آذربایجانین موسیقی تاریخی

آذربایجانین موسیقی تاریخی

گیریش

آذربایجانین ان قدیم دؤور موسیقی مدنیتی موسیقی شوناسلیقدا سانباللی، علمی دلیللر اساسیندا ایلک دفعه اولاراق پروفسور"رافیق ایمرانی"طرفیندن ایکی جیلدلیک کیتاب شکلینده علم توپلومونا سونولموشدور.مولیف اثرینده کی بوتون فیکیرلر، تحلیللر و نتیجه لری علمی اسلوب چرچیوسینده، سندلر و فاکتلارا اساسلانیب، بیر چوخ علمی قایناقلاردان فایدالانمیشدیر.او حتی آراشدیرما ایشلری اوچون نئچه ایل اول ایرانا دا گلیب، ارومیه نین قدیم مدنیتی اوزرینده تدقیقات آپارمیشدیر.اونون یازدیغی ١٢ جیلدلیک "موغام تاریخی" ائله جه ده بو یازیدا تانیتدیریلان "آذربایجانین موسیقی تاریخی"(ایکی جیلدده) آذربایجان موسیقی صنعتی تاریخی نین علمی و حقیقی صورتده اؤیرنیلمه سینه اویغون شراییط یاراداجاقدیر.بو کیتابلارین موطالیعه سینی بوتون ماراقلانانلار اوچون تؤؤصیه ائدیر، آشاغیدا آذربایجانین موسیقی تاریخی کیتابیندان مولیفین اؤن سوزو و سوندا گلن "نتیجه"بؤلومونو تقدیم ائدیریک. بو یازیدا کیتابین فصیللری نین مؤوضوعلاری حاقیندا ییغجام شکیلده ایضاحلار وئریلمیشدیر.

آذربایجانین قدیم دؤور موسیقی تاریخی موسیقی شوناسلیقدا آز اؤیرنیلدیگی اوچون، موسیقی تاریخیمیز شاگیرد و طلبه لره دوزگون تدریس اولونمور.بونون نتیجه سینده یئتیشمکده اولان گنج موسیقی چیلر اؤز دوغما موسیقی تاریخینی لازیمی سویه ده بیلمیرلر.موسیقی تاریخی خالقیمیزین قدیم تاریخی نین آیریلماز بیر ترکیب حیصه‌سیدیر.اونا گؤره ده موسیقی تاریخیمیزی بیلمک هر بیر موسیقی چی اوچون ضروریدیر.

آذربایجانین اراضیسینده یاشایان اتنیک قوروملار تاریخا" تورک دیللی اولدوغو اوچون یازیلمیش موسیقی تاریخی عئینی زاماندا تورک خالقلارینین قدیم موسیقی تاریخیدیر.آذربایجانین قدیم دؤور موسیقی مدنیتی نین اؤیرنیلمه سی ثوبوت ائتدی کی آذربایجان، تورک خالقلارینین ایچینده ان قدیم موسیقی تاریخینه مالیک اؤلکه‌لردندیر.اونون اراضیسینده آرکئولوژی قازینتیلار واختی تاپیلمیش مادی-معنوی اشیالار، دلیللر آذربایجانین موسیقی تاریخی نین XIVمین ایل اوّله و داها قدیمه گئتدیگینی اوزه چیخارتدی.

آذربایجانین قدیم دؤور موسیقی تاریخی‌نین آراشدیریلماسی اونون میلی موسیقی مدنیتی‌نین زنگین عنعنه اوزرینده قورولماسینی و قدیم‌لیگینی بیر فاکت اولاراق اورتایا چیخارتماقلا آذربایجانین شرقده ایلک سیویلیزاسیا مرکزلریندن بیری اولماسینی تصدیق ائتدی.عئینی زاماندا اونون تورک خالقلاری آراسیندا ان قدیم موسیقی و رقص، تئاتر صنعتلرینه صاحیب چیخماسینی گؤستردی.

آذربایجاندا (آذربایجان جومهوریتینده) موسیقی تدریس سیستمینده تاریخیمیزین اؤیرنیلمه سی آیری –آیری ماتریاللار، مقاله لر توپلوسوندان ایستیفاده اولونماقلا حیاتا کئچیریلیر.

آذربایجانین قدیم دؤور موسیقی تاریخی ایسه دئمک اولار کی، هئچ کئچیلمیر.بونا گؤره ده تدریس سیستمیمیزده یارانمیش بو بوشلوغو آرادان قالدیرماق و زنگین موسیقی مدنیتیمیزین اولو کؤکلری حاقیندا علمی جهتدن اساسلاندیریلمیش لازیمی دقیق معلوماتلارین وئریلمه سی واجیبدیر.

نتیجه

     آذربایجانین قدیم دؤور موسیقی مدنیتی نین تاریخی اوزون ایللردیر کی، آز سویه ده اؤیرنیلمیش قالمیشدیر.آذربایجاندا موسیقی تاریخیمیزین آیری –آیری ساحه لری نیسبتا تدقیقات مؤوضوعونا چئوریلسه ده بو ساحه لرین آردیجیل صورتده اؤیرنیلمه سی موسیقی شوناسلیقدا حیاتا کئچیریلمه‌میشدیر.آذربایجان موسیقیسی نین تاریخی نین و نظریه‌سی‌نین اؤیره نیلمه سینده ص.اورموی‌نین، ع.ق.مراغه‌ای‌نین، هاشیم بگ‌ین، م.م.نواب‌ین، ائ.عباس اووانین، ک.عبداله زاده‌نین، ز.صفراووانین، ائ.بابایئف‌ین، رامیز زؤهرابوف‌ون، ر.ممداووانین، أ.عیسی‌زاده‌نین، س.آغایئوانین، س.قاسیم اووانین، آ.تقی‌زاده‌نین و اونلارجا باشقا عالیملرین خوصوصی سعی‌لرینی و خیدمتلرینی قئید ائتمک لازیمدیر.

آذربایجان موسیقیسی نین قدیم دؤورلری نین اؤیرنیلمه سی ساحه سینده او.حاجی بیگو‌ون، أ.بدل‌بیگلی‌نین، آ.علیوئردی بیگو‌ون، ق.قاسیموفون، ز.صفرووانین، س.آغایئوانین، گ.عبداله زاده نین، ن.علی اکبرووانین، تاریخچیلردن س.عون الهی نین، م.مصدق‌ین بیر نئچه اثر و مقاله لرینی چیخساق، آذربایجان موسیقی شوناسلیغیندا باشقا علمی مأخذلر اولمامیشدیر.بیزیم بو ساحه ده آپاردیغیمیز تدقیقاتلار موسیقی شوناسلیقدا آذربایجانین قدیم دؤور موسیقی مدنیتی نین اؤیرنیلمه سینده ایلک خوصوصی تدقیقات ایشی ساییلا بیلر.اونا گؤره ده اثر بو و یا دیگر تاریخی حادیثه لرین ایشیقلاندیریلماسیندا موعین نوقصانلاردان خالی دئییلدیر.قئید ائتدیگیمیز کیمی بو اثر ایلک فوندامنتال تدقیقات اولدوغو اوچون بو ساحه نین گئنیشلندیریلمه‌سینه و علاوه علمی سندلرین مؤحکملندیریلمه‌سینه احتیاج وار.سؤزسوز کی، تدقیقاتلار داوام ائدیر و اثرین سونراکی نشرلرینده یئنی –یئنی ماتریاللارین بورا داخیل ائدیلمه سی نظرده توتولور.

آذربایجانین قدیم دؤور موسیقی مدنیتی نین اویرنیلمه سی قدیم اینسانلارین بو اراضیلرده مسکونلاشماسیندا بشرین ان قدیم تاریخی اولماسینی اوزه چیخارتدی.سؤزسوز کی موسیقی صنعتی ده اینسان فعالیتی ایله باغلی اولدوغو اوچون اونون دا تاریخی‌نین ان قدیم چاغلاری نین آذربایجان اراضیلری ایله باغلی اولماسی بیر فاکت کیمی تصدیقلندی.اونو دا خوصوصی اولاراق قئید ائدیم کی، آذربایجانین قدیم دؤور موسیقی مدنیتی نین اوزه چیخاریلماسیندا آمریکا، غرب، سووئت، روس، تورک، ایران، اورتا آسیا و آذربایجان عالیملرینین موعاصیر متودولوژیاسینا اساسلانان علمی فیکیر و مودعالار، فلسفی عومومی‌لشدیرمه لر، علمی کونسپسیالار اساس کیمی گؤتورولموشدور.

آذربایجاندا ایلک اینسانین مسکونلاشماسی‌نین 5.1 میلیون ایل تاریخی اولماسی پالئولیت (قدیم داش دؤورو) مدنیتی نین اؤیرنیلمه سینی اورتایا چیخارتدی.قوروچای مدنیتی‌نین ایلک، اورتا، سونراکی مرحله لری کرونولوژی شکیلده اؤیرنیلمیشدیر.آذربایجاندا ایلک ایبتیدایی قورولوش دؤورونده موسیقی‌نین هانسی ساحه لر اوزره قورولماسی گؤستریلمیش اوندان سونرا مزئولیت (اورتا داش دؤورو) دؤورونون آرکئولوژی قازینتیلار زامانی اوزه چیخاریلمیش سندلری تحلیل ائدیلمیشدیر.

قوبوستانین موسیقی مدنیتی (مزئولیت دؤورو) حاقیندا داش قاوال، یاللی رقصلری باره‌ده معلوماتلار، یازیلار مطبوعاتدا درج ائدیلسه ده، بو فصیلده پرینسیپ‌جه یئنی علمی فیکیر سؤیلنمیش اوچ تئللی ساز موسیقی آلتی‌نین شکلی وئریلمیش و موسیقی مدنیتی‌نین اینکیشاف ایستیقامتلری گؤستریلمیشدیر.قوبوستان دؤورونده موسیقی نین آرتیق اینکیشاف ائتمیش فورمالارینا راست گلینمه‌سی قئید اولونموشدور.

آذربایجانین نئولیت و انئولیت دؤورونده موسیقی مدنیتی باشلیغی آلتیندا آذربایجان اراضیسی‌نین قدیم مدنیت بئشیگی اولماسی فاکتلاری وئریلمیش و دونیا موسیقی مدنیتی‌نین باشلانغیجیندا آذربایجان موسیقی مدنیتی‌نین ایلک و اونملی رول اویناماسی سندلر اساسیندا ثوبوتا یئتیریلمیشدیر.سومئر مدنیتی دونیانین ان قدیم مدنیتلریندن ساییلدیغی اوچون اونو غرب و آمریکا عالیملری بشر سیویلیزاسیاسی‌نین (تمدن) باشلانقیج مرحله‌سی کیمی قیمتلندیرمیشلر.بیزیم تدقیقاتلار ایسه ثوبوت ائدیر کی، هله سومئر دؤوروندن چوخ قاباق آذربایجان قوبوستان (اِرامیزدان اول XIIمین ایللیک) و اورمیه مدنیتی (اِ.أ VIمین ایللیک) نده آرتیق فورمالاشمیش و یوکسک اینکیشاف مرحله‌سی کئچمیش موسیقی مدنیتی اولموشدور.آذربایجانین بو قدیم موسیقی مدنیتی دؤورونده آذربایجاندا تتراخوردلاردان، تریخوردلاردان عیبارت لادلارین مؤوجود، زورنا و باشقا موسیقی آلتلرینده گئنیش سس دیاپازونوندا ایفا ایمکانلاری‌نین اولماسی احتیمالی ایره‌لی سورولموشدور.عئینی زاماندا آذربایجاندا سارای موسیقی عنعنه‌لری‌نین ده بو دؤوردن باشلاماسی احتیمال اولاراق قئید اولونموشدور.آذربایجانین ائ.أ VIمین ایل لیکده موسیقی مدنیت ینین اینکیشافی نین هانسی ایستیقامتلرده آپاریلماسی ایلک دفعه اولاراق وئریلمیشدیر.

آذربایجانین کور-آراز مدنیتی دؤورونده موسیقی‌نین اینکیشاف ایستیقامتلری ده گؤستریلیر.عومومیتله یوکسک مدنی اینکیشاف کئچمیش قدیم آذربایجان اتنوسونون موحاریبه‌لر زامانی سومئر اراضیلرینده مسکونلاشماسی فاکتلاری دا وئریلمیشدیر".ت.هئیئردال"ین، "س.کرامر"ین بو فیکریمیزی تصدیق ائدن ایفاده لری ده فاکت کیمی اثره داخیل ائدیلمیشدیر.

سومئر دؤورونده آذربایجانین آراتتا دؤولت قورومونون و اونون یوکسک مدنی، حربی پوتانسیئله مالیک اولماسی تاریخی فاکتلارین دیلی ایله اورتایا چیخاریلمیشدی.سومئر مدنیتی ایله آراتتا مدنیتلری‌نین بیر کؤکدن بهره‌لنمه سی احتیمالی ایره لی سورولموش و اونلارین اینتنسیو علاقه لری گؤستریلمیشدیر.قدیم آراتتا ساکینلری‌نین میخی یازیلاردان ایستیفاده ائتمه‌سی، اهالیسی نین تورک دیللی اولماسی و موسیقی مدنیتینده هانسی ساحه‌لرین داها چوخ اینکیشاف تاپماسی ایلک دفعه اولاراق وئریلمیشدیر.

اثرده "بیلقامیس سومئر-آذربایجان داستانیندا موسیقی"باشلیغی آلتیندا بیلقامیس داستانی شرح ائدیلمیش و ایلک دفعه اولاراق سومئر مدنی نائیلیتلری داستان اساسیندا تحلیل اولونموشدور.سومئر آبیده لرینده موسیقی حاقیندا غرب، روس عالیملری‌نین تدقیقاتلاری دا گئنیش شرح ائدیلمیشدیر.موسیقی‌شوناس‌لیقدا ایلک دفعه اولاراق ت.نووه دیلی‌نین اثری اساسیندا دؤرد سومئر شاعیری نین اثرلرینده تار، ساز، عود جاآم آلتلری راه، ماهور موغاملاری حاقیندا معلوماتلار و شرحلر وئریلمیشدیر.

آذربایجان موسیقی‌سی‌نین ماننا و میدیا (ماد) دؤورلرینده اینکیشاف وضعیتی علمی سندلر اساسیندا ایشلنمیش و ایلک دفعه اولاراق گئنیش شکیلده اوخوجو کوتله‌سینه تقدیم اولونور.

میدیا دؤورونون موسیقی مدنیتی آراشدیریلارکن اونون هانسی ایستیقامتلرده اینکیشافی دا گؤستریلمیشدیر.علمی و تاریخی سندلرین اؤیرنیلمه‌سی گؤستریر کی، آذربایجان مدنیتی اؤزونون ایلک اینتیباه دؤورونو سومئر، سونراکی دؤورونو ایسه میدیا دؤورونده کئچیرمیشدیر.آذربایجان مدنیتی‌نین خوصوصا موسیقی صنعتی نومونه‌لری‌نین قونشو اراضیلره یاییلماسی‌نین اساسی دا محض میدیا دؤورو ایله باغلی اولموشدور.

آذربایجانین اهمنیلر (هخامنشیلر) دؤورونده موسیقی مدنیتی نین هانسی ایستیقامتلرده اینکیشاف ائتمه‌سی ده موسیقی شوناسلیقدا ایلک دفعه اولاراق گؤستریلیر.آراشدیرمالار نتیجه سینده ثوبوت اولونور کی، اهمنیلر میدیالیلارین داها یوکسک مدنیتلرینی، او جومله دن موسیقی صنعتینی قبول ائتمیش و سونراکی مرحله ده اینکیشاف ائتدیرمیشلر.اهمنیلرین موسیقی صنعتی نین اینکیشاف ائتدیریلمه‌سینده موغ طایفالارینین رولو خوصوصی اولاراق قئید اولونور.

ماکیدونیالی ایسکندرین حاکیمیتی ایللرینده آذربایجانین موسیقی مدنیتی‌نین هانسی ایستیقامتلرده اینکیشاف ائتمه‌سی و بونون هانسی عامیللره باغلی اولماسی گؤستریلیر.آذربایجاندا نیسبتا آوروپا اوریئنتاسیالی موسیقی تفکورونه مئیل اولونماسی دا علمی موحاکیمه شکیلده اوخوجولارا چاتدیریلیر.

آذربایجانین آتروپاتنا دؤورونده موسیقی مدنیتی اؤیره‌نیلرکن اونون هانسی تاریخی شراییطده اینکیشاف ائتدیریلمه سی رئال تاریخی فاکتلار اساسیندا آراشدیریلمیشدیر.تدقیقاتلارین یئکونو کیمی گؤستریلمیشدیرکی، قدیم آتروپاتنادا خالق موسیقی سی بیر طرفدن عنعنوی شکیلده اؤز اینکیشافینی داوام ائتدیرمیشدیرسه، دیگر طرفدن ایسه اونون اینکیشافینا یونان و روما مدنی نائیلیتلری‌نین ده تاثیری اولموشدور.آتروپاتنادا آذربایجان موسیقی صنعتی‌نین قونشو اؤلکه‌لره یاییلماسی و میلی موسیقی آلتلریمیزین اِمیقراسیا (موهاجیرت) اولونماسی احتیمالیدا ایره‌لی سورولموشدور.

آذربایجانین قدیم دؤور موسیقی مدنیت ینین اؤیرنیلمه‌سی خالقیمیزین زنگین موسیقی ایرثینه مالیک اولماسینی اوزه چیخارتدی.بؤیوک بیر دؤور عرضینده آذربایجان-تورک اتنوسونون یوکسک اینکیشاف ائتمیش موسیقی مدنیتی‌نین اولماسی فاکتی اونو بشرین سیویلیزاسیالی خالق اولماسینی گؤستردی.قئید ائدیلن فاکتلار بیر داها ثوبوت ائتدی کی شرق خالقلاری آراسیندا آذربایجان ان قدیم و اینکیشاف ائتمیش موسقی مدنیتینه مالیک خالقدیر.

اثرین ایکینجی جیلدینده بیزیم اِرادان توتموش XXیوزایل لیگه قدر اولان موسیقی تاریخیمیز شرح ائدیله‌جک.گئنیش اوخوجو کوتله‌سی بیزیم اِرامیزین بیرینجی عصریندن باشلامیش آذربایجانین یوکسک موسیقی مدنیتی نائیلیتری، موسیقی ژانرلاری، اینسترومنتال آلتلری، بسته کارلاری ایله تانیش اولاجاقلار.

سون

منبع:

بخشیشو خودم نوشتم بخشیشم از این ور اون ور