نگاهی گذرا به شهرستان میانه....

نگاهی گذرا به شهرستان میانه

شهرستان ميانه، در شمال غربي ايران و جنوب شرقي استان آذربايجان شرقي قرارگرفته و يكي از 19 شهرستان آن به شمار مي رود. اين شهرستان در محل تلاقي سهاستان آذربايجان شرقي، زنجان و اردبيل قرار گرفته و 7 همسايه در اطرافخود دارد: سراب از شمال، بستان آباد از شمال غربي، هشترود از غرب، چاراویماق از جونب غربی،زنجان از جنوب، خلخال از شرق و اردبيل از شمال شرقي اين شهرستان رادربرگرفته اند. شهرستان ميانه با 5580 كيلومتر مربع مساحت از مجموع مساحت45162 كيلومترمربعي استان،  به عنوان پهناورترين شهرستان استان آذربايجان شرقي محسوب مي شودكه يك هشتم از خاك استان و يك سيصدم از خاك ايران را دربرگرفته است.

جغرافیای طبیعی شهرستان میانه

آب و هوا و پوشش گیاهی:شهرستان میانه به جز در دامنه‌های پست دره قزل اوزن، در قسمت میانی وجنوب شرقی که دارای اقلیم خشک و سرد است، همچنینی به جز ارتفاعات بالای۱۸۰۰متری بزقوش در شمال که دارای اقلیم ارتفاعات فوقانی می‌باشد، در سایرمناطق دارای اقلیم خشک سرد می‌باشد. متوسط بارش سالانه ۳۲۰ میلیمتر در نقاطکم ارتفاع جنوب شرقی و در بالای ارتفاعات بزگوش از ۳۹۳ تا ۶۰۰ میلیمترمتغیر است. متوسط دمای سالانه نیز در این شهرستان، ۳ الی ۵/۱۴ درجهسانتیگراد، در مناطق مختلف آن می‌باشد.

به طور کلی، مشخصات این شهرستان طبق گزارش سازمان برنامه و بودجه، بهشرح زیر می‌باشد: - حداکثر درجه حرارت متوسط سالانه، ۷/۱۸ درجه سانتیگراد. - حداقل متوسط درجه حرارت سالانه، ۹/۴ درجه سانتیگراد. - حداقل میزان میزانرطوبت نسبی هوا، ۴۸ درصد - حداکثر میزان رطوبت نسبی هوا ۶۸ درصد. - از نظرپوشش گیاهی، دارای انواع و اقسام گیاهان خودرو می‌باشد که حدود ۴۰ رقمانواع گیاه را دربر می‌گیرد. از جمله: کنگروحشی،علف آبه،چچمیا چچن،بولاغ اوتی،کاکوتی،بومادران،مرضه کوهی،قازآیاغی،ترشک،اسپند،خاکشیر،ریواس،پونه،نعناع کوهی،درمنهو کاکوتی و ... می‌باشد.

ارتفاعات مهم و پستی و بلندی ها:شهرستان میانه، در جنوب رشته کوهبزقوشقرار دارد. ارتفاع عمومی زمین در این شهرستان، از ۷۵۰ متر در منتهی الیه گوشه جنوب شرقی آن درهقزل اوزنتا ۳۳۰۰ متر در قلل رشته کوه برغوش متغیر است.

شیب عمومی زمین به جز در گوشه جنوب شرقی شهرستان، در کلیه نقاط آن بهسمت مرکز ( شهر میانه) می‌باشد و در نهایت تمامی دامنه‌ها به قزل اوزن ختممی‌شوند. از نظر شکل زمین، قلل ۲۵۰۰ الی ۳۳۰۰ متری بزگوش و زمین‌های وسیع وکم شیب پایین آن در غرب دره گرمه چای ویژگی اصلی نیمه شمالی شهرستان راتشکیل می‌دهد. رشته کوه بزقوش، که در قسمت جنوبسبلانو در شمال میانه قرار گرفته و دره علیای تلخه رود از کوه‌های بزقوشمی‌باشد. امتداد این رشته کوه از مغرب به مشرق و به طول ۱۲۰ کیلومتر وارتفاع آن در اطراف شرقی تا حدود ۳۸۰۰ متر، ولی در طرف غربی از ارتفاع آنکاسته می‌شود و در جنوب شهرستان سراب ۳۱۷۰ متر و درشیشککوه در حدود ۲۴۵۰ متر ارتفاع دارد. رشته کوه بزقوش در جنوب شهرستان سراب واز خود میانه کاملاً نمایان است و دو درهدر طرفین بزقوش قرار گرفته که یکیآجی چای و جلگه سراب است که آن را از سبلان(ساوالان) جدا کرده و دیگر درقارانقوچایمی‌باشد که از بین بزقوش و سهند جاری است.

منابع آبی:منابع آب‌های سطح الارضی و رودخانه‌های میانه و میزان آب دهی آن به شرحزیر است: ۱- رودخانه شهری چای یا شهر چایی، با ۱۳۰ میلیون مترمکعب ۲- قرنقوچایبا ۵۱۰ میلیون مترمکعب ۳- رودخانهآیدوغموشبا ۱۵۰ میلیون متر مکعب ۴- رودخانهقزل اوزنبا ۱۲۵۰ میلیون متر مکعب ۵- گرمه چای( گرمرود) با ۳۰۰ میلیون متر مکعب

همه این رودخانه‌های از طریق قزل اوزن به دریای خزر وارد می‌شوند. علاوهبر این‌ها چندین رود کوچک دیگر از جمله رودخانه شیخ احمد ترکمان، صومعه،اشلق،قوری چایکه از رشته کوه بزگوش سرچشمه گرفته و به رودخانه قزل اوزن می‌ریزند.تعداد چشمه‌های کوچک و بزرگ و در حدود ۲۹۶ رشته قنات، با عمق، طول ومیزان آب نسبتا، کم در قسمت‌های مختلف شهر و روستا پراکنده هستند که بخشیاز آب مورد نیاز شهرستان را تامین می‌نمایند.

تقسیمات کشوری

براساس آخرین تقسیمات کشوری دارای چهار بخش (مرکزی، ترکمانچای، کاغذکنان و کندوان)، 17 دهستان و 4 نقطه شهری به نام های میانه، ترکمانچای، آق‌کند و ترک می‌باشد. شهرستان میانه ۴۰۳ آبادی وجود دارد که ۵۰ آبادی خالی از سکنه می‌باشد.

جمعیت

در آخرین سرشماري سال 1385، جميعيت شهرستان میانه در حدود 870،187 نفر بوده است.

جغرافیای تاریخی شهرستان میانه

پیشینه و سابقه تاریخی شهر ستان میانه به دهها سال قبل از میلاد مسیح باز می گرددو بعضی نوشته ها سابقه تاریخی میانه را تا 720 سال پیش از میلاد نیز نقل می کنند. وجود کتیبه های آشوری و اورارتویی در بعضی مناطق آذربایجان و کشف آثار باستانی و مجسمه های سفالین در شهرستان میانه ، قدمت تاریخی آن را به دوره های پیش از تشکیل دولت ماد می رساند.

در پی حفاریهایی که در سال 1352 شمسی در یکی از قریه های اطراف میانه به نام آرموداق انجام گرفت یک مجسمه سفالین مربوط به دوره ساسانیان کشف شد. این تندیس توسط رئیس اداره باستان شناسی وقت به موزه باستانشناسی تبریز منتقل گردید. در کتابهای تاریخی و سفرنامه های جهانگردان نام این شهرستان را میانج ثبت کرده اند. چون این شهرستان به نوشته برخی ، پیش از میلاد مسیح در خط مرزی دو سرزمین ماد و پارت قرار گرفته بود و هم اکنون نیز در وسط مراغه و تبریز قرار دارد و مانند زیاویه یک مثلث در میان آنها جای گرفته است و یا اینکه چون بین دو شهر زنجان و تبریز واقع گردیده این نام را انتخاب کرده اند.با این حال شهرستان میانه در قرنهای هفتم و هشتم هجری علاوه بر میانج نام دیگری چون " گرمرود " داشته و در برخی از کتابهای آن زمان برای شناسایی آن از هر دو نام ( گرمرود و میانه ) استفاده شده است.

آثار تاریخی و دیدنی شهرستان میانه

مسجد سنگی ترک:این مسجد در روستای قدیمی ترک، در ۲۹ کیلومتری شمال شرق میانه واقع شده،از آثار بسیار مهم آذربایجان است و از شگفتیهای منحصر به فردی برخوردارمی‌باشد. شیوه معماری و مصالح ساختمانی که در آن به کار رفته‌است، باستانشناسان را به تحیر واداشته‌است و در عین حال تاریخ درخشان هنر معماریاسلامی را رد قرون گذشته به تماشای علاقمندان می‌گذارد. بنای مسجد و نمایبیرونی آن، همه یکپاچه از سنگ ساخته شده‌است. کنده کاری‌های باشکوه وکتیبه‌های زیبای آن که به خط زیبای نستعلیق تزیین شده، موضوع دیگری است کهحکایت از دقت، نبوغ و ظریف کاری معماران مسلمان آن دوران دارد.همچنین محراب و ستون‌های این مسجد، به گونه‌ای زیبا و حیرت انگیز باسنگهای یکپارچه و قرمز، هر بیننده‌ای را به تحیر و تفکر وا می‌دارد. یکی ازاین ستونها که تفاوت اساسی با ستونهای دیگر دارد نشان می‌دهد که بعدها درهنگام تعمیر، بجای ستون اصلی به کار رفته‌است.

این مسجد ۱۰ قسمت متمایز دارد. ساختمان اصلی آن تماماً از سنگ بنا شده وشبستانهای آن بعدها با آجر ساخته شه و در ضلع جنوب غربی این مسجد آرامگاهیوجود دارد که منسوب به بانی یا معمار مسجد می‌باشد. در مورد بانی مسجد ترکو تاریخ بنای آن نظرهای مختلف وجود دارد. بعضی آن را به امام حسن نسبتمی‌دهند. برخی دیگر زمان احداث آن را در قرن ششم می‌دانند و بعضی‌ها هممعتقدند که این مسجد در قرن هشتم و دوران حکومت خانان مغول به دست سلطانمحمد خدابنده (اولجاتیو) بنا شده‌است. بر در و دیوارهای سنگی این مسجدتاریخ‌های ۱۰۱۶ و ۱۲۸۲ قمری به چشم می‌خورد که تنها نشان از تعمیر این مسجددر زمان شاه عباسی صفوی و ناصر الدینه شاه قاجار دارد. در کتیبه دیگری کهبر روی سنگهای میان دو پنجره قرار دارد اسامی کارفرما، بانی، کنده کار ومعمار یا بنای مسجد به ترتیب: حاجی مراد ترکی، عباس کربلایی، محمد صادقتبریز و عبدالوهاب مشاهده می‌شود.

قبر امامزاده محمد: این امامزاده در روستای کندوان، واقع در ۳۵ کیلومتری شهر میانه سر بر بالینخاک نهاده و با ساختمانی کوچک و ساده گلی و یک ضریح چبی، سفره نور و ایمانو محبت در قلوب مردم روستا و اطراف آن گسترانیده‌است. در میان اهالیمنطقه، امامزاده اسماعیل، پسر این امامزاده شناخته می‌شود. همچنانکه محمدرا نیز فرزند بلافصل امام صادق به شمار می‌آورند. بر اساس آمار اداره میراثفرهنگی و هنری شهرستان میانه، علاوه بر این دو ، امامزاده‌های دیگری درروستاهای برزلیق، صومعه، کلاله، شیخ طبق، حسن آباد، ترکمانچای، گاوینه رود،دمیرچی و چرور نیز به تازگی شناسایی شده ولی هنوز به مرحله ثبتنرسیده‌است. مزار امامزاده دیگری با همین نام یعنی امامزاده محمد در روستایچنار از توابع شهرستان میانه واقع است که بین مردم منطقه از جمله مناطقشناخته شده به شمار می‌رود.

قیز کورپوسی (پل دختر):این پل معروف در دامنه شرقی قافلانکوه و در فاصله ۲۰ کیلومتری شهر میانه،بر روی رودخانه قزل اوزون ساخته شده و دارای سه دهانه بزرگ و محکم باپاینه‌های استوار آجری است که بر روی آب برهای سنگی قرار گرفته‌است. درداخل پایه‌ها، اتاقهای کوچکی با زیبایی و ظرافت بنا گردیده‌است که کنجکاویهر بیننده را بر می‌انگیزد. بر اساس مشاهدات سیاحان و شخصیتهای سیاسی وفرهنگی، در طی زمانهای مختلف از این اثر دیدن نموده‌اند، نوشته‌هایی به خطنسخ و نستعلیق و کوفی بر قسمت‌هایی از این پل وجود داشته که تاریخ تعمیر ونوسازی آن را نشان می‌داده‌است اما اثری که تاریخ احداث آ ن را نشان بدهدهنوز شناسایی نشده‌است.

قیز قالاسی (قلعه دختر):این قلعه در کتابهای تاریخ و سفرنامه‌ها، چنین توصیف شده‌است: این قلعه در ۲کیلومتری شمال پل دختر (۱۸ کیلومتری جنوب میانه) بر روی صخره بزرگ و قللتیز، در زمان حکومت شاه عباس صفوی، این قلعه محل تجمع و استراحت راهزنان واشرار بوده که باعث ناامنی منطقه بودند. به دستور وی دیوارهای قلعه با پلدختر شباهت دارد، برخی تاریخ بنای آن دو بنا را نزدیک به هم (قرن ششم) ذکرمی‌کنند ولی برخی دیگر از مورخان، ساختمان قلعه را به یکی از پادشاهانساسانی (اردشیر دراز دست) نسبت می‌دهند.

قلعه نجفقلی خان:این قلعه بزرگ خاکی، در جنوب شرقی میانه ( جنب رودخانه شهر چایی) قرارگرفته‌است. در قسمت‌های شمالی و شمال شرقی آن بناهای مسکونی احداث شده‌است وسمت جنوبی و جنوب غربی آن را زمین‌های زراعی و باغات سرسبز احاطه نموده وناحیه شمال غربی آن در بالای کوه‌های قافلانکوه واقع شده‌است. شکل عمومی آنکثیرالاضلاع غیرمنتظمی است که دره‌های عمیق و قله‌های تیز قافلانکوه رازیر پوشش خود قرار داده‌است. این بنا با آجر و سنگ ساخته شده و بلندی دیوار(باروی قلعه) اطراف آن به ۴ متر می‌رسد. این قلعه دارای یک دروازه و یکراه خروجی به ارتفاع سه متر می‌باشد که راه خروجی آن بیشتر به راه فرارشباهت دارد و به تخته سنگ‌ها و پرتگاه‌های خطرناک منتهی می‌گردد. قلعهدختر، ۱۶ یا ۲۴ برج دیده‌بانی مخروبه دارد که ۸ برج آن بر رودخانه قزل اوزنمشرف است. در میان قلعه، دو منبع آب به ابعاد ۱۵*۱۰ متر و ارتفاع ۱۰ متروجود دارد که آب آن به وسیله برف و باران تامین می‌شده‌است. دو ضلع قلعه ازصخره‌های طبیعی و یک ضلع آن از سنگ‌های تراشیده شده تشکیل یافته‌است. علاوه بر آن چاه‌های زیادی نیز در قسمت‌های مختلف قلعه وجود داشته که درمواقع حساس از آب آنها استفاده می‌شده‌است. گورستان قدیمی (خان جان آباد) واقع شده که امروزه کاملاً متروک و به ساختمان تبدیل شده‌است. این تپه خاکیبه دوره ساسانیان منسوب است و از عصر ظهور اسلام تا اواخر دوره قاجار،مورد استفاده بوده‌است. در بنای این قلعه، خشت‌های بزرگ به ابعاد ۴۰*۳۰ بهکار رفته که در واقع تنها مصالح ساختمانی آن می‌باشد. با گذشت زمان و تحتتأثیر عوامل طبیعی و حفاری‌ها و خاکبرداری‌های پراکنده، قسمت‌هایی از اینبنا تخریب و از بین رفته‌است. این تپه خاکی در سال ۱۳۵۴ مورد بازدیدکارشناسان وزارت فرهنگ و هنر قرار گرفته و به عنوان اثر باستانی ملی به ثبترسیده‌است.

کاروانسرای جمال آباد:این بنای تاریخی در کنار روستای جمال‌آباد، واقع در ۳۵ کیلومتری شهر میانهقرار دارد که در سال ۱۰۶۵ هجری قمری بنا شده‌است. (به نوشته شوالیه شاروننویسنده و جهانگرد معروف، این کاروانسرا در تاریخ ۷۳۳ هجری قمری بدست غیاثالدین محمد، وزیر سلطان ابوسعید، سلطان مغول ساخته شده‌است.) در سال ۱۲۳۴ه.ق در هنگام بازدید (موریس دو کتز بوئه) از این اثر تاریخی گرچه حدود ۵۲۰سال از بنای آن می‌گذشت، همچنان در نهایت زیبایی و استحکام بوده‌است. همچنین در سال ۱۱۱۲ ه.ق «جملی کارری» در نوشته‌های خود از وجود برج‌هایهفتگانه و زیبای این بنا خبر داده‌است. این در حالی است که هم اکنون از اینکاروانسرا به جز چند دیوار مخروبه باقی نمانده‌است.

بقعه و مناره امامزاده اسماعیل:بقعه با صفایی در قلب این شهر وجود دارد که به نام امامزاده اسماعیل، کمالالدین بن سید محمد بن امام جعفر صادق مشهور است. این بارگاه عشق که در ضلعجنوبی مسجد جامع شهر دامن محبت گسترانیده در سال ۹۲۳ ه.ق شناسایی و به ثبترسیده‌است. مساحت بنای اولیه آن ۳۰ متر مربع و ارتفاع گنبدش حدود ۶ متر استکه سطح خارج آن با کاشی‌های فیروزه‌ای رنگ تزیین می‌شده‌است ولی چندی پیشدر پی تعمیر و نوسازی اساسی آن اکثر این خصوصیات از بین رفت و ساختمان آناز نو به طرز جالب و با سبک معماری پیشرفته و آمیخته با فرهنگ و هنر اسلامیتجدید بنا شد.

کشاورزی

شهرستان میانه، با توجه به موقعیت خاصی که دارد و به واسطه دادشتنرودخانه‌های پر آب، برای کشاورزی بسیار مناسب است. رودخانه‌هایی که درزمستان و بهار، در دره‌های عمیق جوشان و خروشان جاری می‌شوند.محصولات عمده کشاورزی این منطقه را گندم، جو و برنج تشکیل می‌دهد. کشاورزان، بذر مورد نیاز خود را خودشان تهیه می‌کنند. همچنین مصرف یکسالهخود را از کشت خود تامین می‌کنند و اگر مازاد مصرف داشته باشند برای فروشبه بازار عرضه می‌کنند که در سال‌های اخیر خریدار عمده گندم آنان دولتبوده‌است.

صنعت

یکی از مهمترین صنایع و کارخانه‌های شهرستان میانهشرکت فولاد آذربایجانمی‌باشد.همچنین شهرستان ميانه داراي راه آهن ميباشد كه به شبكه راه آهن سراسري متصل است. همچنين اين ايستگاه يكي از قطب هاي بسيار مهم راه آهن در سراسر كشور است. چرا كه متصل كننده شرق و جنوب ايران به غرب و همچنين غرب ايران به شرق وجنوب ميباشد. ميتوان گفت راه آهن اين شهر جزو ايستگاه هاي مادر كشور ايرانمي با شد.

فرمانداری شهرستان میانه