برای تقویت روحیة عبادی چه کنیم؟

 

از مسائلی که موجب تقویت روحیه عبادی می‌شود، تزکیه و تربیت نفس است. که خود دارای 4 مرحله است. اول مشارطه، به این معنا که انسان با خود شرط کند که فلان کار را بکند یا فلان کار را به موقع انجام دهد مثلا انجام عباداتی همچون نماز اول وقت، که شرط می‌کند همیشه نمازش را در اول وقت بخواند. مرحلة دوم آن مراقبه است، یعنی کشیک کشیدن از نفس که مبادا اعضا و افکار را به خلاف وادارد و عمر گران را ضایع کند. مرحلة سوم محاسبه، است یعنی به محاسبه کشیدن نفس. یعنی که شب شد باید پای حساب بنشینیم که ببینیم چه کرده‌ایم، آیا منفعتی معنوی کسب کرده‌ایم یا نه و یا ضرر کرده‌ایم که در روزهای بعد درصدد جبران آن برآیم. و مرحلة چهارم تزکیهء معاقبه، یعنی به عتاب کشیدن و سرزنش کردن نفس است در صورتی که ضرر کرده و منفعتی کسب ننموده که در آن به معاقبه نیز یاد می‌شود. یعنی عتاب کردن و عذاب دادن نفس به عذابهای شرعیه مثلا روزه گرفتن.(1)

یکی از عوامل دیگری که موجبات سعادت و عبادت را برای انسان فراهم می‌کند، احسان و نیکی کردن به مردم و مخصوصاً والدین است.

چه بسیار افرادی بودند که به واسطه مصاحبت و همراهی افراد درستکار و دوستان خوب راه سعادت و بندگی را در پیش گرفتند. بله دوستان نه تنها با هم انس می‌گیرند و با مصاحبت و هم نشینی موجب شادی و نشاط یکدیگر را فراهم می‌سازند. بلکه هر دوستی به مقیاس درجة رفاقت و دوستی در امور معنوی و مادی در رفیق خود نفوذ می‌کند. و هر یک دانسته یا نادانسته روی عقاید و اخلاق و رفتار و گفتار دیگری اثر می‌گذارند. قرآن کریم از زبان اهل جهنم نقلمی کند، که می‌گویند:

 

یا لیتنی لم أتخذ فلاناً خلیلاً.(2) ای کاش فلانی را دوست صمیمی خود قرار نمی‌دادم».

 

پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ درباره تأثیری که دوست بر روی دوست می‌تواند داشته باشد، می‌فرمایند:

 

«المرء علی دین خلیله و قرینه. دین و روش آدمی طبق مذهب و سیرة دوست صمیمی و رفیق او خواهد بود.» و حضرت سلیمان نیز در این باره می‌فرماید: «دربارة کسی به نیکی یا بدی قضاوت نکنید تا رفقایش را ببینید، چه آن که آدمی از دوستانش شناخته می‌شود و به صفات دوستانش توصیف می‌گردد.(3)»

یاد مرگ و به یاد روزی که تنها خواهیم شد و فریادرسی هم برای ما نخواهد بود، نیز یکی از عواملی است که با به یاد داشتن آن ترک معصیت بر انسان آسانتر می‌شود، و میل و رغبت در او بر انجام اعمال و اذکار و کارهای نیک زیاد می‌شود، و در دنیا زهد می‌ورزد و مصیبتهای روزگار برای او آسان می‌شود. و این نظر داشتن به مرگ او را به توبه وا می‌دارد، و او را از آرزوهای دراز باز می‌دارد. رسول اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ در این باره می‌فرمایند: «کسی که بداند از دوستان جدا می‌شود و در خاک ساکن می‌شود، با حساب رو برو می‌شود. سزاوار است قطع امید از دنیا کند و عمل خود را نیکو کند.(4)»

قرائت و تلاوت قرآن و در مجموع ذکر (کم و مداوم) نیز از عوامل مهم و سازنده‌ای است که باعث توجه به سوی خدا و توجه خداوند به سوی بندة ذاکر می‌شود، که هر چقدر قلبی و باطنی‌تر باشد اثر آن بیشتر است. رسول اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ دربارة قرائت قرآن می‌فرماید: «به درستی که این قلبها زنگار می‌گیرد و در اثر معاصی آلوده می شود و آنچه آنها را جلا می‌دهد و چرکها را برطرف می‌کند قرائت قرآن است.»

محیطی که ما در آن زندگی می‌کنیم نیز می‌تواند از مهم‌ترین عواملی باشد که در ما تأثیر مستقیم داشته باشد. ما می‌توانیم با انتخاب محیطی آرام و معنوی به دور از هر گونه معصیت موجبات حفظ بیشتر خود از زشتی‌ها را فراهم کنیم.

شرکت در مجالس معنوی موجبات آرامش قلبی و آگاهی ما را در پی دارد. و توسلاتی که ما می‌توانیم در این مجالس داشته باشیم می‌تواند نقش مهمی را در میزان توجه ما به خداوند و تقویت روحیة عبادی داشته باشد. هم چنین مطالعه حالات عالمان و عارفان می‌تواند یکی از مشوقین ما باشد که راحت‌تر بتوانیم طی طریق کنیم، و هم چنین گفتار و کردار آنان می‌تواند راه را بر ما هموارتر کند.

 

پاورقی:

1. بهاری همدانی، محمد، تذکرة المتقین، انتشارات نهاوندی.