معرفی تخصصی “باغلاما” و اوزان های مشهور و نمونه هایی از آهنگ ها

باغلاما (bağlama) در اصل از خانواده ساز باستانی ترکان یعنی قوپوز می باشد و در حال حاضر ساز ملی مردم ترکیه و آنادولو (Anadolu) است این ساز، سازی زهی است که هم با مضراب و هم بدون آن نواخته می شود در بین مردمان ترکیه ، آذربایجان و شمال عراق(کرکوک) بسیار رایج می باشد و بسته به نوع و مردمانی که از آن استفاده می کنند باغلاما، قوپوز،چگور،جورا و تامبورا و… نامیده می شود. باغلاما متشکل از  یک خانواده سازهایی است که نام کلی آنها باغلاما است. دلیل وجودی این خانواده، پوشش کامل اکتاوهای صدایی مورد نیاز برای اجرای موسیقی خلق ترک می باشد.

 

.

.

.

.

.

.

خانواده باغلاما

کوچکترین عضو خانواده باغلاما جورا (Cura)نام دارد که در ترکی به معنای کوچک می باشد ،این  ساز شامل صداهای زیر و یا در اصطلاح موسیقی اکتاوهای بالا می باشد معمولا دارای ۷-۱۶ پرده بوده و ۳-۶ سیم در سه گروه روی آن بسته می شود؛ ساز بزرگتر از جورا که شامل صداهایی با یک اکتاو بمتر نسبت به جورا، باغلامای دسته کوتاه (Kısa Sap Bağlama) میباشد که دارای ۱۹ پرده بوده و معمولا دارای هفت سیم در سه گروه سه تایی، دوتایی و دوتایی می باشد این ساز یکی از اعضای پرکاربرد خانواده باغلاماست. ساز بزرگتر از باغلامای دسته کوتاه باغلامای دسته بلند(Uzun Sap Bağlama) می باشد که دارای ۲۳ پرده بوده و تعداد سیم های آن همانند دسته کوتاه میباشد؛ این ساز نیز از جمله اعضای پرکاربرد خانواده باغلاما است . ساز بزرگتر از باغلامای دسته بلند نیز دیوان(Divan Sazı)است که دارای صدایی بمتر از دسته بلند بوده و معمولا  ۱۷-۲۴ پرده دارد و سیم های آن بین ۶ تا ۹ سیم در سه گروه می باشد و در نهایت تکمیل کننده خانواده باغلاما که دارای بمترین صدا در این خانواده بوده و اغلب در همنوازی ها از آن استفاده می شود باغلامای باس (Bas Bağlama) است البته این ساز را ساز میدان (Meydan Sazı) نیز می نامند که دلیل نام گذاری آن صدای بلند و قابلیت استفاده از آن در مجالس بوده است.

.

.

.

.

.

.

.

.

نوع دیگری از باغلاما که معروف به الکتروباغلاما (Elektrobağlama) شد در اواخر دهه ۱۹۶۰ به تلاش اورهان گنجه بای و ارکین کورآی (Orhan Gəncəbay & Erkin Koray) با الهام گرفتن از الکتروگیتار و با حفظ ساختار اولیه باغلاما ساخته شد و به سرعت در موسیقی ترکیه جایگاه خود را بدست آورد.

نمونه هایی از این موسیقی را می توانید از لینک های زیر دانلود کنید:

آهنگ آی قیز جهانگیر جهانگیروو با اجرای کمال آلاچاییر.

.

.

.

.

قسمت های تشکیل دهنده ساز باغلاما

اجزای تشکیل دهنده باغلاما عبارتند از بدنهاصلی (Gövdə) آن که خود از تخته صدا (SəsTaxtası) و کاسه صدا (Gövüs) تشکیل شده است، دسته (Sap) که محل بسته شدن پرده ها و انگشت گذاری می باشد، محل بستن گوشی های کوک ساز (Burquluq) که گوشی های کوک ساز روی آن قرار می گیرد و گوشی های کوک(Burqular) که توسط آن ساز کوک می شود. علاوه بر موارد بالا که اسکلت اصلی ساز را تشکیل می دهند یک عدد تخته کوچک برای عبور سیم از روی آنها تعبیه می شود که به آن پل(Eşik) گفته می شود. همانطور که در بالا گفته شد پرده ها بر روی دسته باغلاما بسته می شوند تعداد پرده بر اساس نوع ساز طبق توضیحات بالا و فاصله پرده ها برای هر عضو از خانواده باغلاما بر اساس اندازه تنه آن یادر واقع بر اساس طول سیم بر روی تنه که به آن Təknə Boyu می گویند بسته می شود. سیم های خانواده باغلاما غالبا در سه گروه بسته می شود .

.

.

.

.

.

براساس نوع ساخت؛ باغلاما به دو نوع ساخته می شود نوع اول به صورت برگی (YarpaqBağlama) که در آن کاسه صدا به صورت برگ هایی از چوب تحت بخار خم شده و در داخل قالب قرار می گیرد تا شکل بگیرد، نوع دوم طوری است که در آن کاسه صدا از کنده کاری یک تکه چوب کامل ساخته می شود که به آن اویما باغلاما (Oyma Bağlama)  گفته می شود.

.

.

.

.

.

.

.

.

باغلاما غالبا توسط  مضراب(Təzənə) نواخته می شود و حالت نواختن بدون مضراب آن شلپه (Şəlpə) خوانده می شود که سیستم نت نویسی برای هر دو حالت نوشته شده است یادگیری هر دو روش به صورت سیستماتیک در آمده است.

.

.

.

.

.

.

.

.

یکی از برترین ویژگی های باغلاما آن است که علاوه بر قدرت آن در اجرای موسیقی عرفانی و مفهومی خلق ترک که به آن Deyiş گفته می شود در اجرای انواع موسیقی از جمله موسیقی غربی از قبیل کارهای انجام شده توسط احمد کوچ و نیز آهنگ های رقص آذربایجان که اغلب توسط تکنیک شلپه یا ترکیبی از دو تکنیک مضراب و شلپه نواخته می شود، می باشد.

از اساتید برجسته باغلاما می توان به آریف ساغ، علی اکبر چیچک، نشت ارتاش، موسی اراوغلو، اردال ارزینجان، ارول پارلاک و احمد کوچ از ترکیه و نوید مثمر از ایران اشاره کرد. میتوانید نمونه هایی از آهنگ های اجرا شده توسط اساتید فوق را از لینک های زیر دانلود کنید:

آهنگlove Story با اجرای احمد کوچ

آهنگ آذربایجانی شعره غزله(Şiireğazele) با اجرای احمد کوچ- مضراب

آهنگ قیرمیزی بوغدا(QırmızıBuğda) با اجرای اردال ارزینجان- شلپه

آهنگ آذربایجانی آی لاچین (Ay Laçın) با اجرای گروه Etni-ka- شلپه

آهنگ ترکیه ای میهریبان(Mihriban) با اجرای موسی اراوغلو-مضراب

نمونه هایی از آهنگ های رقص آذربایجانی اجرا شده با باغلاما

.

.

.

همانطور که در ابتدای متن گفته شد باغلاما از نسل ساز باستانی ترکان یعنی قوپوز میباشد که همواره در طول دوره های مختلف نوازندگان آن در انتقال مفاهیم انسانی-عرفانی به ملت خود تلاش می کرده اند که نمونه بارز و نام آشنای این گفته دده قورقود(Dədə Qorqud) می باشد.باغلاما نیز این ویژگی را از قوپوز به ارث برده است بطوریکه از زمان های قدیم همواره موسیقی عرفانی یا همان سبک  Deyişبه این جنبه از زندگی اجتماعی نوازندگان باغلاما وابسته بوده است. آنان به نام اوزان(Ozan) یا عاشیق در میان ملت خود شناخته می شده اند و با اشعار و موسیقی خود در شادی ها و غم های خلق خود در کنار آنها بوده اند؛ در میان مردمان آنادولو (Anadolu) نام باغلاما با هفت اوزان معروف در هم آمیخته شده است که به آنها Ulu Ozanlar یا اوزانهای بلندمرتبه گفته می شود که از این هفت اوزان چهار نفر آنها آذربایجانی هستند. از جمله دلایل شهرتاین اوزان ها که در بین مردم آذربایجان و ترکیه اشعار آنها با سازهای قوپوز و باغلاما خوانده می شود استفاده از زبان شعری سلیس و میانه است که برای تمام اقوام ترک منطقه قابل درک می باشد. این هفت اوزان عبارتند از:

نسیمی(Nəsimi)(قرن ۱۴ میلادی)، یمینی(Yəmini)(ق۱۵م)،پیر سولطان آبدال(Pir Sultan Abdal)، قول همت(Qul himmət)، ویرانی(Virani)، فضولی(Füzuli) و شاه اسماعیل خطایی (Şah ismail Xətayi)(ق۱۶م).

که از میان آنها شاه اسماعیل خطایی یکی از تاثیرگذارترین افراد در شعر و موسیقی عاشیقی یا همان اوزانی بوده استدلیل این امر آنست که خطایی با داشتن قدرت سیاسی و بدلیل طبع شعری و اینکه خود او عاشیق بوده است از عاشیق های دوره خود حمایت می کرده و با توجه به جایگاه عاشیق ها در بین مردم، شاه اسماعیل میان مردم جایگاه ویژه ایی بدست آورد.  در اینجا به ارائه نمونه هایی از اشعار شاه خطایی که با باغلاما اجرا شده است می پردازیم.

اشعار شاه اسماعیل خطایی اجرا شده با باغلاما

.

.

.

باغلاما در آذربایجان

با توجه به توضیحات فوق، باغلاما سازی ناآشنا برای آذربایجانی های ایران نبوده و با توجه به صدای دلنشین آن به سرعت مورد توجه قرار گرفته است ؛ در این زمینه گروه موسیقی تورکمان به رهبری نوید مثمر کارهای با ارزشی انجام داده اند که از جمله آن می توان به آلبوم حق چلبیم (Haq Çələbim) استاد مثمر و کنسرت های این گروه اشاره کرد. نمونه هایی از آهنگ های اجرا شده توسط گروه تورکمان و نوید مثمر :

شعر نباتی اجرا شده توسط گروه تورکمان

شعر نسیمی اجرا شده توسط گروه تورکمان

شعراستاد شهریار اجرا شده توسط گروه تورکمان

شعر زلیم خان یعقوب اجرا شده توسط گروه تورکمان

شعر سفر دوشدو گورجوستانا از داستان کوراوغلو قشقایی

همنوازی باغلاما و دوتار ترکمن