تورکجه نین گوجو 1

دیلیمیزین یئنی و جیلخا سؤزجوک لرینه (=کلمه لرینه) گؤره بیر یئنی مطلب یازاجاقدیم. سونرا هله لیک اونو بوشلادیم، تورک دیلینین نه قدر زنگین (=وارلی) بیر دیل اولدوغونو گؤرستمه یه 2 سؤزجوک سئچدیم. سونرا او ایکی سؤزجوک دن تؤرنمیش (مشتق اولموش) سؤزجوک لردن نئچه سینی سؤزلوک لردن (=دیکشنری) آختاریپ بوردا یازدیم، هله دئمک اولار چوخونو دا یازابیلمه دیم.

 

اؤن ön :

دیوان لغات الترک کیتابیندا « پیش، جلو » آنلام لاریندا گلیبدیر. دیوان دا، اؤنگ öng بیچیمینده گلیب.

 

صورت قدیم کلمه با نون غنه اؤنگ öng (دیوان) بوده امروزه به همان صورت قدیمی در اطراف ساوه رایج است. در محاوره قاباق جای ان را گرفته است. (دیل دنیز)

 

 

 

1. اؤنجه : در وهله اول، نخست، قبلا

2. اؤنجه دن: داها اؤنجه، قاباقدان (قبلا)

3. اؤنجه له مک: جلو انداختن

4. اؤنجه‌ لیک: امتیاز، برتری، تقدم

5. اؤنجه لیکلی: مقدم

6. اؤنجه لیکله: ابتداء، قاباقجا

7. اؤنچو: پیشتاز

8. اؤنجول öncül : پیشرو، مقدم، سرایه دار

9. اؤن سؤزجویوندن، «اؤنرمک» فعلی دوزه لیر.

10. اؤنرمک önərmək : پیشنهاد دادن

11. اؤنرگه: پیشنهاد، لایحه  بیر توپلانتی یا اویلاماق اوچون وئریلن اؤن یازی و اؤن طرح، (فارسجا: لایحه)

12. اؤنرمه: قبول ائدیلمه سی اوچون اؤنه سورولن دوشونجه (قضیه) 2. پیشنهاد

13. اؤنه ری: پیشنهاد

14. اؤنله مک: پیشگیری کردن (ترکیه)

15. اؤنله مه : پیشگیری

16. اؤنم önləm : پیشگیری، تدبیر

17. اؤنلوک: پیشبند، روپوش

18. اؤندر öndər : رهبر، پیشوا

19. اؤنم وئرمک: اهمیت وئرمک

20. اؤنملی: مهم

21. اؤنمسیز: اهمیتسیز

22. اؤنمسه مک: اهمیت دادن، جدی گرفتن

23. اؤنمسه نمک: مهم تلقی شدن، اهمیت یافتن

اؤن سؤزجویو بیر اک کیمین سؤزجوک یا فعل لردن قاباقجا گلیر و اؤنجه لیک آنلامینی اونلارا وئریر:

اؤن گؤرمک: پیش بینی کردن

اؤن گؤرو: پیش بینی

اؤن گؤرن : دور اندیش

اؤن بیلگی: اطلاعات پیش نیاز

اؤن داماق: داماغین اؤن بؤلومو

اؤن گؤسته ری: پیش نمایش

اؤن یازی: اصلی یازمادان قاباق یازیلان یازی (ف: پیش نویس، چرک نویس)

اؤن دئییجی: اؤنجه دن بیر حادیثه نی دئین کیمسه (پیشگو)

اؤن سؤز: مقدمه، پیش گفتار

اؤنک önək : پیشوند (اک : وند، پیوند)

 

 

 

 

بیلمک:  دانستن. فهمیدن. متوجه شدن. آگاه شدن. خبردار شدن. توانستن. توانایی داشتن. قادر بودن. بلد بودن. آشنا بودن. شناختن. شمردن. به حساب آوردن. یاد گرفتن. اطلاع کسب کردن. درک کردن. رعایت کردن. یاد آوردن. خاطر آوردن. گمان کردن. باور کردن. استنباط کردن. 

1. بیلیم: علم، دانش

2. بیلیم‌ سل: علمی

3. بیلیم یوردو: دانشگاه

4.بیلیک: دانش، معرفت ، شناخت

5. بیلیش: 1. طرز دانستن 2. آشنا، دوست (دیوان دا گلیبدیر)

6. بیلیک ‌سیز: بی اطلاع،  جاهل

7. بیلگین: دانشمند، عالم

8. بیلیجی: داننده، فهیم

9. بیلن: داننده

10. بیلینج: شعور، آگاهی، خود آگاهی

11. بیلینج آلتی: ضمیر ناخود آگاه

12. بیلینجلی: با شعور، خود اگاه

13. بیلینجسیز: ناخود آگاه

14. بیلگه: اسکی تورکجه ده حکیم، دانا، فیلسوف

15. بیلمه‌مزلیک: نا اگاهیف جهالت

16. بیله بیله: عامدا، آگاهانه

17. بیلمز: نادان

18. بیلمه جه : جدول، معما

19. بیلمه مزلیک: غفلت

20. بیلگی: اطلاعات، معلومات (بیلگیلی، بیلگی سیز...)

21. بیلگی سایار: کامپیوتر

22. بیلگی لنمک: بیلگیلی اولماق

23. بیلگی لندیرمک: بیلگیلی ائتمک

24. بیلگی لنمه: اطلاع

25. بیلگی‌لندیرمک: بیلگیلی ائتمک

بیلگی لندیریجی: آموزنده، اطلاع دهنده

26. بیلدیری/ بیلدیریش :اعلان، اگهی

27. بیلدیرمک: خبر وئرمک، بیلگی وئرمک، آنلاتماق، باشا سالماق (ف. آگاه نمودن)

28. بیلدیرمه: بیلدیرمک ایشی

29. بیلدیریم: بیلدیری، خبرنامه بیان نامه

30. بیلدیری: بیلدیرمه یازی سی (ف. آگهی، ابلاغیه)

31. بیلدیریش: بیلدیرمک ایشی بیچیمی، آگهی

32. بیلدیرگه: بیلدیرمک اوچون وئریلن یازیلی و سؤزلو بیلگی (ف. بیان نامه)

33. بیلدیریشمک: خبرلشمک

34. بیلدیریشمه: بیلدیریشمک ایشی

35. بیلگه : (سومئرجه بیلگامیش، قیلقامیش، بیلقا) 1. اوسلو، بیلگی لی (عالم) 2. اسکی تورک لرده بؤیوک اینسان لارین عنوانی

36. . بیلینمک: معلوم گشتن، مکشوف شدن

37. بیلیندیرمک: معلوم گردانیدن

و ...

 

قایناق لار:

دیوان لغات الترک، محود کاشغری،

دیل دنیز سؤزلویو

ارک سؤزلویو

شاهمرسی سؤزلویو