نفت مغان

کلیه حوضه های رسوبی دارای اولویت یکسان برای عملیات اکتشافی نمی باشند. از کل مساحت کشور در خشکی و دریا حدود ۹۰۰ هزار کیلومتر مربع با درجه اولویت‌های متفاوت (از قوی تا بسیار ضعیف) قابلیت ایجاد نفت و گاز را دارند. در طول مدت ۱۰۰ سال گذشته فعالیت‌های اکتشافی از نقشه برداری و زمین‌شناسی تا حفاری به مرور در همه حوضه‌های رسوبی کشور انجام شده است.

نفت مغان – صابر پرستار ، بابك آگاهی

پنج شنبه 11 فروردین 1390  - 31 مارس 2011

مقدمه : ریشهٔ واژهٔ «نفت» از واژهٔ اوستایی نپتا گرفته شده است.کلمهٔ نفت در زبان انگلیسی پترولیوم نامیده می شود که از دو کلمه پترا (معادل یونانی واژه سنگ )و کلمه اولئوم ( روغن ) تشکیل شده است.

نفت مایعی است که عمدتاً از دو عنصر آلی هیدروژن و کربن تشکیل شده است و دارای مقادیری کمتری از عناصر سنگین مانند نیتروزن ،اکسژن و گوگرد می باشد.و به صورت طبیعی در زیرزمین به صورت استثنایی در روی زمین یافت می شود .

نفت مایع علیظ و افروختنی به رنگ قهو ه ای  سیر یا سبز تیره است که در لایه های بالایی بخش هایی از پوسته کره زمین یافت می شود . نفت شامل آمیزه پیچید های از هیدرکربن هایی گوناگون است . بیش تر این هیدروکربن ها از زنجیره آلکان است ولی ممکن است از دید ظاهر ترکیب یا خلوص  تفاوت زیادی داشته باشند.بیش‌تر دانشمندان منشأ تشکیل نفت را گیاهان و موجودات آلی ، موجود در اقیانوسها ی اولیه می دانند .  باقی‌ماندهٔ حیوانات و گیاهانی که میلیون‌ها سال قبل از محیط دریا (آب)، قبل از دایناسورها زندگی می کردند.  در طی سال‌ها توسط لپه‌های گل پوشیده شده‌است. برای تبدیل این موجودات به نفت به گرما و فشار مناسب  درطول سالیان دراز نیاز می‌باشد که در صورت وجود این شرایط همراه با سنگ مخزن مناسب نفت به‌مقدار زیاد در حوضچهٔ نفتی جمع می‌گردد.نفت خام حالت روغنی دارد و به‌شکل‌های جامد، مایع و گاز دیده می‌شود. برخی اوقات به‌تمام اشکال نفت  «هیدر وکربن »نیز گفته می‌شود. اگر نفت در محلی جمع گردد به‌آن محل «حوضچهٔ نفتی» گفته می شود . از مجموع چندین حوضچهٔ نفتی، یک «میدان نفتی» حاصل می‌شود. به‌سنگ متخلخل دربرگیرندهٔ نفت، «سنگ مخزن» می‌گویند.

پیشینه نفت

اقوام متمدن دوران باستان ، به ویژه سومری ها( ترکان باستان ) ، آشوری و بابلی ها در حدود چهر هزار و پانصد سال پیش در سرزمین بین النهرین ( عراق امروزی) با برخی از مواد نفتی که از در یاچه قیر به دست می آمد.آشنایی داشتند.همچنین از قدیم نفت در مغان ، بین عشایر رواج  بوده و به کار بردن آن  در روشنای در مواردی دیگر آگاه بود ه اند.با توسعه و پیشرفت تکنولوژی حفاری در اواسط قرن نوزدهم و تکنولوژی تقطیر و پالایش نفت در اواخر قرن نوزدهم و استفاده از آن در موارد غیر سوختی، جهش حیرت‌آوری بوجود آمد. بطوری که امروزه صنایع پتروشیمی نفش اساسی و بنیادی در رفع نیاز عمومی جامعه به عهده دارد.

تاریخچه نفت  در مغان

نخستین بار هیم در سال 1950( رئیس زمین شناسی وقت  شرکت سهامی نفت مرکزی ) آثار تراوشهای مواد نفتی را در منطقه قیر دره در آذربایجان گزارش داد . دو سال بعد طراز ( 1952)طی مطالعه این منطقه در دشت مغان طی گزارشی این ناحیه از آذربایجان با پتانسیل نفتی اعلام کرد .یک سال بعد مطالعات وی منجر به معرفی سه تاقدیس  اصلاندوز ،آجی شمه و گنبد شاه آباد مغان را برای عملیات اکتشافی معرفی کرد .بهره برداری از نفت دشت مغان در آن وقت به علت سیاسی بودن میسر نشد و علتش را تراوایی بسیار کم مخزن اقتصادی تشریح کردند. با وجود چشمه های متعدد نفتی در این حوضه احتمال می رود اکتشافات دیگری در این منطقه صورت گیرد. مجوز عملیات اکتشاف نفت مغان به تازگی (۱۳۸۷) امضا شده و این عملیات هم اکنون در این منطقه ادامه می یابد. در آینده نزدیک اطلاعات بیشتری در مورد سیستم هیدروکربوری و میدان نفتی این حوضه ارائه خواهد شد.

حوضه های رسوبی فلات ایران و بلوکهای عملیات اکتشافی

یک حوضه‌ رسوبی بخشی از پهنه زمین­شناسی است که دارای ضخامت قابل توجه توالی رسوبی از رسوبات دورانهای مختلف بوده و تاریخچه رسوبی-تکتونیکی تقریباً یکسانی داشته باشد. معمولاً حوضه­هایی بیشتر دارای امید اکتشاف مخازن می باشند که همراه با نفوذ توده های آذرین نبوده و سنگ منشأ مناسب به مرحله بلوغ رسیده را داشته باشد. علاوه بر این دارای سنگ مخزن، سنگ پوش و تله زمین شناسی (و دیگر عوامل موثر) برای ایجاد، مهاجرت و حفظ سیالات هیدروکربوری را داشته باشند. حوضه­های رسوبی ایران که در زمان‌های مختلف زمین‌شناسی دارای مخازن هیدروکربوری با امکان اکتشاف هستند، با نام‌های مختلفی نامگذاری شده اند که حوضه‌های رسوبی در نواحی زاگرس- خلیج فارس، ایران مرکزی، کپه داغ و گرگان، عمان، مکران و شرق ایران، مغان، خزر و سواحل آن از حوضه‌های بزرگ و شناخته شده‌ هستند.

کلیه حوضه های رسوبی دارای اولویت یکسان برای عملیات اکتشافی نمی باشند. از کل مساحت کشور در خشکی و دریا حدود ۹۰۰ هزار کیلومتر مربع با درجه اولویت‌های متفاوت (از قوی تا بسیار ضعیف) قابلیت ایجاد نفت و گاز را دارند. در طول مدت ۱۰۰ سال گذشته فعالیت‌های اکتشافی از نقشه برداری و زمین‌شناسی تا حفاری به مرور در همه حوضه‌های رسوبی کشور انجام شده است.

کلاً پنج منطقه در نقشه اولویت سرمایه‌گذاری برای تولید مخازن نفت و گاز تهیه شده در کشور مشخص شده است که به ترتیب اولویت شامل :

1)مناطق زاگرس، خلیج فارس و دشت سرخس (با مساحت تقریبی ۳۷۰ هزار کیلومتر مربع)

2)منطقه‌مرکزی ایران (با مساحت تقریبی ۷ هزار کیلومتر مربع) 

3)بخش‌هایی از ایران مرکزی، زاگرس مرتفع، دریای خزر، کپه داغ، گرگان (با مساحت تقریبی ۲۰۰هزارکیلومتر مربع
4)مکران و در‌یای عمان، بخش‌هایی از ایران مرکزی، طبس، سواحل دریای خزر، مغان، کپه داغ مرکزی و شرقی، بینالود و البرز (به مساحت تقریبی ۲۲۰ هزار کیلومتر مربع)

5)بخش‌هایی از ایران مرکزی، تربت جام، جازموریان، زابل (به مساحت تقریبی ۷۰ هزار کیلومتر مربع)

هر حوضه رسوبی به طور کلی به بلوکهای عملیات اکتشافی تقسیم می شود. کل مناطق اکتشافی کشور به ۹۶ منطقه نقسیم‌بندی شده است که در حال حاضر در۱۱ بلوک نفتی با وسعت آن ۷۹۰۰ کیلومتر مربع شرکتهای خارجی (نروژ، روسیه، چین، ایتالیا، سوئد، مالزی، اتریش، اسپانیا، شیلی، هند، اکراین،کرواسی،برزیل و تایلند) مشغول به انجام عملیات اکتشاف هستند. بلوکهای فروزان، ساوه، اناران، زواره کاشان، منیر، فارسی، کوهدشت، خرم آباد و گرمسار از جمله بلوکهای عملیاتی خشکی و بلوک های لاله، تابان، فردوس،مغان، توسن، ایران مهر ت.فروز از بلوکهای اکتشافات دریایی است 

در سالهای اخیر مخازن متعدد نفتی (عمدتاً نفت سبک) و گازی در این بلوکهای یاد شده یافت شده است. که در زون آذربایجان حوزه نفتی سبک مغان یکی از آنها می باشد.

حوضه­های مهم رسوبی و سازندهای سیستم هیدروکربوری آنها

پنج حوضه در میان حوضه­های رسوبی از اهمیت وی‍ژه­ای بر خوردار­اند که شامل:

الف)حوضه های زاگرس ، ایران مرکزی و خلیج فارس که اکثر مخازن نفتی و گاز ی ایران در این حوضه واقع شده است ( بیش از 98 درصد )

ب) حوضه ایران شمالی (حوضه کُپه داغ ، شرق گرگان و شمال شرق ایران): حوضه کپه داغ در شرق دریای خزر، شمال شرقی ایران­، جنوب ترکمنستان وشمال افغانستان قرار دارد. وسعت این حوضه در ایران بیش از 50000 کیلومتر مربع است .

ج) حوضه اذربایجان جنوبی(دشت مغان): منطقه نفت خیز دشت مغان (میدان مغان)

یکی دیگر از حوضه های شناخته شده هیدروکربوری در ایران است. این حوضه در شمال غرب کشور با وسعت ۵/۶ کیلومتر مربع است. ضخامت رسوبات در این حوضه بیش از ۸ کیلومتر بوده و غنی از طبقات شیلی- رسی است.

د) حوضه شمال مرکزی (اطراف شهر قم)

ه) حوضه دریای خزر جنوبی: مخازن این حوضه عمدتاْ نفتی می باشد ولی مخازن گازی نیز در این منطقه کم نمی باشد. ایران قریب به ۴۰ مخزن نفتی و گازی در این حوضه دارد که بطور جدی مطالعه نشده است.

اکتشافات نفت در مغان

یک منطقه انتخاب شده را مطالعه نمونه های سنگی زمین ، مورد استخراج قرار می دهند. اندازه گیری انجام می شود و اگر مکان از لحاظ نفتی مکان موفقیت آمیزی باشد حفاری آغاز می شود . بالای چاه ساختاری که « دکل » نامیده می شود.برای جادادن وسایل و لوله های مورد استفاده در چاه ساخته میشود .  زمانی که حفاری تمام می شود . چاه حفر شده یک جریان ثابتی از نفت را به سطح زمین خواهد آورد و به سنگ هایی که عالبا از سنگ رستی تشکیل شده و روی نفت قرار می گیرند ، « سنگ پوششی» گفته می شود .نفت به صورت خام نمی تواند مورد استفاده قرار بگیرد و باید در پالایشگاه مورد تصفیه قرار گیرد . نفت را با بشکه می سنجند. هر بشکه حاوی 159 لیتر نفت می باشد .  

قرارداد اکتشاف نفت مغان با یک شرکت خارجی امضا میشود  دوشنبه ، 19 فروردین ، 1387        

استاندار اردبیل اعلام کرد: قرارداد اکتشاف نفت در منطقه مغان با یک شرکت اوکراینی امروز /دوشنبه/ در تهران به امضا میرسد.

علی نیکزاد، در گفت و گو با خبرنگار ایرنا ، طرح اکتشاف نفت در منطقه مغان را از مصوبات سفر ریاست جمهوری به استان ذکر کرد و افزود: مغان در منطقه قیرلو از توابع شهرستان بیله‌سوار دارای دو بلوک نفتی است که ذخایر این دو بلوک بیش از چهار میلیارد بشکه نفت براورد شده است.

وی گفت: نفت این بلوکها سبک بوده و از نظر کیفیت و پالایش فرآوری و فرآورده‌های نفتی خوب و باارزش میباشد.

وی اظهارداشت: با اجرایی شدن این قرارداد عملیات اجرایی اکتشاف و استخراج نفت مغان آغاز خواهد شد.

نیکزاد تاکید کرد: طرح اکتشاف و استخراج نفت مغان فرصت کم نظیری را برای رونق اقتصادی استان اردبیل فراهم آورده و توسعه آن را شتاب میبخشد.

برآورد وجود 4 میلیارد بشکه نفت در منطقه مغان

تهران / واحد مرکزی خبر/ مکتوب 1387/04/13

مدیر اكتشاف شرکت ملی نفت ایران گفت: براساس برآوردها پیش بینی می شود پس از مطالعات اكتشافی بین دو تا چهار میلیارد بشكه نفت از منطقه مغان در استان اردبیل استخراج شود. 

سید محمود محدث در مصاحبه تلفنی با خبرنگار واحد مرکزی خبر با بیان اینکه هم اکنون هیئتی از کرواسی( مجری طرح مطالعات و اکتشاف نفت منطقه مغان ) به استان اردبیل سفر کرده است افزود: مطالعه و اكتشاف نفت در منطقه مغان استان اردبیل تا دو سال آینده ادامه می یابد.

وی گفت: تاكنون هشت چاه عمیق و نیمه عمیق در مغان حفر شده است و عملیات اكتشاف همچنان ادامه دارد
محدث افزود: مطالعات در شهرستان گرمی مغان از وجود نفت در عمق چهار تا پنج هزار متری حكایت می كند اما در منطقه اصلاندوز احتمالا نفت در عمق سه هزار متری قرار دارد.

شرکت نفتی آی ان ای کرواسی عملیات و اگتشاف نفت مغان را در حال اجرا دارد.