ترک ها و ایران(بیرینجی بؤلوم)

مقدمه

باری توپراغا بورجون، قویما چیخا یادیندان

آخی چوخ یاتاجاقسان بو توپراق آلتیندا سن

 نظر به اینکه مسائل مربوط به هویت آذربایجانیها به طور اخص و ترکان ایران بطور اعم از جمله مواردیست که در طول هشتاد سال گذشته{دوران طاغوت پهلوی} بنا به عللی که مشهود و واضح است نه تنها بیان نشده است بلکه کاملاً برعکس و واژگون مطرح شده است. مرکز تحقیقات آبتام اقدام به انتشار ویژه نامه ترکها و ایران- موجودیت، هویت و راهمان- نمود که با استقبال بی نظیر و چشمگیری مواجه شد و رکورد تیراژ کتب و نشریات آذربایجانی را شکست.

در عصری که ضریب کتاب خوانی و فروش کتاب در کشور از وضعیت مطلوبی برخوردار نیست از چنین مجموعه هایی اینگونه استقبال بعمل می آید. این حادثه مبارک حاوی پیامی مهم است این مرکز بتواند با ارائه این نوع پژوهشها، با دوری از هرگونه جانب داریهای غیر علمی، زمینه تبادل افکار و اندیشه را میان همه دانش پژوهان و علاقمندان این عرصه فراهم سازد و در ایجاد آینده های بهتر برای این سرزمین نقشی شایسته و مفید ایفا کند.

تایماز نظمی - ایجرایی و ایچ مودور

 هویت عمیق و دارایی فرهنگی با ارزش، از حقوق ابتدایی و طبیعی خود محروم مانده است. هشتاد سال است که نمیتواند به زبان مادری خود تحصیل کند و ریشه و تاریخ صحیح خود را بشناسد. ملتی که هویت و هستی اش انکار شد، حقوقش نیز مضایقه شده و بگونه ای تبعیض گرایانه از موقعیت اجتماعی، اقتصادی و سیاسی خود نیز محروم . در این نوشته خلاصه سعی شده است که هویت، هستی و حقوق ملتی که دچار سیاست استحاله هویتی زمان رژیم پهلوی شده است معرفی شده، وقایع و عوامل گذشته و وضعیت و راههای موجود بررسی شود. کتابچه حاضر نسخه اول این نوشته می باشد و با نظرات ارزشمند شما در نسخ آینده کامل تر خواهدشد

جمعیت ترکان ایران چقدر است؟

براساس اطلاعات زبان شناسی ( منبع 1 ) ترکیب جمعیتی ایران در سال 1998 به صورت زیر بوده است:
جمعِت کل ایران بر اساس آمار دولتی 65758000
متکلمین زبان ترکی آذربایجانی 23500000
قشقایی ها (ترکی آذربایجانی) 1500000
متکلمین ترکی خراسانی (نزدیک به ترکی آذربایجانی) 400000
متکلمین زبان ترکی ترکمنی 200000
متکلمین زبان فارسی* 22000000
متکلمین زبان لری* 4280000
متکلمین زبان کردی و کرمانجی* 3450000
متکلمین زبان گیلکی* 3265000
متکلمین زبان مازندرانی* 3265000
متکلمین زبان عربی 1400000
متکلمین زبان بلوچی* 856000
متکلمین زبان تالشی و تاکستانی* 332000
متکلمین زبان ارمنی 170800
بقیه زبان ها 700000

متاسفانه تا کنون سرشماری رسمی و درستی برای تعیین ترکیب جمعیتی ایران صورت نگرفته است. بر اساس این آمار بدون در نظرگرفتن ترکان ترکمنی 4/25 میلیون نفر (62/38% جمعیت ایران ) بوده و اکثریت نسبی این کشور را تشکیل می دهند که این رقم را تا 30 میلیون نفر نیز تخمین زده اند. جمعیت فارس زبان ها نیز 22 میلیون نفر می باشد. بر اساس این آمار جمعیت ترک های ایران حدود 27400000 نفر می باشد لازم به ذکر است که حدود 8 میلیون ترک آذربایجانی در جمهوری آذربایجان، بیش از 500000 نفر در ترکیه و حدود یک میلیون نفر در عراق (عمدتا در شهر کرکوک و اطراف آن) زندگی میکنند.

ترکان آذربایجانی در شهر های مختلف ایران و بخصوص استان های آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، اردبیل، زنجان، همدان، قزوین، تهران و مرکزی و بخشهایی از استان های گیلان، کردستان و کرمانشاهان زندگی میکنند. بخش عمده در جنوب ایران در استانهای فارس، اصفهان، بوشهر، کرمان، چهارمحال وبختیاری و استان های مجاور و عمده در شرق ایران در استان های خراسان شمالی و رضوی، گلستان و مازندران ساکن هستند. ( منبع 23 )

بد نیست بدانیم که کشور ایران از بابت جمعیت ترکها بعد از ترکیه در رتبه دوم قرار دارد و تهران نیز بعد از استانبول دومین شهریست که بیشترین جمعیت ترک را در خود جای داده است.

تاریخ ترکان آذربایجان و ایران ( منابع 4و8 )

ترکان در ایران تاریخی هفت هزار ساله دارند و زبان ترکی از نظر زبانشناسی ادامه زبان های نادر سومری و ایلامی است. زبان های ایلامی و سومری همانند زبان های ترکی، جزء زبان های التصاقی است(در این مورد توضیح داده خواهد شد) و تعدادی اشتراکات لغوی نیز بین زبان های سومری، ایلامی و ترکی موجود است. تمدن ایلام در جنوب غرب ایران که با تهاجم هخامنشیان به ایران بر چیده شد، یکی از متمدن ترین تمدن های ایران از 3000 سال قبل از میلاد بوده است، حکومت هخامنشیان نیز بر روی ویرانه های این تمدن بنا نهاده شده و حتی دربار هخامنشی که در ابتدا از خود خط و نوشتاری نداشت از خط و زبان ایلامی استفاده می کرد. سومری ها نیز از 5000 سال قبل از میلاد تا سال 2000 قبل از میلاد که توسط آشوری ها و بابلی ها نابود شدند، شاید اولین تمدن دنیا را در بین النهرین در عراق فعلی تاسیس کرده بودند. سومری ها اولین مبدعین خط و قانون محسوب می شوند. بر اساس این نظریه ریشه ترکان ایران را می توان در عبور اقوام سومری و ایلامی از منطقه آذربایجان و سکونت احتمالی در این منطقه و دیگر مناطق ایران و سکونت دیگر مناطق التصاقی زبان (غیر هند و ایرانی زبان) نظیر هوری ها، آراتتاها، کاسسی ها، قوتتی ها، لولوبی ها، اورارتو ها، ایشغوزها، ماننا ها، گیلزان ها و کاسپی ها در منطقه آذربایجان و ایران جست.
البته نظریه های تحریفی و مغرضانه دیگری نیز وجود دارد که طبق آنان ترکان اقلیتی مهاجم و تجاوزگر نمایانده می شوند که به زور زبان خود را در ایران تحمیل کرده اند! در ادامه مطلب به نقد این نظریات و رد آنها خواهیم پرداخت.

ترکان دنیا

ترکان دنیا در وسعتی از سیبری تا بالکان عمدتاً در کشورهای قزاقستان، ازبکستان، قرقیزستان، ترکمنستان، روسیه، چین، جمهوری آذربایجان، افغانستان، ایران، ترکیه و عراق و پراکنده در برخی کشورهای دیگر زندگی می کنند. بنا به لینگواسفر در سال 2000 خانواده زبان های ترکی، زبان تقریباً 150 میلیون نفر در آسیا و اروپا و شاخه ترکی جنوبی ( شامل سه لهجه عمده: ترکی آناتولی، ترکی آذربایجانی و ترکی ترکمنی) زبان اقلاً 98 میلیون نفر در خاورمیانه، قفقاز، آسیای میانه و شبه جزیره بالکان_اروپا بوده است( منبع 1 ). در حال حاضر 28 لهجه یا زبان ترکی در مناطق مختلف زبان رسمی مردم بوده و در حدود 20 لهجه یا زبان ترکی دارای کتابت و ادبیات کتبی میباشد( منابع 5و23 ).

تاریخ ترکان و زبان ترکی

علاوه بر زبان سومری که در برخی محافل زبان شناسی بعنوان ریشه زبان ترکی (یا پروترک) مطرح است، مراحل دیگر تکوین زبان ترکی شامل دوران ترکی اولیه (شامل ترک های هون، بلغار، پچنک و خزر) از قبل از میلاد تا قرن ششم میلادی، ترکی قدیم (دوران گؤک تورک و اویغور ها) از ششم تا هشتم میلادی، ترکی میانه (شامل ترکی مشترک آسیای میانه و ترکی غربی یا سلجوقی) از قرن دهم تا شانزدهم میلادی و ترکی جدید (شامل ترکی عثمانی، آذربایجانی، جغتایی، اوزبکی و ...) از قرن شانزدهم تا عصر جدید می باشد. بنظر بعضی محققین، کلمه ترک نام قبیله مؤسس حکومت گؤک تورک در 552 میلادی، یعنی شخص آشینا بوده است و بعد از آن به کل مردمی که به زبان آنان سخن می گفتند منسوب شده است ( منابع 2و5 ).

ترکان اوغوز Oğuz(اوق = ایل + اوز = علامت جمع در ترکی قدیم) از قبایل مهم ترک ها بوده اند و امروزه اکثر ترکان غربی (ترکان ایران، ترکیه، آذربایجان، ترکمنستان، عراق، سوریه، قبرس و بالکان) از نسل ترکان اوغوز می باشند. اوغوزها بعد از پذیرش اسلام به ایران و آناتولی مهاجرت کردند و دولتهای اسلامی بزرگی چون سلجوقی ها و عثمانی ها را تشکیل دادند. از ترکان قدیم داستان ها و افسانه های متعددی باقی مانده است، نظیر داستان های آفرینش، آلپ آرتونقا، شو، اوغوزخان، بوزقورد و ارگه نه قون.

داستان بوز قورد( گرگ خاکستری) از معروفترین این داستان ها حکایت نسل رو به انقراض قبیله ای ترک در اثر حمله دشمن است که با ازدواج یک گرگ با باقی مانده این قبیله دوباره ادامه پیدا می کند. بوزقورد از قدیم الایام به عنوان مهمترین سمبل ترکها شناخته شده است. به داستان های بعد از اسلام نظیر داستان های ساتوق بوغراخان، ماناس، چنگیزنامه، دده قورقود نیز می توان اشاره کرد. حماسه دده قورقود به عنوان یک داستان ترکان غربی خصوصاً ترکان آذربایجان از اهمیت بیشتری برخورداراست که در مباحث دیگر به آن می پردازیم. ادبیات کتبی ترکی بدون درنظر گرفتن دوران پروترک یا زبان سومری با سنگ نوشته های یئنی سئی و اورخون شروع میشود ودر حدود 1400-1250 سال سابقه دارد. 51 نوشته یئنی سئی بر روی سنگ مزارهای اطراف رودخانه یئنی سئی در آسیای میانه قدیمی تر از همه است. این سنگ نوشته ها با الفبایی متشکل از 159 علامت نوشته شده است که مختص ترکان قیرقیز و اوغوز بود ( منابع 3و5 ).

در سال 1970 میلادی نیز در ایسیک گؤل قزاقستان طبق سیمینی از قبر شاهزاده ای کشف گردید که بر روی آن دو سطر و با حروف اورخون و به ترکی قدیم نوشته شده بود:

«پسر پادشاه در 23 سالگی از دنیا رفت؛ سر مردم ایسیک به سلامت باد».
قدمت این نوشته به وسیله رادیوکربنیک و با تحقیقات دانشمندان شوروی (سابق) 500 سال قبل از میلاد مسیح تشخیص داده شد ( منبع 39 ).

ریشه زبان ترکی

زبان ترکی اذربایجانی جزء شاخه غربی زبان های ترکی و از شاخه زبان های آلتاییک می باشد و آن هم جزء دسته اصلی زبان های اورال- آلتاییک است. ترکی استانبولی و ترکی ترکمنی نیز جزء شاخه غربی (در بعضی تقسیم بندی ها جنوبی) زبان ترکی محسوب میشود. ترکی قزاقی، قرقیزی، اوزبکی و اویغوری نیز جزء شاخه شرقی زبان ترکی (در بعضی تقسیم بندی ها متفاوت است) به حساب می آیند. از دیگر زبان های آلتاییک میتوان به زبانهای مغولی، کره ای، ژاپنی، مانچو و تونقوز اشاره کرد. زبان های فنلاندی و مجاری نیز جزء شاخه زبان های اورالیک حساب می شوند.

بر اساس یك نظریه ترکی آذربایجانی از اختلاط لهجه های اوغوز و قپچاق و ترکی شرقی اویغوری بوجود آمده است که در زمان امیرتیمور و بعد از آن، با آمدن ایلات ترک آناتولی ( شاملو، روملو، استاجلو، قاجار، افشار و...) به آذربایجان، عنصر اوغوز در ترکی آذربایجانی بیشتر شد.

از دید زبانشناسی زبان های دنیا به دسته های زیر تقسیم میشوند ( منبع 5 ):

• زبان های تک هجایی: علاوه بر ریشه کلمات که از یک یا چند هجا به وجود می آیند و جمله از تسلسل یک رشته کلمات تک هجایی تشکیل می شود و معنی آن در همان رشته کلمات مفهوم می گردد، مانند زبان چینی.

• زبان های التصاقی: علاوه بر ریشه کلمات که از یک یا چند هجا تشکیل می یابند، ادات پیوندی وجود دارد. این پیوندها با پیوستن به ریشه ها کلماتی با مفاهیم مستقل ساخته و یا ضمن الحاق به کلمات و الفاظ تصریف و حالت پذیری آنها را در کلام میسر می سازد. مثل سئو + یشش + مک = سئویشمک. در این زبان ها، ریشه کلمات تغییر نمی کنند. مانند ترکی بعنوان یک زبان التصاقی پسوندی و اکثر زبان های اورال-آلتاییک. این زبان ها بیشتر قاعده مندند.

• زبان های تحلیلی: این زبان ها از الحاق پسوند و پیشوندها به اول و آخر ریشه کلمات تشکیل می شوند. منتها در جریان ترکیب و تصریف غالباً در ساختمان خود ریشه نیز دگرگونی هایی روی می دهد. مثل: می رفتم و می روم، یا go , went. اکثر زبان های سامی نظیر عربی از این دسته می باشند. دگرگونی های ریشه در این زبان ها آنها را بسوی بی قاعدگی سوق می دهد.
 

مشخصات زبان ترکی

زبان های اورال- آلتاییک مانند ترکی با مشخصات زیر از زبان های هند و اروپایی نظیر زبان فارسی متمایز می شوند( منابع 5و9 ) :
1. در بین صداهای کلمات، هم آهنگی اصوات موجود است.
2. در این زبان ها جنس و حرف تعریف موجود نیست.
3. صرف بوسیله اضافه کردن پسوند انجام می شود: آپار + دیم، آپار + دین، ...
4. در صرف اسماء پسوند ملکی بکار می رود: آپار + دیغیم.
5. اشکال افعال غنی و متنوع است.
6. حرف جر بعد از کلمه می آید: ائودن = از خانه.
7. صفات قبل از اسماء می آیند: گوزل قیز.
8. بعد از اعداد علامت جمع بکار نمی رود.
9. مقایسه با مفعولٌ منه انجام می گیرد: من دن اوجا.
10. برای فعل معین بجای داشتن از فعل بودن ( ایمک) استفاده می شود.
11. پسوند سئوال موجود است: گلدین می؟
12. بجای حرف ربط از اشکال فعل استفاده میشود: گئتدییم یئر = جایی که رفتم- که به غلط بعضاً می گوییم: او یئر کی گئتدیم.