بایوس چیست‏؟

وقتی كامپیوتر را روشن می‏كنید، بایوس بلافاصله به كار می‏افتد. بایوس را ل¸خت‏افزار (firmware) نامیده‏اند، كه نوعی نرم‏افزار است كه با سخت‏افزار مجتمع شده است‏. بایوسهای قدیمی در یك تراشه ROM مستقر می‏شدند. نوع جدید بایوس به FlashBIOS مشهور است و در یك تراشه حافظه فلش (flash) ذخیره می‏شود، كه آن را می‏توانید پاك و از نو برنامه‏سازی كنید.‏
بایوس را می‏توانید برنامه ماقبل سیستم‏عامل درنظر بگیرید كه به پی‏سی امكان می‏دهد كه بدون دستیابی نرم‏افزار از یك دیسك‏، هر كاری را كه می‏تواند انجام دهد به اجرا درآورد. كد نوشته‏شده در این لخت‏افزار مسئول كنترل اموری مانند امور زیر است‏: دیسكرانها؛ مشخص‏كردن حضور عضوهای سیستمی اصلی (مانند پردازنده و اندازه حافظه‏)؛ ارتباط با مانیتورها، صفحه‏كلیدها، موشها، و سایر وسایل جانبی‏، و مانند آن‏. سیستم را روشن می‏كند، همه پیكربندیهای اساسی را بررسی می‏كند تا كامپیوتر بتواند سیستم‏عامل را به اجرا درآورد. وقتی سیستم‏عامل به اجرا درآید، بایوس را به عنوان مشخص‏كننده و كنترل‏كننده وسایل جانبی درنظر می‏گیرد

آیا همه بایوسها یكسان هستند؟
خیر. چند شركت بایوس می‏سازند، در نتیجه‏، كُد بایوس از یك نگارش به نگارش دیگر تفاوت می‏كند. سازندگان اصلی بایوس به قرار زیرند

بعضی از سازندگان بایوس خودشان سیستم كامل نیز می‏سازند، بعضی دیگر روی ساخت قطعاتی چون پردازنده‏ها و تخته‏مدارهای مادر كار می‏كنند.‏
چطور می‏توانم تشخیص بدهم كه كدام نگارش بایوس را داریم‏؟

اگر یك پی‏سی قدیمی‏، مانند كامپیوتری كه ویندوز ۹۸ یا ماقبل آن را اجرا می‏كند داشته باشید احتمالاً می‏توانید رشته معرف بایوس - یك رشته طولانی از اعداد و حروف - را در زمان بوت‏شدن سیستم بر روی صفحه نمایش راه‏اندازی ببینید.‏ با وجود این‏، بر روی سیستمهای جدیدتر، بایوس ممكن است طوری پیكربندی شده باشد كه یك بوت ساكت را هدایت كند، یعنی نتایج POST _ _ Power On Self Test (خودآزمایی زمان روشن‏شدن كامپیوتر) را نخواهید دید. از این روی‏، لازم است برای دیدن نگارش بایوس خود به جایی دیگر سربزنید.‏

برای یافتن نگارش بایوس خود، SystemInformation را امتحان كنید، كه بخشی از ویندوز و در منوی Start است‏. در ویندوز اكس‏پی‏، روی Start، AllPrograms، Accessories، SystemTools، و SystemInformation كلیك كنید. اطلاعات مورد نیاز شما تحت صفحه SystemSummary فهرست می‏شود.‏

در نیمه سمت راست‏، در كنار BIOSVersion/Date، سازنده‏، نگارش‏، و تاریخ ساخت بایوس خود را خواهید دید. البته‏، اینجا نمی‏توانید بایوس خود را دستیابی كنید، اما اطلاعاتی را كه باید بدانید به دست می‏دهد. در حقیقت‏، باید این داده‏ها را در یك صفحه كاغذ بنویسید و آن را در مكانی مطمئن حفظ كنید، به ویژه اگر قصد دارید بایوس فعلی خود را اصلاح كنید یا آن را ارتقا بدهید (بخش «چگونه بایوس خود را ارتقا بدهم‏» را ببینید).‏

یك راه دیگر مراجعه به دفترچه راهنمای تخته‏مدار مادر است‏. ممكن است هم اطلاعاتی درباره نگارش بایوس و هم روش دستیابی بایوس را در آن بیابید.‏

سرانجام‏، می‏توانید به پایگاه وب سازنده كامپیوتر خود سربزنید، كه ممكن است نه‏تنها نوع بایوس را آشكار كند، بلكه روش ارتقای بایوس را به شما نشان دهد.‏

یك جستجوی ساده برای «BIOSversions» یا «accessing theBIOS» باید شما را به بخشهای درست پایگاه وب ببرد. می‏توانید جستجو را براساس مدل كامپیوتر خود محدود كنید.‏
به عنوان مثال‏، كاربران كامپیوتر ThinkPad، محصول آی‏بی‏ام می‏توانند به پایگاه وب آی‏بی‏ام كه به‏ویژه برای آنها اختصاص یافته سربزنند.

1. http://www.pc.ibm.com/us/thinkpad/community.html

چگونه بایوس را باز كنیم‏؟
یك عمل عمومی نیست‏. روش دستیابی بایوس برای كامپیوترهای مختلف متفاوت است‏، ولی برای مدلهای یكسان فرقی نمی‏كند. وررفتن با بایوس معمولاً ضروری نیست و اگر ندانید كه چه بر سر بایوس می‏آورید اغلب مشكل‏آفرین است تا سودمند. به همین لحاظ، بعضی از سازندگان كامپیوتر سعی می‏كنند آن را پنهان كنند. همچون رجیستری (Registry) ویندوز، وررفتن با بایوس هم توصیه نمی‏شود، مگر آن كه اطمینان داشته باشید كه چكار می‏كنید و كاملاً ضروری باشد.‏

شاید آن‏قدر خوشبخت باشید كه سیستم شما تركیب كلیدی لازم برای بازكردن بایوس را به هنگام راه‏اندازی كامپیوتر فاش كند. به عنوان مثال‏، در یك كامپیوتر آزمایشی ما در زمان راه‏اندازی پیامی می‏آید و ورود به بایوس را منوط به زدن كلید F2 می‏كند.‏ اگر صفحه راه‏اندازی هیچ اطلاعاتی در مورد روش بازكردن بایوس نداشت‏، روشهایی را كه پیشتر برای كشف رشته معرف بایوس ذكر كردیم به كار ببندید. دفترچه راهنمای تخته‏مدار مادر باید به شما بگوید كه چگونه می‏توانید وارد بایوس خود شوید.‏

وقتی وارد بایوس شدید، ممكن است علامت اختصاری COMS-Complementary Metal-OxideSemiconductor- را ببینید، به ویژه اگر یك سیستم قدیمی داشته باشید. این اصطلاح به نوعی تراشه RAM بر روی تخته‏مدار مادر گفته می‏شود و قطعه‏ای اساسی است كه همه پیكربندیهای سیستم شما را در خود ذخیره كرده است‏. با وجود این‏، اگر بخواهید كه هر بار كه كامپیوتر را بوت می‏كنید آن پیكربندیها را بررسی كنید یا در صورت لزوم‏، تنظیمهای تراشه CMOS را اصلاح كنید باید وارد بایوس شوید. نظر به این كه بایوس و CMOS به طور تنگاتنگ با هم كار می‏كنند، عنوان بایوس شما ممكن است عنوان CMOS SetupUtility یا عنوانی مشابه باشد، اما از لحاظ فنی آنها یكی و مشابه نیستند.

كدام تنظیمها را در بایوس می‏توانیم تغییر بدهیم‏؟
ساختار بایوس شما ممكن است با ساختار بایوس ما فرق كند. با وجود این‏، آنچه در زیر می‏آید به محتویات یك بایوس جدید اشاره دارد. ما براساس گروه‏بندیهای مختلف بایوس خودمان‏، امكانات مختلف را شرح داده‏ایم‏. (بایوس ما ساخت شركت اینتل است‏.) صفحه اصلی‏. در این صفحه مقدماتی‏، عكسی از ساختمان سیستم خواهید دید: نگارش بایوس‏، نوع و سرعت پردازنده‏، گذرگاه (bus) سیستم و سرعت حافظه‏، مقدار حافظه نهانگاهی (cache)، و مقدار كل حافظه‏. واضح است كه این اعداد را نمی‏توانید تغییر بدهید مگر این كه به طور فیزیكی كامپیوتر خود را تغییر بدهید.‏
تنها تنظیمهایی كه در صفحه اصلی می‏توانید تغییر بدهید عبارتند از زبان‏، تاریخ، و ساعت‏. از كلیدهای Up و Down برای رسیدن به كادر مورد نظر خود بهره بگیرید، و اگر لازم باشد داده‏های جدیدی را وارد كنید كلید Enter را بزنید. با آن كه می‏توانید تاریخ و ساعت سیستم را در بایوس تغییر بدهید، می‏توانید این كار را به آسانی از طریق ویندوز نیز انجام بدهید.
حال به قلب تنظیمهای بایوس می‏رویم‏. مقادیری كه در اینجا وارد می‏شود اگر درست باشد سیستم شما را كارآمدتر خواهد كرد. اگر نادرست باشد می‏تواند به خرابی سیستم بینجامد. در نتیجه‏، ریسك این كار بر عهده خود شماست‏. یك قاعده تجربی خوب آن است كه هر بار كه سیستم خود را به سخت‏افزاری جدید ارتقا می‏دهید این بخش را به دقت بررسی كنید، چه قطعات داخلی باشند چه وسایل جانبی‏، تا اطمینان یابید كه تنظیمهای زیر با قطعات جدید شما مطابقت دارند.‏

۱. پیكربندی وسایل جانبی .(PeripheralConfiguration) از این بخش برای فعال یا غیرفعال‏كردن درگاههای سریال و موازی‏، و همچنین تغییردادن تنظیمهای ویژه بهره بگیرید. به عنوان مثال‏، IRQ برای گزینه Serial PortA در بایوس ما روی IRQ4 میزان شده است‏. در سیستمهای داس‏، چهار درگاه ارتباطی سریال پشتیبانی شده است‏:

COM1، COM2، COM3، .COM4 فقط دو IRQ، یعنی IRQ3 و IRQ4 برای آن چهار درگاه به منظور فعال‏كردن ارتباط بین وسایل مختلف و پردازنده قابل دستیابی است‏. وقتی یك وسیله جانبی جدید اضافه می‏كنید، ممكن است مجبور شوید كه مشخص كنید كدام IRQ را می‏تواند به كار بگیرد. فناوری Plug-and-Play معمولاً به طور خودكار این تنظیمها را میزان می‏كند، اما اگر مسئله‏ای به وجود بیاید، حال می‏دانید كه به كجای بایوس نگاه كنید.‏

۲. پیكربندی دیسكرانها .(DriveConfiguration) اگر یك دیسك سخت جدید نصب كنید ممكن است لازم باشد كه اینجا را بررسی كنید تا اطمینان یابید كه تنظیمهای جدید مورد توجه قرار گرفته‏اند. به عنوان مثال‏، در بایوس ما، چند گزینه تنظیم‏كردنی برای پیكربندی ATA/IDE وجود دارد.‏ ATA یك مشخصه دیسك سخت است كه در آن كنترل‏كننده داده‏ها - تراشه‏ای برای ارتباط با وسایل جانبی - بر روی دیسك سخت قرار دارد.‏ ATA مبتنی بر فناوری IDE است‏.‏

در این بخش فهرستی از وسایل تشخیص‏داده‏شده و تشخیص‏داده‏نشده دیسكهای IDE نیز وجود دارد. وقتی بایوس به كار می‏افتد، حضور وسایل IDE نصب‏شده یا وصل‏شده را جستجو می‏كند. اگر حضور وسیله‏ای تشخیص داده شود، می‏توانید یك یا دو تنظیم را میزان كنید، اما اصلاح این تنظیمها روی كارآمدی دیسكرانهای IDE اثری نمی‏گذارد؛ كارآمدی دیسكران به وسیله برنامه‏های دستگاه‏ران (driver) دیسكران IDE و سیستم‏عامل شما كنترل می‏شود.‏



۳. پیكربندی فلاپی .(FloppyConfiguration) اگر یك دیسكران فلاپی نصب كنید، ممكن است لازم باشد بعضی از گزینه‏های این بخش را تنظیم كنید. باید گزینه اندازه دیسكران به‏تازگی‏نصب‏شده خود، مثلاً یك دیسكران 2.88 مگابایتی 3.5 اینچی‏، را در اختیار داشته باشید. همچنین ممكن است قادر باشید كه خصوصیت حفاظت در برابر نوشتن این دیسكران را فعال یا غیرفعال كنید.‏


۴. پیكربندی واقعه‏نگاری .(Event LogConfiguration) سیستم شما ممكن است حاوی یك واقعه‏نگار DMI باشد.‏ DMI سرواژه عبارت DesktopManagement Interface

به معنی «رابط مدیریت میزكار» است‏.‏ DMI اصلاحات صورت‏گرفته بر روی یك سیستم‏، مانند نصب برنامه‏، را ردیابی می‏كند. این صفحه گزینه‏هایی برای فعال‏كردن و غیرفعال‏كردن واقعه‏نگار و همچنین تماشای محتویات فایل واقعه‏نگاری‏، پاك‏كردن آن‏، و علامت‏گذاری آن به عنوان خوانده‏شده در اختیار شما می‏گذارد.‏

۵. پیكربندی .(USB Configuration) USB درگاههای USB ارتباطات سریعی را با وسایل جانبی‏ای چون موشها فراهم می‏سازند. استاندارد USB در حال حاضر در دو نگارش فراهم شده است‏: USB 1.1 (با سرعت ۱۲ مگابیت در ثانیه‏) و USB 2.0 (كه به Hi-SpeedUSB

نیز مشهور است‏؛ با سرعت ۴۸۰ مگابیت در ثانیه‏). برای اطمینان‏یافتن از این كه نگارش درست USB براساس دستگاه‏رانهای نصب‏شده شما فعال شده است به این بخش نگاه كنید. اگر بایوس شما پشتیبانی از USB را فراهم نكند، لازم است پیش از خرید یك وسیله USB، آن را ارتقا دهید.‏

تغذیه .(power) در اینجا، تنظیمهای مدیریت مصرف برق براساس استاندارد ACPI در اختیار شما قرار می‏گیرد.‏ ACPI سرواژه عبارت زیر است‏.

AdvancedConfiguration andpower Interface

تنظیمهای ACPI به شما امكان می‏دهند كه مقدار برق اختصاصی برای هر وسیله جانبی را مشخص كنید. اگر مورد استفاده نباشد، كامپیوتر می‏تواند برای ذخیره منابع سیستمی یك وسیله را خاموش كند. همچنین می‏توانید تنظیم after powerfailure را فعال یا غیرفعال كنید، كه مشخص‏كننده نحوه واكنش سیستم شما در زمان یك عیب برقی است‏.‏

همچون بعضی دیگر از تنظیمهای بایوس‏، تنظیمهای مدیریت مصرف برق به وسیله سیستم‏عامل شما بدون هیچ مسئله‏ای اداره می‏شود.‏

بوت .(boot) گزینه‏های شما در اینجا شامل تعدادی تنظیم مربوط به بوت سیستم است‏.‏

تازه‏كاران در اینجا می‏توانند ترتیب بوت سیستم را برحسب دیسكرانهای ثابت و خارج‏شدنی مشخص كنند. همچنین می‏توانید خصوصیت بوت ساكت را در اینجا تنظیم كنید. افزون بر این‏، می‏توانید هشدارها در مورد قطعات سیستم‏، مانند دیسكرانها، صفحه‏كلید، و موش را فعال یا غیرفعال كنید. چنانچه اینها فعال باشند، اگر كامپیوتر چنین وسیله‏ای را تشخیص ندهد یك بوق بلند تولید خواهد كرد.

چگونه با اطمینان خاطر از بایوس خارج شویم‏؟
بایوس شما احتمالاً حاوی یك صفحه خروج (Exit) است كه یك روش مطمئن را برای ترك‏كردن لخت‏افزار فراهم می‏سازد. می‏توانید اصلاحات خود را در CMOS ذخیره كنید و از بایوس خارج شوید یا می‏توانید اصلاحات را نادیده بگیرید و از بایوس براساس همان تنظیمهای قبلی خارج شوید.‏ همچنین بایوس شما یك خصوصیت امنیتی توكار دیگر ممكن است داشته باشد.‏ اگر با زدن كلید ESC از بایوس خارج شوید، از شما پرسیده می‏شود كه آیا می‏خواهید پیش از خروج‏، اصلاحات انجام‏گرفته دور انداخته شود یا نه‏. این یك روش مطمئن برای جلوگیری از نتایج تغییرات تصادفی است‏.‏ فكر نكنید چنین اشتباهی رخ نخواهد داد. نظر به این كه كاوش در بایوس به جای كلیك‏كردنهای موش به كلیدزنی با صفحه‏كلید نیاز دارد، تنظیم تصادفی به آسانی رخ می‏دهد.‏ و همچنان كه هشدار داده‏ایم‏، حتی یك تنظیم غلط در بایوس می‏تواند سیستم سالم شما را به یك سیستم معیوب تبدیل كند.

از لحاظ كلی‏، سازندگان بایوس به یك یا دو دلیل بایوس خود را روزآمد می‏كنند: یا برای تعمیر یك عیب در بایوس یا برای اضافه‏كردن پشتیبانی سخت‏افزار یا امكانات جدید. به هر حال‏، بهترین دلیل برای ارتقای بایوس در زمانی است كه می‏خواهید یك قطعه مهم مانند پردازنده‏، دیسك سخت یا كارت ویدئویی را ارتقا بدهید.‏

برای یافتن یك نگارش روزآمدشده بایوس برای سیستم خود، به پایگاه وب سازنده بایوس خود سربزنید. اگر نرم‏افزار روزآمدشده در این پایگاه موجود باشد، باید دستورالعملهای گام‏به‏گام برای اخذ و نصب فایل را فراهم كند. جای شگفتی نیست كه روشها از یك پایگاه به پایگاه دیگر تفاوت كند. یك سناریو می‏تواند آن باشد كه ابتدا از شما پركردن یك فرم یا اجازه بررسی سیستم شما پیش از دریافت فایل ارتقای درست خواسته شود. پس از دریافت فایل درست‏، آن را در دیسك سخت خود ذخیره كنید، آن را نافشرده كنید، و فایل نافشرده را در یك دیسك فلاپی ذخیره كنید.‏
آنگاه‏، لازم است كه دیسكت را در دیسكران فلاپی قرار دهید و اجازه دهید كه فایل قابل اجرای آن كار خودش را انجام دهد.‏
از سوی دیگر، بعضی از پایگاههای ارتقای بایوس ترجیح می‏دهند كه دیسكت حاوی فایل روزآمدسازی و دستورالعملهای نصب را برای شما پست كنند.