میانه از نظر باستان شناس صومالی(خلیل حاتمی)

میانا-می آنا(میانه)

میانه در جنوب شرقی آذربایجان قرار گرفته و حدود 4624 کیلومتر مربع وسعت دارد از شمال به شهرستان های سراب و اردبیل، از شرق به شهرستان خلخال ، از جنوب به استان زنجان و از غرب به شهرستان های تبریز و هشترود محدود است. شهرستان میانه بین دو رشته کوه بزقوش در شمال و قاپلان در جنوب قرار گرفته است . میانه در یک جلگه وسیع قرار دارد، آب و هوایش در نواحی کوهستانی زمستان های سرد و پر برف و تابستان های معتدل و در نواحی جلگه ای زمستان های ملایم و تابستان گرم دارد.

رودهای مهم میانه عبارتند از : قیزیل اوزن،ای دوغموش،میانه چایی، قرنقو ، قره چای، آق چای،ایشلن و کندوان و گرمرود.

 شهرستان میانه در 37 درجه و 25 دقیقه عرض شمالی و 47 درجه و 43 دقیقه شرقی و در ارتفاع 1100 متری از سطح دریا و بر سر راه تبریز – تهران و به فاصله  400 کیلومتری تهران قرار داشته و دروازه آذربایجان نامیده می شود و جنوبی ترین شهر آذربایجان و همسایه زنجان است. میانه در زبان محاوره میانا نامیده شده و اسم آن از بازمانده تمدن ماننا  می باشد.دارای مناطق باستانی شگفتی از ایران است که بیشتر آنها ناشناخته مانده است.کوهها ی سترگ و مرتفعی دارد که قلاع تسخیر ناپذیر فراوانی در آنها وجود دارد و اکثرا به قیز قلعه سی مشهورند که به معنی قلعه دختر و استعاره از تسخیر ناپذیری است. تمدن ماننا که تاثیر فراوانی بر هنر و صنعت امپراطوری ماد و هخامنشی داشت از این حوزه متولد شده است. در چند سال گذشته یک مجسمه بز کوهی در منطقه پیدا و به موزه تبریز منتقل شده است که قدمت آن به هفت هزار سال می رسد.

واژه میانا از نظر لغوی از دو قسمت می یا مای + آنا تشکیل شده است. می در زبان سومری به مجموعه قوانین آنها اطلاق می شد. در متون تاریخی اسلامی مای صورت دیگری از واژه ماد دانسته شده است و اگر جایز باشیم این تعبیر را بکار بریم می آنا به معنی مادر قوانین و مای آنا به معنی خاستگاه ماد یا مادر ماد معنی خواهد داد. بر طبق متون کتیبه های آشوری و استدلال دیاکونوف در حوضه جغرافیایی میانه نظام سیاسی ذکیرتو و آندیا بوده است و در بخش سفلای رود قیزیل اوزن سرزمین دیوک یا دیااکو وجود داشته است بحث های تکمیلی در این خصوص در فصل مربوط به مادها آورده شده است.

بر اساس نوشته های جغرافی دانان اسلامی چون استخری،ابن حوقل و ... شهر میانه از سوابق تاریخی درخشانی برخوردار است. به نوشته حمدالله مستوفی شهر میانه در حملات مغولها به کلی ویران شد و مجددا در ادوار بعدی رو به آبادی نهاد.