مقدمه :
دانه روغني كلزا چند سالي است كه وارد كشور شده و تحقيقات زيادي بر روي آن انجام گرفته است. كشت دانه روغني كلزا با محاسن فراواني كه در تناوب زراعي با غلات دارد و همچنين سازگاري آن با شرايط مختلف آب و هوايي استان اهميت اين محصول را بيشتر نموده و مي تواند در كاهش وابستگي كشور به روغن نباتي نقش مهمي داشته باشد.
اهميت كشت كلزا :
كلزا در بين دانه هاي روغني از درصد روغن بالايي( حدود 40 تا 45 درصد) برخوردار است . همچنين اين گياه مي تواند در تناوب با زراعت گندم و جو قرار گرفته و از تراكم بيماري ها ، آفات و علف هاي هرز بكاهد و باعث افزايش عملكرد دانه اين محصولات شود. كاه و كلش كلزا سريعتر از غلات در زمين پوسيده و سبب افزايش مواد آلي و بهبود حاصلخيزي خاك مي شود. از طرفي كنجاله آن كه داراي پروتئين زيادي مي باشد، براي تغذيه دام بسيار مناسب است . همچنين يكي از بهترين گياهان جهت توليد شهد براي زنبور عسل مي باشد و در توسعه صنعت زنبورداري نقش مهمي را مي تواند ايفا كند.
جايگاه كلزا در تناوب زراعي :
كشاورزان مي دانند كه اگر هر ساله در يك قطعه زمين گندم و جو بكاريم، علف هاي هرز مزرعه بيشتر شده و ميزان توليد به شدت پايين خواهد آمد، بنابراين به جاي كاشت مداوم ، مي توان چند نوع گياه زراعي متفاوت را به نوبت كشت كرده و به اصطلاح تناوب زراعي را رعايت كنيم تا شاهد افزايش عملكرد هر كدام از آن محصولات مختلف باشيم . كلزا در تناوب با غلات به خصوص گندم و جو عكس العمل خوبي نشان مي دهد . اين تناوب باعث كنترل بيماري ها ، آفات و علف هاي هرز كلزا مي گردد. تحقيقات نشان داده كه عملكرد گندم پس از كلزا حدود 27 درصد بيشتر از عملكرد گندم پس از آيش بوده است.
خاك مورد نياز كلزا:
كلزا در محدوده وسيعي از انواع خاك ها رشد مي كند ولي مناسبترين اراضي براي كشت كلزا، خاك هايي با بافت متوسط، زهكش مناسب و مواد آلي كافي مي باشد. خاك هاي رسي سنگين كه پس از آبياري سله مي بندند، در جوانه زدن و سبز شدن گياه مشكل ايجاد مي كنند همچنين خاك هاي شني به دليل نگه نداشتن رطوبت ، مناسب كشت كلزا نمي باشند.
زمان كاشت كلزا :
تاريخ كاشت به موقع از اهميت زيادي برخوردار است. اين عمل به شرايط جغرافيايي هر منطقه بستگي دارد . در كلزاي پاييزه زمان كاشت بايد طوري انتخاب شود كه قبل از فرار رسيد ناولين يخبندان گياه به مرحله 6 تا 8 برگي رسيده باشد به اين منظور لازم است كلزا 6 هفته قبل از شروع اولين يخبندان كاشت شده باشد تا گياه با خطر سرمازدگي در زمستان مواجه نشود. از طرف ديگر تاريخ كاشت نبايد آنقدر زود باشد كه نقطه رويش در معرض سرمازدگي قرار گيرد.
تاريخ هاي كاشت زير براي مناطق مختلف استان توصيه مي شود:
مناطق سردسير : اول شهريور تا آخرشهریور
مناطق معتدل : 15 شهريور تا پايان آن
مناطق گرمسير : اول مهر تا 10 مهر
انتخاب ارقام كلزا:
ارقام كلزا داراي سه تيپ رشد بهاره ، بينابين و زمستانه مي باشد كه در جدول زير بيان شده اند:
ارقام زمستانه
|
ارقام بينابين
|
ارقام بهاره
|
دكستر
ابونيت
اكاپي
Slm046
طلايه
|
اپرا
زرفام
اورنيت
ليكورد
ساري گل
|
هيبريدhayola308
هيبريدhayola404
|
آماده سازي زمين :
بذور كلزا براي اينكه به سرعت جوانه زده و سبز شوند، بايد در خاكي با بافت نرم ،مرطوب و داراي زهكش كشت شوند. براي تامين شرايط فوق لازم است پس از شخم عميق، به منظور از بين بردن كلوخه هاي خاك دو بار ديسك عمود بر هم زده شود . پس از ديسك از ماله نيز استفاده مي شود كه به سبز شدن يكنواخت مزرعه كمك خواهد كرد.در مجموع شرايطي كه باعث تسريع در جوانه زني شده و پوشش يكنواختي در مزرعه را ايجاد كند ، باعث بهبود كنترل علف هاي هرز شده و مقاومت به سرما و عملكرد دانه را افزايش مي دهد .
ميزان بذر مصرفي و تراكم بوته :
تراكم مناسب بوته در متر مربع 60 تا 70 بوته است. تراكم بوته مطلوب باعث همرسي و يكنواختي در رسيدگي مي شود و ساقه هاي نازك ايجاد شده راحت تر برداشت مي شوند. به هر حال تراكم هاي بوته بالا نيز نه تنها عملكرد را افزايش نمي دهد بلكه باعث ايجاد رقابت بين بوته ها شده و خطر وقوع ورس و بيماري ها را افزايش مي دهد علاوه بر اين باعث ضعيف و كوچك ماندن بوته ها شده و نهايتاً موجب افزايش خطر سرمازدگي در زمستان مي شود. از طرفي تراكم پايين بوته (كمتر از 20 بوته در متر مربع ) باعث افزايش تراكم علف هاي هرز شده و عملكرد به شدت كاهش مي يابد.ميزان بذر مصرفي در هر هكتار به روش كاشت و شرايط آب و خاك بستگي دارد ولي در شرايط تهيه مناسب بستر، ميزان 6 تا 8كيلوگرم بذر در هكتار براي كاشت رديفي و 8 تا 10 كيلوگرم در هكتار براي كشت دستپاش توصيه مي شود.
عمق و ابعاد كشت :
بذر كلزا را به دليل ريز بودن بايد در عمق كم كشت نمود . بهترين عمق كاشت در خاك مرطوب 1.5 تا 2.5 سانتي متر است . بايد توجه داشت عمق بيشتر از 4 سانتي متر ، جوانه زني را به تاخير انداخته و باعث بدسبزي و كاهش تراكم مزرعه مي شود.
فاصله خطوط كاشت مي تواند بر روي كنترل علف هاي هرز ، حساسيت به ورس ، ميزان مصرف آب و كود ازته و در نهايت عملكرد دانه اثر داشته باشد . فاصله بين رديف ها 25 تا 35 سانتي متر و فاصله روي رديف ها 3 تا 5 سانتي متر براي كشت كلزا مناسب مي باشد كه در اغلب بذركارهاي غلات دانه ريز قابل تنظيم است.
روش كاشت :
كلزا را به دو روش دستپاش و مكانيزه مي كارند.
در كشت دستپاش به ميزان بذر بيشتري نياز مي باشد. در اين روش بستر بذر بايد كاملاً صاف شود و پس از پخش بذر ، يك ديسك يا غلطك سبك زده شود تا تماس كافي بين بذر و خاك ايجاد گردد.
در روش كشت مكانيزه مي توان با خطي كار غلات عمل كاشت را انجام داد . در هنگام استفاده از بذركار غلات ، مي بايست تنظيم دستگاه را با توجه به عمق مناسب كاشت و ميزان بذر تغيير داد . اين كار بايد توسط افراد متخصص صورت پذيرد.
نيازهاي كودي:
كود دهي نقش مهمي در كيفيت و عملكرد دانه كلزا دارد و بايد دقت داشت مناسب ترين راه براي رسيدن به عملكرد مطلوب رعايت توصيه كوددهي است كه از طريق آزمون خاك بدست مي آيد.
ازت:
كود ازت بايد در سه مرحله مصرف شود بطوريكه 3/1 آن در هنگام كاشت و 3/2 ديگر آن در دو مرحله ابتداي ساقه رفتن و غنچه دهي به صورت سرك به مزرعه داده مي شود. در زمان دادن كود سرك اول به كلزا بهتر است از كود سولفات آمونيوم استفاده شود كه به دليل داشتن عنصر گوگرد مفيد مي باشد. مصرف بي رويه كود ازت باعث ورس مي شود همچنين كود دهي در زمان گلدهي و بعد از آن توصيه نمي شود .
فسفر و پتاس :
از عناصر مورد نياز كلزا مي باشند كه بايستي در مرحله كاشت و يا قبل از آن مصرف شوند. بطوركلي 100 تا 150 كيلوگرم كود فسفات و به همين ميزان كود سولفات پتاسيم براي زراعت كلزا توصيه مي شود.
گوگرد :
كلزا تقاضاي زيادي براي جذب گوگرد از خاك دارد . در خاك هايي كه كمبود گوگرد دارند مصرف 50 كيلوگرم در هكتار باعث افزايش توليد محصول مي شود كه بهتر است به شكل سولفات آمونيوم مصرف شود .
علاوه بر عناصر فوق مقادير اندكي بر، روي ، منيزيوم ، آهن و مس نيز براي افزايش عملكرد نهايي و رسيدن به توليد مطلوب نياز مي باشد.
آبياري :
بطور كلي 5 مرحله حساس به خشكي در كلزا وجود دارد كه در صورت كمبود آب در هر كدام از اين مراحل كاهش زيادي در عملكرد دانه ايجاد مي شود .
اين مراحل عبارتند از :
آبياري اول در كلزا بايد سبك انجام شود و از غرقاب شدن و آب افتادگي مزرعه جدا خودداري گردد، اما بايد توجه داشت كه رطوبت پشته ها را كاملا فراگيرد. حفظ رطوبت براي جوانه زني سريع لازم است، بنابراين پس از آبياري اول ، تكرار آبياري بعد از 5 تا 7 روز ضروري است و تاخير در آبياري دوم موجب تاخير در رشد اوليه و كاهش مقاومت گياه به سرما مي شود. كمبود آب در مرحله ساقه روي باعث كوتاه ماندن گياه و در نتيجه كاهش تعداد گل و شاخه در بوته مي شود.حساس ترين زمان براي آبياري، مرحله گلدهي كلزا مي باشد . كمبود آب در اين مرحله موجب كاهش تعداد غلاف ها و دانه بندي مي شود و اثرات نامطلوبي بر عملكرد كلزا دارد. زمان آخرين آبياري در زراعت كلزا اهميت ويژه اي دارد و توصيه مي شود حداكثر تا زمان 20 درصد رسيدگي كپسول هاي ساقه اصلي عمل آبياري انجام شود و در صورت تاخير در آن نه تنها عملكرد افزايش نمي يابد بلكه به دليل ايجاد شاخه هاي جانبي برداشت محصول با مشكل مواجه خواهد شد.
علف هاي هرز :
علف هاي هرز رقيب بسيار مهمي براي محصولات كشاورزي هستند. اين ميهمانان ناخوانده علاوه بر تغذيه از مواد خاك، ميزبان مناسبي براي آفات و بيماري ها نيز مي باشند و در صورتي كه كنترل نشوند باعث كاهش محصول خواهند شد .
بطور كلي علف هاي هرز مزارع كلزا به دو گروه پهن برگ ها و كشيده برگ ها تقسيم مي شوند .
علف هاي هرز پهن برگ مزارع كلزا شامل :
خردل وحشي – شلمي – خاكشير – ازمك – كاهوك – تربچه وحشي – كنگر وحشي – ماشك – جعفري وحشي
انواع باريك برگ ها شامل :
گندم – جو – جو وحشي – يولاف – فالاريس و غيره مي باشد.
روش هاي پيشگيري از علف هاي هرز به طريق زراعي :
1- آماده سازي زمين در كاهش علف هاي هرز موثرمي باشد و بهتر است قبل از كاشت، زمين را آبياري نموده و پس از رويش علف هاي هرز، بوسيله ديسك و يا علف كش موثر از رشد و رقابت آنها جلوگيري شود.
2- كاشت بذور عاري از علف هاي هرز
3- استفاده از تناوب زراعي مناسب
4- رعايت اصول به زراعي نظير عمق كاشت بذر – فاصله خطوط كاشت – تراكم بوته – تاريخ كاشت و غيره
روش هاي شيميايي كنترل علف هاي هرز
آنچه امروزدربحث كشاورزي پايدارمطرح است كاهش مصرف سموم شيميايي واستفاده از مديريت تلفيقي كنترل آفات، بيماري ها وعلف هاي هرز مي باشد به همين جهت سموم شيميايي درآخرين مرحله ودرصورت ضرورت توصيه مي گردد.به منظور كنترل شيمايي علف هاي هرز مزرعه كلزا لازم است حتما باكارشناسان حفظ نباتات مشورت شود وليكن استفاده ازعلفكش ها به شرح جدول زيرنيز قابل توصيه مي باشد.
نكاتي دررابطه با مصرف علفكش ها
1)علفكش ترفلان يك علفكش پيش رويشي است كه بمنظور تاثيرمطلوب آن بايستي خاك مربوط بوده وعمل اختلاط باخاك به سرعت انجام شود تاتحت تاثير نورتجزيه نگردد. همچنين اين علفكش رامي توان حتي يك روز قبل از كاشت مصرف نمود.
2)چنانچه احتمال مي رود ميانگين درجه حرارت شبانه روز به كمتر از 10 تا12 درجه سانتي گراد برسد ازعلف كش نابواس استفاده نشود.
3)ازمصرف علف كش گالانت وفوكوس در درجه حرارت كمتراز 5 درجه سانتي گراد خودداري مي شود.
4)براي مصرف علف كش ها ازسمپاش و نازل مناسب استفاده شود.
5)ميزان و زمان مصرف علف كش ها كاملاً رعايت شود.
آفات مهم كلزا و نحوه مبارزه آنها :
شته مومي:
يكي ازمهمترين آفات كلزا مي باشد كه درمرحله تشكيل غنچه، بازشدن گل ها وغلاف دهي مي تواند بيشترين خسارت رابه محصول وارد كند. ازآنجايي كه حمله شته ها ازحاشيه مزارع شروع مي شود ازبين بردن علف هاي هرز اطراف مزارع بسيارمهم است.همچنين تناوب زراعي مناسب مي تواند دركنترل آفات كلزا مفيد واقع شود.
مزارع كلزا بايستي درتمام طول داشت بطور منظم و هفتگي بازديد شود تااز خسارت احتمالي شته ها جلوگيري شود. جهت كنترل اين آفت استفاده ازسموم توصيه شده توسط كارشناسان حفظ نباتات ضروري است. توصيه مي شود درمزارعي كه دراطراف آنها به پرورش زنبور عسل مبادرت مي گردد، به دليل حفاظت اززنبورها ازعلفكش پريمر، قبل از بازشدن گل ها يا در ساعاتي از شبانه روز كه فعاليت آنها كمتراست استفاده شود.
كك:
ازآفات مهم كلزا مي باشد كه درمراحل اوليه رشد، به گياهچه حمله كرده وسبب آسيب رساندن به برگ ها و سوراخ شدن آنها مي شود. كاشت بموقع بذر، استفاده از بذور مرغوب و تهيه بستر مناسب خسارت سوسك هاي كك مانند را كاهش مي دهد ضدعفوني بذور باحشره كش ها و ضدعفوني كننده هاي مناسب دركنترل اين آفت موثراست همچنين لازم است تا كشاورزان بطور منظم وهفته اي دو نوبت مزرعه را بازديد كنند تا در صورت خسارت احتمالي، توسط يكي از سموم توصيه شده عليه اين آفت مبارزه كنند.
سوسك گرده خوار:
يكي ديگر ازآفات مهم كلزا درمرحله غنچه دهي و گل دهي مي باشد كه اكثراً غنچه هاي بسته را مورد حمله قرار داده و تا گل دهي كامل از آن تغذيه كرده و ميزان محصول را به شدت كاهش مي دهد. براي كنترل آن مي توان باتوصيه كارشناسان ورعايت كليه اصول ايمني جهت حفظ حشرات گرده افشان درهنگام گلدهي، ازيكي از سموم شيميايي توصيه شده استفاده كرد.
سوسك منداب:
ازآفات مهم كلزا درمرحله ساقه دهي مي باشد كه باتغذيه از برگ هاي گياه باعث كاهش مقاومت گياه به سرما شده و عملكرد دانه را كاهش مي دهد. براي مبارزه با آن مي توان ازسم هاي تاييد شده توسط حفظ نباتات استفاده كرد.
سن بذر خواركلزا :
اين آفت همزمان با برداشت دربعضي مزارع باجمعيت بالا مشاهده مي شود كه توصيه مي شود پس ازبرداشت محصول، بقاياي گياهي جمع آوري شده و مزرعه شخم زده شود. همچنين چنانچه هنگام بازديد ازمزارع برداشت شده جمعيت فراواني از سن مشاهده شود، جهت جلوگيري از حمله اين آفت به مزارع همجوار وكنترل آن، از يكي از سموم فسفره توصيه شده استفاده شود.
بيماري
بیماری اسكروتينيا وساق سياه :
ازبيماري هاي مهم مزارع كلزا مي باشند كه به وسيله برقراري تناوب زراعي مناسب، استفاده از بذور گواهي شده وضدعفوني شده توسط قارچ كش هاي مناسب ، استفاده از ارقام متحمل به بيماري و همچنين كنترل علف هاي هرز و از بين بردن بقاياي گياهي پس از برداشت به راحتي قابل كنترل مي باشند.
برداشت:
دركلزا تمام دانه ها دريك زمان نمي رسند . معمولا غلاف هايي كه درپايين ساقه تشكيل شده اند زودتر از غلاف هاي بالايي مي رسند بنابراين برداشت محصول در زمان مناسب، براي رسيدن به عملكرد بيشتر دانه وافزايش كيفيت روغن بسياراهميت دارد. وقتي كه كلزا آماده برداشت شد بايد بلافاصله برداشت شود. تاخير دربرداشت موجب بازشدن غلاف ها و ريزش دانه خواهد شد. خسارت ناشي از ريزش بذور از غلاف ها در اثر عواملي همچون باد، تگرك و حمله پرندگان نيز باعث افت محصول مي گردد. كشاورزان مي توانند با بازديد از مزرعه خود هر2 تا 3 روز ازخسارت ريزش محصول به علت تاخير دربرداشت، جلوگيري كنند. بهترين زمان برداشت كلزا ساعات اوليه يا اواخر روز مي باشد.
روش هاي برداشت كلزا:
برداشت كلزا به دو روش مستقيم وغيرمستقيم صورت مي گيرد.
الف)برداشت مستقيم:
يكنواختي رسيدگي در برداشت مستقيم از اهميت ويژه اي برخورداراست. درزمان برداشت محصول غلاف هاي كلزا به ضربه بسيار حساس هستند و چنانچه كمباين به خوبي تنظيم نشود مقدار قابل توجهي از محصول طي عمليات برداشت، برروي زمين مي ريزد. تلفات بذر درزمان برداشت حتي مي تواند به بيش از 500 كيلوگرم درهكتاربرسد. دربرداشت مستفيم از كمباين غلات كه ترجيحاً داراي هد مخصوص برداشت كلزا(پلات فرم) باشد استفاده مي شود كه با در نظرگرفتن تنظيمات ويژه اي برروي آن مي توان ميزان ريزش را به حداقل رساند. براي اين منظور لازم است قبل ازبرداشت توسط كارشناسان مراكز ترويج وخدمات كشاورزي نسبت به تنظيم كمباين اقدام نمود.
نكاتي كه درهنگام برداشت كلزا باكمباين بايد رعايت شود عبارتند از:
1)حداقل يك ماه قبل از برداشت براي تهيه كمباين مناسب اقدام نماييد.
2)درهواي بسيار گرم و خشك عمل برداشت را انجام ندهيد.
3)ابتدا عمل برداشت را به صورت آزمايشي در سطح كوچكي از مزرعه انجام دهيد تادرصورت عدم تنظيم كمباين از خسارت احتمالي ناشي از ريزش جلوگيري شود.
4)سرعت حركت كمباين درمزرعه بين 5/1 تا 5/2 كيلومتر درساعت باشد به طوري كه همواره ميزان خوراك وارد شده به داخل كمباين يكنواخت باشد.
5)چرخ و فلك كمباين تا حد ممكن در بالاترين سطح قرار گيرد بطوري كه هنگام تماس با بوته براحتي عمل برش صورت گيرد. همچنين لازم است ازچرخ وفلك انگشتي دار با سرعت چرخش، 21 دور در دقيقه استفاده شود.
6)سرعت كوبنده بين 500 تا 850 دور دردقيقه باشد.
7)فاصله كوبنده و ضدكوبنده در قسمت جلو 30 ميلي متر و در قسمت عقب 16 ميلي متر باشد.
8)سرعت بادبزن حدود 350 دور دردقيقه باشد.
9)فاصله مارپيچ تا كف پلاتفرم 20 ميلي متر باشد.
10)اندازه غربال كاه 10-6 ميلي متر واندازه غربال دانه 4-3 ميلي متر تنظيم شود.
11)كشاورزان توجه داشته باشند كه اعداد ذكرشده براي تنظيم كمباين براساس شرايط خاص مزرعه و نوع كمباين مورد استفاده و همچنين تجربه راننده قابل تغييرمي باشد، لذا لازم است در هنگام تنظيم كمباين با كارشناسان و افراد ماهر مشورت گردد تا ميزان خسارت ناشي از ريزش در هنگام برداشت به حداقل برسد.
ب)برداشت غيرمستقيم:
در مناطق سرد و مرطوب كه خشك شدن محصول به تدريج صورت مي گيرد از اين روش استفاده مي شود. در اين روش ، برداشت توسط دست يا دروگر انجام مي شود. زمان مناسب برداشت هنگامي است كه 40 تا 50 درصد ازغلاف ها به رنگ قهوه اي تا سياه درآمده باشند در اين هنگام محصول دقيقاً از زيرپايين ترين غلاف بريده مي شود. محصول برداشت شده و به دقت به محل خرمنكوبي منتقل مي شود و سپس در مكان مناسبي كه داراي كف پوش سيماني است يا كف آن توسط پلاستيك پوشانده شده خشك مي شود.محصول برداشت شده به مدت 5 تا7روز در اين مكان نگهداري شده و طي اين زمان مرتب زير و رو مي شود. هنگامي كه گياهان تا سطح رطوبت مناسب خشك شدند (رطوبت دانه بين 12 تا15 درصد باشد) با استفاده از كمباين، خرمن كوبي انجام مي گيرد.
انباركردن دانه كلزا:
بذور تازه داراي ميزان رطوبت بالايي هستند واگر با رطوبت بالا ذخيره شوند كيفيت روغن كاهش يافته وقارچ ها قادرند دراين محيط رشد كنند، بنابراين پيش از ذخيره سازي، دانه ها بايد خشك وتميز شوند و سپس در يك انبار تميز كه داراي تهويه مناسب باشد ذخيره گردند. به منظور از بين بردن حشرات يا آفات احتمالي مي توان انبار را پيش از ذخيره سازي ضدعفوني كرد.
نقش زنبورعسل در گرده افشاني كلزا:
بطوركلي نگهداري زنبور عسل در مزارع كلزا باعث توليد بيشتر بذر در هرغلاف شده و افزايش ميزان روغن و عملكرد دانه را به دنبال دارد. از همه مهمتر سبب يكنواختي در رسيدن محصول مي شود و عمل برداشت را آسان تر مي سازد.
اثر كلزا در پرورش زنبورعسل:
كلزا يكي از بهترين گياهان براي توليد شهد زنبورعسل مي باشد. اين گياه زراعي در فصل زمستان كه اكثر كلني هاي زنبورعسل به صورت مصنوعي و با شكر تغذيه مي شوند، منابع سرشار عسل و گرده را در اختيار زنبورداران قرار مي دهد، كه اين امر در كاهش هزينه نگهداري وپرورش زنبورعسل موثر است.
به علت هزینه های بالا ممکن است سایت از دسترس خارج شود.
لطفا ما را در اینستاگرام دنبال کنید.