شهر سالم چیست و چه ویژگی هایی دارد؟

در سال های اخیر اخباری مبنی بر ثبت و معرفی برخی شهرها همانند کاشان، مهریز، رشت، طبس، بیرجند ، یاسوج و… به عنوان شهر سالم در رسانه های گروهی منتشر شده و این در حالی است که اغلب این شهرها از انبوه آلودگی ها همچون آلودگی صوتی، آلودگی محیطی و آلودگی هوا رنج می برند و مثلادر شهری همچون رشت، محیط زیست به شدت در حال تخریب است و رودخانه های آن عملابه کانال فاضلاب و محلی برای انباشت زباله تبدیل شده است.
در گروه های مردم نهاد فعال در حوزه محیط زیست شهری و نیز درمیان متخصصان شهرسازی و مدیریت شهری نیز هنوز تلاشی برای تعریف و شناسایی و افزایش آگاهی عمومی دراین زمینه صورت نگرفته و جای این سوال باقی است که اساسا شهر سالم چیست و چه زمینه و ضوابطی رامی توان برای یک شهر تعریف کرد تا به عنوان یک شهر سالم شناخته شود.
«شهر سالم» اصطلاحا حرکتی مداوم در راستای ایجاد و بهبود محیط فیزیکی و اجتماعی شهر و گسترش منابع جامعه است: به نحوی که به مردم امکان دهد در اجرای تمام فعالیت ها و تحقق تمام ظرفیت های زندگی به طور دوجانبه از یکدیگر حمایت کنند.
شهر سالم اصطلاحی است در حوزه سلامت و بهداشت عمومی و طراحی شهری که بر تاثیر و نقش سیاست بر بهداشت بشر، تاکید دارد.
ایده شهر سالم در شکل امروزین آن، برگرفته از اقدامات سازمان بهداشت جهانی درباره سلامت شهرها و روستاهاست که به سال ۱۹۸۶ اعلام شد. هرچند تاریخ دقیق این ایده به اواسط قرن ۱۹ میلادی بازمی گردد اما با توسعه وحدت اروپایی و سرانجام شکل گیری اتحادیه اروپا این ایده بین المللی به سرعت مبدل به راهی شد درراستای اعمال سیاست های بهداشت عمومی دراروپا و در سال های اخیر تلاش های سازمان بهداشت جهانی در بخش های مختلف جهان از جمله در کانادا و بخش هایی از امریکای لاتین به گونه دیگری شکل گرفته و گسترش یافته است. ایده یی که اکنون در برخی از این مناطق به عنوان «جماعت های سالم» مطرح است وجایگزینی برای شهر سالم تلقی می شود.
سازمان بهداشت جهانی شهر سالم را این گونه تعریف کرده است: «شهر سالم شهری است که به طور مداوم درراستای ایجاد و توسعه محیط زیست فیزیکی و اجتماعی و توسعه منابع همکاری و مشارکت تلاش می کند به نحوی که مردم را قادر سازد به طور دوجانبه از یکدیگر در اجرای تمامی کارکردهای زندگی و ارتقای تحقق حداکثر توان نهفته خود، حمایت کنند.»
ازآنجا که اندازه گیری منظم شاخص های ضروری، ایجاد استانداردها و تشخیص و تعیین میزان تاثیر هر بخش جامعه بر سلامت امری دشوار است، در برخی مناطق همانند اروپا ارزیابی مشکلات بهداشت و سلامت یک بخش الزامی در اجرای هرگونه طرح توسعه وعمران عمومی است.
هم اکنون شبکه های بی شماری از شهرهای سالم در سطح بین المللی و به ویژه در منطقه اروپا وجود دارد اما هدف و موضوع کلیدی درهمه این شبکه ها، کسب اطمینان از این است که استانداردها و ارزیابی های بهداشت و سلامت در تمامی مدیریت های شهری و طراحی شهری وشهرسازی به طور دقیق مورد توجه و بررسی قرار گرفته باشد. به عنوان نمونه «شهرسازی و سلامت» موضوع روز جهانی سلامت در سال ۲۰۱۰ بود. شهر سالم از نظر سازمان بهداشت جهانی، بخش های گسترده از مباحث زیست محیطی و مدیریت شهری همانند کیفیت هوا، تغییرات آب و هوایی، مسکن و ساختمان، بهداشت روانی و حمل و نقل شهری را دربرمی گیرد که هریک از این بخش ها نیز زیرمجموعه های خود را دارند که به تفصیل و جداگانه مورد توجه قرار می گیرند.
همچنین یکی از ابزارهای مهم در توسعه سلامت وبهداشت عمومی در شهرها توسعه کارآفرینی اجتماعی است.
دریک توضیح کوتاه «شهر سالم» پروژه یی است برای ایجاد یک حرکت جهانی که می کوشد تمامی مسوولان و مقامات محلی را در توسعه سلامت از رهگذر روندی از اقدامات سیاسی و اجتماعی، افزایش ظرفیت ها، تحولات نهادی و همکاری براساس برنامه ریزی و اجرای پروژه های نوآورانه درگیر کند.
در مجموع، هدف های بنیادین درحرکت های «شهر سالم» عبارتند از ایجاد محیط حمایتگرانه از سلامت و بهداشت عمومی دستیابی به کیفیت زندگی برای همه تامین نیازهای بنیادین بهداشت و سلامت برای همه و تامین منابع برای دسترسی به مراقبت های بهداشتی.
هم اکنون حدود ۹۰ شهر در سراسر جهان، تنها در بخش اروپایی شبکه شهر سالم سازمان بهداشت جهانی عضویت دارند.
مهم ترین هدف این شبکه مشخصا تمرکز به مقوله سلامت در تمامی فعالیت های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی دولت ها در شهرهاست. سلامت موضوعی است فراگیر که مقامات دولتی و محلی، با توجه به قدرت حمایت از پروژه هایی در زمینه سلامت و بهداشت شهروندان، نقش منحصر به فردی دررهبری این فعالیت ها دارند.
جنبش یا برنامه «شهر سالم» بر ارتقای جامع و سیاستگذاری های سیستماتیک و طراحی برای سلامت درزمینه های زیر تاکید دارد:
ضرورت بررسی و تمرکز بر فقر شهری و نابرابری شهروندان از نظر امکانات سلامت
ضرورت توجه به گروه های آسیب پذیر شهری
ضرورت رشد مدیریت های مشارکتی
توجه به عوامل و موانع اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی در بخش سلامت و بهداشت