یکی دیگر از خطبه های نادره امیرالمومنین علی ع ،خطبه تطنجیه می باشـد که درسطح بسیاربالایی از معارف الهی قراردارد و برای اولوالألباب دارای اسرارفراوانی است.

خوانندگان این خطبه با عظمت در هر سطح و مقامی که باشند می توانند به اندازه معرفت و استعداد خود از این اقیانوس معارف بهره گیرند.

اما ای عزیز، بدان که موجود نخستین حقیقت محمدیه یا عقل اول ، همان ولایت علویه مرتضویه می باشـد.این مخلوق اول با خلق تمام ممکنات در ارتباطی شگرف است، وعلی ع دراین مقام تحت عنوان صادراول یا نفس لاهوتیه ملکوتیه کلیه الهیه ظاهرشده است. این حدیث شریف نبوی ص اشاره زیبایی به این کلام دارد:

یا علی، همانا خداوند تعالی به من فرمود: من علی را با پیامبران درباطن برانگیختم وبا تودرظاهر مبعوث نمودم.

حال این صادراول درخطبه تطنجیه به سخن آمده وپرده ازرخ برگرفته واسراری را بازگومی کند:

 

خطبه تطُنجیه

 

حمد و سپاس از آنِ خدایی است که جوّها را گشود و هوا را شکافت و اطراف آن را پاره کرد، روشنایی را روشنایی بخشید و مردگان را زنده نمود و زنده‏ها را میراند. حمد می‏کنم او را حمدی که:

 

ساطع شده و سپس بلند گردیده و رسیده و درخشیده و نو بیرون آمده، پس پناه جسته و ترسیده و ... درخشیده و تابان شده است.

 

[حمدی که] به سوی آسمان آهسته اوج می‏گیرد و در فضا با اعتدال می‏رود.

آسمان‏ها را بدون ستون آفرید و آن‏ها را بدون پایه برپا داشت و آن را به ستارگان درخشان زینت داد و در جوّ، ابرهای متراکم را باز داشت و کوه‏ها و دریاها را برتلاطم موج آفرید ...

 

شهادت به یگانگی خداوند و رسالت پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله

 

حمد می‏کنم او (خدا) را و حمد برای اوست و گواهی می‏دهم که هیچ خدایی

جز اللّه‏ نیست، تنهاست و شریکی ندارد. گواهی می‏دهم محمّد صلی‏الله‏علیه‏و‏آله بنده ورسول خداست که او را از صل [نژاد] برتر انتخاب فرمود و میان عربِ اصیل فرستاد، او را هدایتگر و هدایت یافته و بزرگ قوم و راضی و پسندیده و طلسمی مبعوث فرمود. دلائل [توحید [را به وسیله او بپا داشت و رسالت‏ها را به او ختم فرمود و مسلمان‏ها را به وسیله‏ی او نصرت بخشید و دین را به سبب او آشکارکرد. درود خداوند بر او و آل پاکش باد.

 

تمسّک به ولایت امیرالمؤمنین علیه‏السلام

 

ای مردم، با حُسن یقین و مواظبت بر دین و اقرار به وصیت پیامبرتان به سوی بیعت من بشتابید؛ همان پیامبری که به سبب ولایتش نجات یافتید و با بازگشت به بهشت که جایگاه پاداش و ثواب است رستگار شُدید.

 

ای شیعیان من، به سوی من بازگردید و ملازم بیعت من باشید و با حُسن یقین بردین مواظبت نمایید وبه وصیّ پیامبرتان تمسک بجویید؛ همان کسی که نجات شما به سبب اوست و به سبب دوستیش در روز رنج و عذاب، برای شما نجات است.

مقام شامخ ولایت در خلقت

 

من آرزو کننده و آرزو شونده‏ام. من صاحب فضیلتم و وصیّ رسول خدایم، من تقسیم کننده‏ی بهشت و دوزخ هستم. من بر تطنجین ایستاده‏ام. من ناظر بر دو مشرق و دو مغربم. به خدا سوگند، فردوس را با چشمم دیده‏ام. او در دریای هفتم است که در آن [دریا] کشتی‏ها جاریست ...

 

و دیدم زمین در هم پیچیده شده، مانند پیچیده شدن لباس کوتاه، و او در پاره‏ای از خلیج راست است؛ از طرفی که دنباله مشرق است. دو تطنج [تطنجان]، دوخلیج از آب است که گویا در طرف چپ، دو تطنج [تطنجین [هستند و من متولّی دایره‏ی آن هستم. فردوس و آنچه در اوست [چیزی [نیست مگر مانند انگشتر در انگشت.

 

و خورشید را هنگام غروبش دیده‏ام. او همانند پرنده‏ای است که به لانه‏اش

بازمی‏گردد. اگر برخورد سر فردوس و آمیخته شدن دو تطنج و صدای کشتی‏ها نبود، هر آینه، هر کس در آسمان‏ها و در زمین بود صدای وارد شدن فرسوده‏ی سوزان خورشید را در آب سیاه در چشمه گل‏آلود می‏شنید. همانا من ازعجایبی ازخلق خدا آگاهم که جز خدا، کسی آن را نمی‏داند.

 

مقام علم لدنّی علی‏بن‏ابی‏طالب علیه‏السلام

 

همانا برای من کشف شد، پس شناختم و پروردگارم مرا تعلیم داد و آموختم.

آگاه باشید، پس حفظ کنید و ضجّه نکنید و نلرزید. اگر بر شما ترس نداشتم که بگویید جنّی شده است و یا مرتدّ گشته، هر آینه خبر می‏دادم به آنچه

[گذشتگان [بر آن بوده‏اند و شما در آن هستید و به آنچه تا روز قیامت با آن

مواجه می‏شوید.

 

 

 

[این] علمی است که ظرفیت آن به من داده شده و من آن را آموختم. این علم ازتمام انبیا پوشیده شده، جز از صاحب شریعت شما که درود خداوند بر او و برآلش باد. پس رسول خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏آله علمش را به من یاد داد و ...

ولایت تکوینی و تسخیر ماسِوَی اللّه‏

 

آگاه باشید که ما بیم دهندگان نخستین و بیم دهندگان آخرت و دنیا و بیم

دهندگان هر وقت و هر زمان هستیم. به سبب ما هلاک شد آن کس که هلاک شد و به سبب ما نجات یافت آن کس که نجات یافت. پس این موضوع را در مورد ما بزرگ نشمارید. قسم به آن خدایی که دانه را شکافت و مخلوقات را بیافرید، و به جبروت و عظمت متفرد است، همانا خورشید، بادها، جنّ، خزندگان، گزندگان، پرندگان، درختان و دریاها، مسخّر من شده‏اند و شما مُلک سلیمان را بزرگ می‏شمارید و [در حالی که مُلک [سلیمان چیست؟ اگر او را می‏شناختید و برای شما کشف [حُجُب] می‏شد و او را می‏دیدید، در درون نفسهایتان هلاک می‏شدید. ما با آدم، نوح، موسی، عیسی، داوود، سلیمان و انبیایی که بین آن‏ها و بین سایر پیامبران بوده‏اند، همراه بوده‏ایم؛ پس همه‏ی آن‏ها (انبیا)، به سوی ما حرکت می‏کنند و در راه ما قدم برمی‏دارند و به سبب ما رشد می‏کنند.

 

احاطه کلّی بر ماسِوَی اللّه‏

 

مردی عرضه داشت: ای امیرالمؤمنین، این سخنان، متداول شده و ما آن را از تو نقل کرده و بعد از تو درباره‏اش سخن می‏گوییم و از معانی‏اش سؤال می‏شویم؛ ولی نمی‏دانیم که چیست؟ فرمود: بسیار دور است، بسیار دور است [از فهم شما] این علمی که حدّی برای آن نیست. موجش به تلاطم آمده و آنچه را در آن است بیرون می‏افکند [مطالبی] که سکوت در مورد آن‏ها برای من جایز نیست؛ زیرا در غیر این صورت، از آنچه خداوند به من عطا فرمود، احدی سؤال نمی‏کرد. سوگند به آن خدایی که دانه را شکافت و مخلوقات را آفرید، دنیا به من عرضه شد و من از آن اعراض کردم. من واژگون کننده‏ی دنیا بر صورتش هستم تا آن جا که از من روی گردان شد. چه زمانی ملحق شونده به من ملحق می‏شود.

همانا من آنچه را بر فراز فردوس نخستین و آنچه زیر زمین هفتم و آنچه در

آسمان‏های بلند و آنچه بین آنهاست و آنچه در زیر زمین است می‏دانم.

 

 

به پروردگار عرش سوگند، اگر می‏خواستم به شما از پدرانتان و گذشتگانتان خبرمی‏دادم که کجا بودند و از که بودند و اکنون کجایند و به سوی چه چیزی رفتند.

چه بسیار خورنده‏ای از شما که گوشت برادرش را می‏خورد و نوشنده‏ای که درسر پدرش می‏نوشد، در حالی که به او اشتیاق دارد و فردا امید او را دارد.

دور است دور، هنگامی که پوشیده آشکار شود و آنچه در سینه‏هاست به بیرون افتد ...

 

... اگر بر شما آشکار شود آنچه از من در قدیم اوّل بوده و آنچه از من در آخرصورت می‏گیرد، هر آینه شگفتیهای بزرگ و امور اعجاب‏آور و کارها واحاطه‏هایی را مشاهده می‏کردید.

 

مصاحبت امیرالمؤمنین علی علیه‏السلام در خلقت

 

من صاحب خلق اوّل قبل از نوح اوّل هستم. اگر کارهای عجیب و غریبی که دربین زمان حضرت آدم تا زمان حضرت نوح انجام داده‏ام می‏دانستید و

درمی‏یافتید که چه امت‏هایی را هلاک کردم، [بسیار متعجب می‏شدید] همانا

عذاب سزاوارشان بود؛ زیرا بد عمل می‏کردند.

 

من صاحب طوفان اوّلم، من صاحب طوفان دوم هستم. من صاحب سیل عرم طاقت‏فرسا هستم. من صاحب اسرار مکنون و پوشیده‏ام. من صاحب عاد وباغهایم. من صاحب ثمود و آیات و نشانه‏هایم. من زیر و رو کننده‏ی آن هستم.

من لرزاننده و تکان دهنده‏ی آن هستم. من هلاک کننده آن هستم. من تدبیر

کننده‏ی آن هستم. من بنا کننده‏ی آن، من گسترش دهنده آن، من میراننده آن، من زنده کننده آن هستم. من اوّلم، من آخرم، من ظاهرم، من باطنم..

 

من در عالم ذرّ و قبل از آن بودم. من با گردش فلک و قبل از آن بودم. من با قلم وقبل از آن بودم. من با لوح و قبل از آن بودم. من صاحب ازلیّت و ابدیّت هستم.

من صاحب جابلقا و جابرسا هستم. من صاحب رفرف و بهرام هستم. من تدبیرکننده‏ی عالم اوّلم؛ هنگامی که نه این آسمان و نه این زمین شما بود. ...