و مكروا و مکر الله والله خير الماكرين

يكى از اضداد تفكر، مكر و فريب . نيرنگ است . بلكه مى توان گفت نيرنگ آن نوع فكرى است كه به هنگام غلبه هواى نفس بر انسان پديد مى آيد. به عبارت ديگر فريب ، آن فكرى است كه زير سلطه نفس اماره شكل مى گيردومعناى آن ممنصرف كردن ديگرى به طور پنهانى از كارى است كه وى درصدد انجام آن است ، بى آنكه او متوجه گردد. اگر اين كار در مورد كارهاى شرع صورت گيرد، مكرى پسنديده و نيكو است و اگر در مورد كارهاى خير انجام شود، مكر سوء و ناپسند به شمار مى آيد. خداوند تعالى مى فرمايد:
و مكروا و مکر الله والله خير الماكرين .(1)
و آنان دست به فريب زدند و خدا هم مكر كرد و خداوند بهترين مكر كنندگان است .
و نيز مى فرمايد:
...يخادعون الله و هو خادعهم ...(2)
...آنان با خدا مكر و حيله كردند و خدا نيز با آنان مكر مى كند...
و نيز مى فرمايد:
انهم يكيدون كيدا. واكيد كيدا.(3)
همانا آنان دست به مكر وحيله زدند و من هم (با آنان ) مكر مى كنم .
فريبكارى از مهلت بزرگ است و گناه آن از گناه عمل ناپسند آشكار نسبت به ديگران بيشتر است .
محقق ارجمند مرحوم نراقى در كتاب جامع السعادات مى نويسد:
مكرو نيرنگ از مهلكات بزرگ است ، زيرا آشكارترين صفت شيطان است و بيشترين سپاهيان او داراى اين صفت مى باشند و گناه آن از گناه آزار رساندن به ديگران به صورت آشكار بيشتر است ، زيرا در آن حالت ، طرف مقابل با آگاهى از سوء قصد فرد مهاجم احتياط مى كند و خود را در برابر او حفظ مى كند و چه بسا آزار او را دفع كند. اما فرد غافل ، احتياط نمى كند زيرا گمان مى كند كه اين فريبكار حيله گر دوستدار و دلسوز اوست وبدين سان در لباس دوستى ومحبت در معرض آزار و نيرنگ او قرار مى گيرد.(4)
به طور خلاصه بايد گفت كه مكر و نيرنگ ، كيفرى دردناك را در دنيا و آخرت در پى خواهد داشت . خداوند متعال مى فرمايد:
يخادعون الله والذين امنو وما يخدعون الا انفسهم و ما يشعرون . فى قلوبهم مرض فزادهم الله مرضا و لهم عذاب اليم ...(5)
آنان در برابر خدا و مؤ منان نيز دست به فريب زدند ولى جز خودشان را نخواهند فريفت در حالى كه نمى دانند. در دلهايشان مرضى است كه خدا بر آن مرضى ديگر مى افزايد و براى آنان كيفرى دردناك است .
...والذين يمكرون السيات لهم عذاب شديد و مكر اولئك هويبور.(6)...
وبراى آنان كه با مكر و فريب كارهاى زشت مى كنند، كيفرى سخت خواهد بود و فريب آنان نابود خواهد شد.
و نيز مى فرمايد:
...و لا يخيق المكر السى ء الا باهله فهل ينظرون الا سنه الاولين فلن تجد لسئه الله تبديلا و لن تجد لسنه الله تحويلا.(7)
...و مكر زشت جز اهلش ، احدى را هلاك نخواهد كرد. آيا آنان جز سرنوشت پيشينيان انتظارى دارند؟ پس سنت خدا هرگز مبدل نمى شود و سنت خدا هرگز تغيير نمى پذيرد.