعد وی، به گوک تانری، یعنی خدای اسمان معتقد بودند و او را پرستش می کردند.

این مقاله توسط دکتر گورای کیرپیک استاد دانشگاه غازی نوشته شده و توسط دکتر فرازد صمدلی به زبان ترکی برگردانده شده است.