خودروسازان خارجی بر سر دوراهی «ایران» و «آمریکا»

در روزهایی که باغ خودروسازی ایران به زردی گراییده و حال و هوایی پاییزی دارد، هر دم از آن خبری می‌رسد و مشکلی بر مشکلاتش انباشته می‌شود.
تا دیروز؛ قطع ارتباط پژو با ایران خودرو بود و افزایش نرخ ارز و رشد قیمت و ... و حالا پای تحریم صنعت خودرو از سوی ایالات متحده آمریکا به میان آمده است. از آنجا که خودروسازان آمریکایی سال‌ها است در ایران حضور ندارند و تعداد بسیار اندکی خودرو آمریکایی در خیابان‌های کشور (آن هم در مناطق آزاد) به چشم می‌آید، شاید «تحریم جدید» چندان مهم جلوه ندهد، اما این همه داستان نیست. درست است که تحریم خودروسازان و خودروهای آمریکایی موضوعی طبیعی و سابقه دار در صنعت و بازار خودرو ایران به شمار می‌آید، اما نکته «تحریم جدید» این است که حالا خودروسازان خارجی باید برای ماندن شان در ایران به نوعی از دولت ایالات متحده کسب اجازه کنند. این «کسب اجازه» از آن جهت است که خودروسازان خارجی اگر بخواهند زیر بار تحریم آمریکا نروند و در ایران بمانند، آنگاه باید قید بازار بزرگ آمریکا را بزنند، بازاری که هر خودروسازی آرزوی حضور در آن را دارد. در واقع «تحریم جدید»، شرکت‌های خودروساز و قطعه‌ساز حاضر در ایران را (چه آنها که حضوری مستقیم دارند، مانند رنو-نیسان و چه آنها که غیر مستقیم دخیل هستند، مانند شرکت‌های قطعه‌ساز چینی و هندی)، بر سر دوراهی آمریکا-ایران قرار می‌دهد. حالا آنها مجبورند بین بازار ایران و بازار آمریکا، یکی را انتخاب کنند، به نحوی که اگر انتخاب شان «ایران» باشد، باید قید بازار چند میلیونی آمریکا را بزنند و اگر «آمریکا» را انتخاب کنند، بازار هنوز بکر ایران را از دست داده‌اند.
اگرچه بهتر و امیدوارکننده‌تر برای صنعت و بازار خودرو ایران، ماندن خودروسازان خارجی و پشت کردن آنها به آمریکایی‌ها است، اما چه این شود و چه آن شود، در نهایت مشتریان ایرانی باید هزینه هر دو را بدهند. به اعتقاد کارشناسان، در حالت کلی اگر خودروسازان خارجی قید «ایران» را بزنند، تولید در صنعت خودرو کشور به شدت پایین خواهد آمد، چه آنکه همین حالا نیز با افت در تولید و به تبع آن رشد قیمت روبه‌رو هستیم. با این حساب، پایین آمدن دوباره تولید در اثر رفتن احتمالی خودروسازان خارجی از ایران، صعودی‌تر شدن قیمت‌ها را در پی خواهد داشت.
کارشناسان اما حالت دوم (ماندن خودروسازان خارجی در ایران) را نیز هزینه بر دانسته و بر سخت‌تر شدن تولید و فزاینده‌تر شدن قیمت‌ها تاکید می‌کنند. به اعتقاد آنها، خودروسازان خارجی اگر بخواهند در ایران بمانند، هزینه پشت کردن شان به آمریکا را از ایرانی‌ها خواهند گرفت و این معنایی جز افزایش دوباره قیمت خودرو نخواهد داشت.
در حال حاضر نیز به دلیل خروج برخی خودروسازان مانند پژو از ایران و همچنین محدودیت‌های موجود بر سر راه نقل و انتقال پول، تامین قطعات به سختی و همراه با رشد هزینه انجام می‌گیرد، به نحوی که قطعات با هزینه‌ای بیش از قیمت واقعی شان به خطوط تولید صنعت خودرو کشور وارد می‌شوند. داستان از این قرار است که چون شرکت‌های قطعه‌ساز به دلیل تحریم نمی‌توانند مستقیما با ایران کار کنند و همچنین امکان نقل و انتقال پول به طور مستقیم نیز وجود ندارد، کار حول محور «واسطه‌ها» می‌چرخد و آنها هزینه واسطه‌گری خود را از خودروسازان و قطعه‌سازان ایرانی می‌گیرند. به عنوان مثال، اگر قرار باشد قطعه‌ای از فرانسه وارد ایران شود، باید بانکی از مثلا ترکیه نقل و انتقال پول را انجام دهد که برای این کار از طرف ایرانی مبلغی را اخذ می‌کند و این هزینه اضافی در نهایت روی قیمت خودرو می‌آید و مشتریان باید آن را بپردازند.
حال باید دید آمریکایی‌ها تا چه حد در «تحریم جدید» خود مصمم هستند و شرکت‌های طرف حساب خودروسازی ایران، چه برخوردی با این تحریم می‌کنند و هزینه تولید خودرو در کشور تا چه اندازه رشد خواهد کرد.
سرنوشت مبهم رنو-نیسان در ایران
اما نگاهی به خودروسازان و قطعه‌سازانی که در حال حاضر با صنعت خودرو ایران همکاری و مبادلات تجاری دارند، نشان می‌دهد اغلب آنها استعداد چرخش کامل به سمت «آمریکا» و روی گرداندن از «ایران» را دارند. در حال حاضر «رنو-نیسان» را باید بزرگ‌ترین شریک خودروسازی ایران دانست که شاخه رنو آن فعالیت وسیع تری دارد. تندر-90 و مگان دو محصول تولیدی حال حاضر رنو در ایران به شمار می‌روند که با تیراژی نه چندان بالا در ایران خودرو و پارس خودرو به تولید می‌رسند. شاخه نیسان «رنو-نیسان» نیز با پارس خودرو ارتباط دارد و این رابطه به مونتاژ خودروهایی کم تیراژ مانند ماکسیما و نیسان تیانا ختم شده است. نیسان چندی پیش برنده مناقصه تامین تاکسی‌های شهر نیویورک آمریکا شد و بابت آن، قراردادی یک میلیارد دلاری منعقد کرد و حالا این قرارداد می‌تواند به پاشنه آشیل ادامه حضور نیسان در ایران تبدیل شود. رفتن نیسان از ایران، نه تنها بخشی از حجم تولید پارس خودرو را متاثر خواهد کرد و احتمالا به توقف تولید خودروهایی مانند تیانا می‌انجامد، بلکه بر رابطه رنو با صنعت خودرو ایران نیز تاثیرگذار خواهد بود. به اعتقاد کارشناسان، اگر نیسان تحت فشار آمریکا قرار بگیرد، قطعا بخشی از این فشار را نیز به رنو منتقل می‌کند و بعید نیست رنو تسلیم شده و بار سفر از ایران را ببندد. فربد زاوه یکی از کارشناسان صنعت خودرو در این مورد می‌گوید: رنو همین حالا نیز برای همکاری با خودروسازان ایران از دولت فرانسه مجوز گرفته است و چون وضع اقتصادی خوبی ندارد، احتمالا دوباره این مجوز را تمدید کند، مگر اینکه بابت تحریم جدید آمریکایی‌ها، مجبور شود دست به اقدامات دیگری بزند. وی با اشاره به اینکه رنو بخشی از شاخه «رنو-نیسان» به شمار می‌رود و نیسان در بازار آمریکا فعالیت دارد، می‌افزاید: نیسان شرکتی ژاپنی است و ژاپنی‌ها در بحث تحریم ایران معمولا منفعل و به اصطلاح ترسو عمل می‌کنند، بنابراین نیسان ممکن است رنو را به خروج از بازار ایران ترغیب کند، چون نمی‌خواهد موقعیت‌اش در بازار آمریکا به خطر بیفتد. به گفته زاوه، هرچند رنو نشان داده تمایل دارد در ایران بماند، اما این شرکت نیز آرزوی حضور در بازار آمریکا را در سر می‌پروراند و از طرفی باید پاسخگوی انتظارات شریک ژاپنی‌اش (نیسان) نیز باشد، بنابراین قطعا تحت تاثیر «تحریم جدید» قرار خواهد گرفت. زاوه این را هم می‌گوید که «تحریم جدید» سخت‌تر شدن روند تامین قطعات و همچنین بالاتر رفتن هزینه‌های تولید را در پی خواهد داشت که در نهایت به کاهش تولید و افزایش قیمت می‌انجامد. این موضوع را دبیر انجمن خودروسازان نیز تایید می‌کند، اما در عین حال می‌گوید که خطر تحریم‌های داخلی بیش از خارجی‌هاست. احمد نعمت بخش با بیان اینکه نباید بیش از حد به اثرات «تحریم جدید» بدبین بود، تاکید می‌کند: طبعا با توجه به تحریم جدید آمریکایی‌ها علیه صنعت خودرو، با افزایش هزینه‌های تولید روبه‌رو خواهیم بود و از طرفی باید به قطعه‌سازان بابت داخلی‌سازی بیشتر فشار بیاوریم. او در عین حال می‌گوید: اگر در داخل کشور ما را تحریم نکنند، صنعت خودرو راه دور زدن تحریم‌های خارجی را بلد است؛ از طرفی باید ببینیم نتیجه انتخابات چه می‌شود، زیرا این موضوع بر آینده روابط ایران و غرب تاثیرگذار است و از همین رو نباید خیلی هم بدبین بود. گفته‌های نعمت بخش را عضو هیات‌مدیره انجمن قطعه‌سازان نیز تایید کرده و می‌گوید در صورت همکاری نهادهای داخلی با خودروسازی کشور، تحریم جدید آمریکایی‌ها کم اثرتر خواهد بود. به گفته محمدرضا نجفی‌منش، خودروسازی ایران در صورتی که برخی نهادها مانند بانک مرکزی همکاری لازم را انجام بدهد، حریف تحریم‌های خارجی خواهد شد، چه آنکه همین حالا نیز از تحریم‌های داخلی بیشتر ضربه خورده است.
چینی‌ها چه می‌کنند؟
از رنو-نیسان که بگذریم، ادامه حضور خودروسازان چینی نیز در ایران با ابهام روبه‌رو است. در حال حاضر بدنه اصلی بخش خصوصی صنعت خودرو ایران را خودروسازان چینی (به خصوص چری و لیفان) تشکیل داده‌اند که اتفاقا هر دو آنها سودای حضور در بازار آمریکا را دارند و «تحریم جدید» می‌تواند آنها را برای ماندن در ایران مردد کند. به گفته یکی از مسوولان چری در ایران، تحریم جدید ایالات متحده آمریکا قطعا ارتباط خودروسازان چینی با ایران را دچار چالش کرده و در وضع بازار نیز اثر خواهد گذاشت.
او می‌گوید: همین صرف انتشار خبر تحریم می‌تواند به رشد هزینه‌های تولید و در نهایت افزایش قیمت خودروهای چینی بیانجامد. الان مثلا گمرک چین می‌گوید چون آمریکا خودروسازی ایران را تحریم کرده، پس من به جای دو درصد، چهار درصد هزینه می‌گیرم و این یعنی افزایش هزینه تولید. این مقام مسوول در عین حال صحبت از دور زدن تحریم‌ها به میان آورده و تاکید می‌کند: راه‌هایی برای تداوم حضور خودروسازان چینی در ایران وجود دارد، منتها باید دید دولت چین چه برخوردی با این ماجرا می‌کند و آیا حاضر می‌شود مداخله کرده و مثلا از آمریکایی‌ها مجوز ادامه فعالیت خودروسازانش را در ایران بگیرد. گفته‌های وی در حالی است که گفته می‌شود حجم مبادلات ایران و چین حتی به یک درصد حجم مبادلات چین و آمریکا نیز نمی‌رسد و این موضوع کفه ترازو را به ضرر خودروسازی ایران سبک می‌کند.