سن گندم خطرناکترین آفت گندم در ایران

سن گندم (Eurygaster integriceps) حشره‌ای است به طول 8/12-8 و به عرض 8 -5 میلیمتر و علت اصلی دامنه نسبتاً وسیع تغییرات در اندازه حشره کامل، شیوه زندگی آفت است. بر اساس بررسیها و مشاهدات در سراسر مناطق سن خیز کشور این حشره دو شیوه زندگی دارد که این خود منجر به تغییراتی در اندازه آفت شده است.

جمعیتی از این حشره که در زیستگاههای طبیعی واقع در ارتفاعات زندگی می‌کنند ضمن تغذیه از گیاهان غیر زراعی به خصوص گندمیان و بدون آنکه پروازهای قابل توجهی انجام دهند، به زاد و ولد می‌پردازند، افراد این گروه کوچک و طول و عرض آنها به ترتیب 5/10-8  و 8/6- 5 میلیمتر است در حالی که گروه دوم از این حشره که از گندم و جو تغذیه می‌کنند به خصوص آنهایی که به مزارع آبی حمله ور می‌شوند جثه ای  بزرگتر  دارند  و طول و عرض آنها به ترتیب 8/12-8/9 و 6/8 – 2/6 میلیمتر می‌باشد.

رنگ حشره کامل بسیار متغیر بوده و رنگ عمومی آنها قهوه ای و زرد خاکی است که این نیز از روشن تا تیره تغییر می‌کند .به علاوه نمونه‌هایی به رنگ سیاه، قرمز، مسی و زرد کهربایی نیز دیده می‌شود .

سطح پشتی حشره کامل ممکن است عاری از هر گونه  لکه مشخص و یا دارای لکه های تیره با ابعاد و شکلهای مختلف به خصوص روی  سپر دیده می‌شود .در روی سپر و در حد فاصل آن با پیش گرده 2 لکه روشن کوچک به چشم می خورد. سر حشره مثلثی  است و نوک آن  به جلو امتداد دارد. نزدیک خط فاصل بین سر و سینه دو چشم ساده و در دو گوشه  جانبی سر دو چشم مرکب دیده می‌شود .

شاخک 5 بندی است که بند پنجم  آن بلندترین بند می‌باشد و پس از آن بند  دوم  بلند تر از بقیه است و بند سوم کوچکترین و بند اول و چهارم مساوی می‌باشد .پیش گرده شش ضلعی است و  پا ها رنگ کلی بدن را دارند .و هر پنجه 3 بند دارد. سپر بسیار بزرگ و رشد کرده است و به استثنای قسمت کوچکی از کوریوم، بالهای رویی و دو حا شیه جانبی شکم، همه پشت حشره را می پوشاند. در حاشیه جانبی شکم که از زیر سپر بیرون می ماند 5 لکه تیره رنگ دیده می‌شود که مشخص کننده موقعیت 5 بند شکمی است.

تنها اختلاف در شکل ظاهری حشرات کامل نر و ماده مربوط به قطعات بیرونی دستگاه تناسل آنهاست که در انتهای قسمت زیرین شکم واقع است. این قطعه در حشرات نر ساده است و هیچ گونه تقسیم بندی در آن دیده نمی‌شود در حالی که در حشرات ماده به 6 قسمت بزرگ و دو قسمت کوچک تقسیم می‌شود.

تخم حشره کروی و قطر آن یک میلیمتر است. رنگ تخم تازه سبز روشن است و روی تخم سوراخهای تنفسی (MICROPYLE) واقع است. رنگ پوره های سن اول بلافاصله بعد از خروج از تخم سبز بسیار روشن است که پس از چند ساعت متمایل به سیاه می‌شود .

از سن دوم به بعد رنگ اصلی پوره هآنمایان می‌شود . وجه تمایز پوره ها به خصوص  پوره های سنین 4 و 5 بسیار بارز است و بدین معنی که بال از سن چهارم  پورگی جوانه می زند و در سن پنجم مشخصتر می‌شود.

مناطق انتشار سن گندم در حال حاضر از طرف باختر به مرزهای ایران با عراق  و ترکیه و از طرف خاور به مرز های کشور با افغانستان و پاکستان می رسد، به  عبارت  دیگر از مرز های غربی تا شرقی بجز کویرهای مرکزی  فلات ایران زیر پوشش این حشره قرار دارد. در شمال کشور این حشره به جز در نوار ساحلی دریای خزر در بقیه  مناطق فعالیت خود را گسترش داده است و تا مرزهای ترکمنستان، آذربایجان و ارمنستان پیش رفته است در جنوب کشور نیز فقط نوار ساحلی دریای عمان و خلیج فارس و قسمتی از جلگه خوزستان از حملات این آفت مصون مانده است .

انتشار سن گندم در ایران به 3 عامل اصلی زیر بستگی دارد:

1- وجود منابع غذایی

2 - وجود اماکن مناسب جهت دوره طولانی دیاپوز

3 – وجود شرایط اقلیمی مناسب جهت فعالیت آفت 

گیاهان میزبان سن گندم 

سن گندم عمدتا از گرامینه‌ها  تغذیه می‌کنند، بخصوص از گندم و جو و چاودار و ذرت و نازک برگان و گیاهان وحشی دیگر مثل شاهدانه و علف های پهن برگ به عنوان میزبان دوم که عمدتا شامل خار شتر می‌باشد و نیز بعضی درختان خزان کننده مثل درخت بلوط .

در طول دوره زیستی سن گندم فقط 1 تا 5/2  ماه را به عنوان یک حشره کامل بر روی گیاه سبز به  سر  می برد و  بقیه  سال را به حالت استراحت  در زیر پوشش  گیاهی  دامنه   تپه ها می گذرانند . این دوره استراحت شامل 2 فاز است

1- تابستان گذرانی در طول ماههای گرم و خشک آخر تابستان و پا ئیز

2- زمستان گذرانی در طول ماههای خیلی سرد و زمستان

جمعیت آفت در محلهای استراحت یا زمستانگذرانی  اغلب  خیلی کپه ای و مجتمع  هستند،  با تراکم 10 تا 60 سن در هر متر مربع .کوهستانهای مخصوص زمستآنگذرانی آفت معمولا در حدود 10 تا 20 کیلو متر از مزارع گندم فاصله دارند .اگر چه حشره می تواند تا مسافت  150 کیلومتری دورتر نیز پرواز کند و در بهار سن های بالغ زمستانگذران به پایین به سمت مزارع مهاجرت می‌کنند . مهاجرت می تواند متناوب صورت گیرد و حد اکثر در طول یک ماه کامل شود. بعد از تغذیه جفت گیری صورت می گیرد و سپس تخمریزی انجام می‌شود  ، با  تکمیل سن پورگی و در نهایت ظهور حشره کامل نسل جدید یک نسل کامل تشکیل می‌شود .

*قابل ذکر است که اولین پیشتازها در اولین فرودها معمولا حشرات نر هستند

 

سیکل زندگی

تخم ها در دسته های کوچک، معمولا 14 تایی روی برگهای گیاه در مناطق آلوده  گذاشته می‌شود . دوره رشد و نمو تخم ها که در eurygaster spp سبز رنگ هستند در شرایط مزارع و در دمای 20 درجه سانتی گراد حدودا 9 تا 10 روز طول می کشد .بعد از تفرخ تخمها پوره ها قبل از آنکه  به سمت  خوشه ها پراکنده شوند به  صورت دسته جمعی  در اطراف  پوسته های تخمشان باقی می مانند .  قبل از تبدیل شدن  به حشره کامل پوره ها  5  بار پوست اندازی  می‌کنند  و 4  سن پورگی هر  کدام حدود  4  روز طول می کشد و در حالیکه آخرین مرحله  رشد طولانی تر بوده  و در حدود 10 تا 11 روز به طول می انجامد . مراحل رشد و نمو از تخم  تا حشره کامل حداقل 35 تا 37 روز و حداکثر 50 تا 60 روز بوده که بستگی به 2 فاکتور دارد:

1- دسترسی به غذا

2- شرایط آب و هوایی

 

تغذیه حشره

پوره ها بیشتر عمرشان را روی ساقه  و خوشه غلات  سپری می‌کنند و در صو رت  گر می هوا قادرند  تغذیه خود را در طول شب انجام دهند .  با این وجود در طول گرمای  روز بیشتر

پوره ها در جستجوی پناهگاهی در برگهای پایین و یا در خاک هستند . 5 مرحله پورگی وجود دارد و سن های بالغ نسل جدید به بیشترین وزن نیاز دارند چرا که بقای انها در آینده بستگی به

ذخایر چربی دارد که انباشته اند .

در سنین آخر پوره ها تحرک کمتری دارند و اغلب به مدت  چند  ساعت بی حر کت باقی  می مانند در این مرحله اگر گندم ها زود برداشت شده باشند،  این حشرات قادر نخواهند بود که به میزان کافی ذخیره چربی در بدنشان بسازند و این مسئله در بقاء آنها در آینده تاثیرزیادی دارد.

 

تغییرات جمعیت

جمعیت سن گندم بوسیله :

- عوامل زنده: شامل شکارچی ها و پارازیتها

- عوامل غیر زنده: شامل عوامل اقلیمی، عملیات کشاورزی، و کاربرد آفتکش ها تنظیم می‌شود.

عوامل زنده:

سن های غلات اگر چه مورد حمله تعداد کثیری قرار می گیرند ولی در این میان شکارچیان  بند پا مانند عنکبوتها، سوسکها از خانواده carabidae  و مگس های    tachinid کلیدی تر هستند. اگر چه حشرات شکارچی دیگری مثل زنبورها, سن های Nabidae و بالتوری ها نیز میتوانند تحت شرایط خاصی مهم باشند. سن های گندم همچنین مورد حمله پارازیتهای اختصاصی تر قرار می گیرند گه مهمترین انها از (Hymenoptera) بوده و تخم سن را پارازیته می‌کند و عوامل زنده دیگر شامل نماتد ها و میکروارگانیسم ها هستند که در مورد آنها مطالعات و شواهد کمتری وجود دارد .

 

عوامل غیر زنده در کنترل جمعیت سن گندم

1) اقلیم و هوا ( محیط )

به عوامل مختلفی مثل در دست بودن یآنبودن غذا، شرایط اقلیمی،  کاربر د حشره کش ها  و

غیره به عنوان عوامل غیر زنده موثر بر دینامیسم جمعیت افت اشاره کرده اند.

الف – غذا

نا کافی بودن غذا اغلب می تواند عامل اصلی مرگ ومیر باشد .این رخداد در طول طغیانهای بزرگ و یا بعد از آن روی می دهد .  یعنی وقتی که سن های مادر مزارع گندم ر ا قبل از آن که گندم به خوشه بنشیند از بین می برند . بنابراین پوره ها قبل از بلوغ به دلیل عدم وجود غذا و یا عدم توانایی در ذخیره کردن چربی کامل در مراحل زمستانگذرانی می میرند .

ب – شرایط اقلیمی :

در بهار شرایط اقلیمی  بسیار مهم است چرا که اگر هوا سرد و مرطوب باشد مانعی جدی برای تولید مثل و بقای پوره ها ی  جوان محسوب می‌شود .

اگر غذای فراوان وجود داشته باشد و هوا مطلوب باشد این حشرات می توانند ذخایر چربی مورد نیاز خود را در طول 10 روز و یا کمی بیشتر انباشته نمایند  ، با این وجود بارانهای سنگین می تواند تغذیه را کم کند یا مانع آن شود. این ذخایر چربی است که تعیین می‌کند چه

مسافتی را حشره می تواند به نواحی  زمستانگزرانی  مناسبتری مهاجرت کند و یا چه مدت   می تواند در اماکن تابستان گذران یا زمستان گذران زنده  بماند .  گفتنی است  که   سن گندم

یک حشره گرما وآفتاب دوست است و تمام مراحل زیستی  از قبیل مهاجرت  بهاره،   بلوغ جنسی، تغذیه، تخمریزی، تفرخ تخمها و رشد و نمو پورگی و... اگر هوای گرم و مرطوب

و بادهای شدید وجود نداشته باشد با موفقیت بیشتری روی می دهد .  هوای نمناک  و بادهای شدید اثر نا مطلوب بر رشد و نمو جمعیت و در نتیجه بقای آنها دارد .

 ج – دما:

مطالعات در مورد واکنش  سن گندم  به  درجه  حرارت  نشان داده است  که  بسته  به حالت فیزیولوپیکی حشره از درجه حرارت 6 تا 25 درجه سیلیسیوس بصورت افزایشی  فعال  می‌شوند و بین 25 تا 37 درجه فعالیتشان کاهش می یابد و این در حالی است که در فاصله   37 تا  48  درجه  افزایش  فعالیت  مجدد  وجود  دارد  که به  این مقطع فعالیت  بیماریزایی   یا Pathologic activity گویند. بعد از این مرحله و در درجه حرارت  حدود   5/49 درجه سیلیسیوس حشره می میرد . در نواحی ایران سن گندم حداکثر دمای 30 درجه و حداقل دمای5/2- تا  3 -  درجه سانتی گراد را می تواند تحمل کند .

د –آب، باران و رطوبت نسبی :

حشره کامل نسل جدید می تواند بر روی گندم خشک تغذیه کرده و  آب  مورد  نیاز خود را به

صورت آب آزاد یا از طریق شیره گیاهی تا مین کند .  در صورت وجود غذا و عدم وجود آب

حشره 9 تا 10 روز بعد می میرد . گفتنی است که بارانهای سنگین مرگ و میر تخم ها و پوره

ها را افزایش می دهد .

ه – باد:

وقتی سن های با لغ برای  پرواز آماده شدند  و  در عین حال شرایط د ر مزارع  مناسب باشد  آنها شروع به پرواز مهاجرتی می‌کنند، باید توجه کرد که اکثریت سن ها شروع به پرواز در جهت  باد  می‌کنند  و اگر این جهت انها را به نواحی  مساعد  ببر  (  کوهستانها در مهاجرت تابستانی و دشتهای زیر کشت در بهار ) پرواز موفقیت امیز خواهد بود . در غیر این صورت مرگ ومیر زیادی در نتیجه این پروازها حادث می‌شود که دلیلی است بر ضرورت مهاجرت آفت.

 

پیشگیری و کنترل

به منظور پیشگیری و کنترل سن گندم از کاربرد مداوم  آفت کش ها در بلند  مدت  می بایست خوداری کرد . در اغلب آفات مثل حشرات، کنه‌ها، نماتدها و بیماریها و علفهای هرز ثابت شده است که یک مدریت تلفیقی، شامل بکارگیری عملیات زراعی و  کنترل بیولوژیکی می‌باشد. آفت کشها فقط زمانی به کار گرفته می‌شوند که سایر روشهای کنترل  نتواند جمعیت آفت را به زیر سطح زیان اقتصادی پایین بیاورد .  بهترین  روش  برای  کنترل  آفت روشی است که بتواند بر مبنای  محاسبات اقتصادی قابل دوام  و بی خطر برای محیط  زیست باشد .

1- کنترل زراعی:

این روش ها شامل مجموعه اقداماتی است که می تواند از طغیانهای جدی سن گندم بدون نیاز به کاربرد آفت کش جلوگیری کند و غالباً نقش پیشگیری دارند، عبارتند از:

- برداشت زود هنگام

- زود کاشتن ویا کاشت واریاته های مقاوم تر

- وجین کردن کامل علفهای هرز در تمام طول فصل

- تناوب کشت با محصولاتی غیر از غلات

- به زراعی در کشت غلات که باعث می‌شود گیاه بهترین رشد ونمو را داشته و در نتیجه زودتر برداشت شود .

2- کنترل بیولوژیکی :

به دلیل اثرات  فوری و آشکار بسیاری از آفتکشهای در دسترس، استراتژی مبارزه بیولوژیک در مقایسه با مزایای روش های شیمیایی کاملا مورد غفلت قرار گرفته است .

3 – کنترل شیمیایی :

به صورت کلی همه آفت کش ها اثر مرگ و میر لازم روی سن گندم را دارند ولی کاربرد آفت

کشها همیشه با عث کاهش جمعیت سن  گندم نمی‌شود . از سم هایی  که برای  کنترل  این آفت استفاده می‌شود می توان پیرتروئیدهای مصنوعی  مانند دلتامترین  (دسیس، دلتامترین و دلتارین ) به دلیل سمیت کم برای  پستانداران به  کار گرفته می‌شود و نیز از  آفت کش های متداول دیگر میتوان هیدروکربنهای کلره, و ارگانوفسفاتها مرگ ومیر بالا برای سن گندم دارند .

باید دقت شود  که  اگر  کاربرد  سموم در زمان  مناسب از نظر شرایط  آب و هوایی صورت نگیرد اثرات لازم رآنخواهد داشت و سم پاشی باید تکرار شود .

به طور کلی حشرات کوچکتر خیلی راحتر توسط  یک  حشره کش  کشته می‌شوند، بهترین زمان سم پاشی در سن های غلات به خصوص سن گندم وقتی است که پوره های جوان شروع به تفرخ می‌کنند . باید توجه کرد که سن های بالغ زمستان گذران در صورت داشتن تراکم بالا باید قبل از جفتگیری کنترل شوند. منبع

سن گندم به علت نحوه ی زندگی خود ، مشخصات متفاوتی دارد . بعضی از سن ها که در جاهای بلند مانند کوهستان ها زندگی می کنند و از علف های همان محل تغذیه می کنند ، جثه کوچکی دارند . بعضی دیگر از سن ها که از مزرعه های گندم و جو تغذیه می کنند ، جثه بزرگی دارند . به همین دلیل طول حشره کامل سن حدود 12 تا 14 میلی متر و عرض آن 6 تا 7 میلی متر متغیر است .

 

رنگ حشره کامل سن ، قهوه ای و زرد خاکی روشن تا تیره متغیر است . تعداد کمی از سن ها به رنگ های سیاه ، قرمز و مسی رنگ دیده می شوند . سر سن به شکل مثلث است و روی آن دو عدد شاخک پنج بند و سه جفت پا قرار دارد که رنگ آن ها مانند رنگ آن ها عمومی بدن سن است .

 

تخم سن به شکل گرد است و اندازه آن یک میلیمتر است . رنگ تخم تازه ، سبز روشن است که به تدریج سبز تیره می شود . از تخم سن ، پوره که همان نوزاد سن است خارج می شود . پوره به رنگ تیره است .

 

حشره کامل سن گندم در کوره ها و در زیر علف و بوته ها ، به خصوص بوته گون و درمنه ، خواب زمستانه را می گذراند . در اواخر زمستان و اوایل بهار ، پس از گرم شدن هوا و رسیدن دما به 18 درجه سانتی گراد ، سن ها به طرف مزرعه های گندم و جو پرواز می کنند . تعدادی از سن ها که نزدیک دیمزارها زمستان گذرانی می کنند ، فاصله زیادی با مزرعه های گندم و جو ندارند ، بنابر این پس از پایان زمستان گذرانی با اندکی پرواز به مزرعه ها می رسند .

 

گروهی دیگر از سن ها که با مزرعه ها فاصله دارند ، مجبور هستند این راه را پرواز کنند . گاهی سن ها 25 تا 30 کیلومتر پرواز می کنند .

به عمل پرواز سن ها و رسیدن به مزرعه گندم و جو « ریزش سن مادر » می گویند . ریزش سن ها در یک ، دو یا سه مرحله انجام می شود . چنانچه شرایط آب و هوا خوب باشد ، ( هوای بهار گرم باشد ) ریزش سن ها در یک مرحله انجام می شود . اما در صورت بارندگی ، سرما و باد ، ریزش سن ها در 2 تا 3 مرحله انجام می شود . در مزرعه هایی که زود کاشته شده اند و محصول رشد کافی دارد ، سن ها بیشتر ریزش میکنند .

 

سن مادر :

سن مادر پس از ورود به مزرعه از برگ ، ساقه و جوانه مرکزی گیاه گندم تغذیه میکند . بعد از یک تا دو هفته تغذیه ، سن مادر جفت گیری می کند و هر حشره ماده حدود 70 تا 80 تخم در دسته های 14 تایی زیر برگ های گندم می گذارد . تخم ها پس از مدتی باز می شوند و پوره ها ( نوزادان سن ) خارج می شوند .

 

پوره ها :

پوره ها 5 مرحله را می گذرانند تا به حشره کامل نسل جدید سن تبدیل شوند . پوره های سن اول خیلی کوچک و تیره رنگ هستند و در قسمت پایین بوته های گندم و پشت برگ ها در سایه زندگی می کنند . پوره های سن اول تا اواسط سن دوم بدون حرکت و تغذیه می مانند . پس از این مرحله ، دوره ی تغذیه ورشد شروع می شود . هر چه پوره ها بزرگتر می شوند ، از گندم ها بیشتر تغذیه می کنند و خسارت زیادی می زنند .

 

سن بالغ :

پس از آنکه دوره ی تغذیه سن های بالغ نسل جدید تمام شد ، آنها به مکان های تابستان گذرانی می روند . این عمل برای دور شدن از گرمای محیط مزرعه برای سن ها لازم است تا در یک محیط آرام و خنک استراحت کنند . پس از بارندکی های پاییزه سن ها محل خود را عوض می کنند و به قسمتهای جنوبی و آفتابی می روند و تا پایان زمستان در آن مکان ها باقی می مانند .

اشتراک گذاری: تلگرام فیسبوک تویتر

برچسب ها:

1