ما که امامان قبل از امام جعفر صادق ـ علیه السلام ـ را قبول داریم پس چرا شیعه جعفری شده ایم و اصلاً منظور از شیعه جعفری یعنی چه؟

 

شیعه یعنی یاران و پیروان و تابعین یک نفر یا چند نفر و در اصطلاح به افرادی گفته می شود که از امام علی ـ علیه السلام ـ پیروی کرده و آن حضرت را خلیفه بلا فصل پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ می دانند.(1) بر این اساس شیعه دو معنی عام و خاص دارد. معنی عام آن به عموم پیروان علی بن ابی طالب ـ علیه السلام ـ و معتقدین به خلافت و زمامداری بلا فصل آن بزرگوار بعد از پیغمبر خاتم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ گفته می شود و شیعه به این معنی در طول تاریخ و با گذشت ایام به گروه ها و شعبه های متعدد تقسیم شد مثل شیعه زیدی، شیعه اسماعیلی و دیگر فرق و گروه ها.

اما شیعه به معنی خاص به افرادی اطلاق می شود که علاوه بر این که به امامت و جانشینی بلافصل امام علی ـ علیه السلام ـ بعد از رحلت پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ اعتقاد دارند به امامت یازده فرزند آن حضرت نیز معتقد هستند و به این گروه شیعه اثنی عشری، امامیه، جعفری مذهب نیز اطلاق می شود.(2)

پیدایش شیعه و اطلاق این نام به گروهی خاص (پیروان علی ـ علیه السلام ـ )طبق روایات و گزارشات تاریخی به دوران زندگی و حیات حضرت محمد ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ بر می گردد.

جابر بن عبد الله انصاری، صحابی رسول مکرم اسلام ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ نقل می کند: ما در خدمت پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ بودیم، علی بن ابی طالب ـ علیه السلام ـ وارد شد،‌آن گاه پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ با اشاره به علی ـ علیه السلام ـ فرمودند: و الذی نفسی بیده ان هذا و شیعته هم الفائزون یوم القیامه(3) . سوگند به کسی که جانم در قبضه قدرت اوست، همانا این مرد (علی ) و پیروانش در روز قیامت البته از رستگاران خواهند بود. در جای دیگر می فرماید: یا علی تو و شیعیانت در بهشت هستید.(4)

با توجه به این موارد و موارد متعدد دیگر معلوم می شود شیعه از همان صدر اسلام به یاران و پیروان علی ـ علیه السلام ـ اطلاق می شد. اما همان طور که ذکر شد شیعه به نام های دیگر نیز در طول تاریخ نام گذاری شده است. این که گفته می شود اثنی عشری (دوازده امام) چون به دوازده جانشین و امام بعد از پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ معتقد است و لذا امامیه بر این اساس امامت را یکی از اصول دین می دانند و دوازده امام را پیشوایان دین می دانند که از طرف رسول خدا(ص) نعیین گردیده اند. اما چرا به جعفری ( شیعه جعفری، مذهب جعفری) اطلاق گردیده است. در رابطه با این بخش باید گفت که بعد از رحلت پیامبر ـ صلی الله علیه و سلم ـ در دوره خلافت عمر نوشتن حدیث و حتی نقل آن ممنوع شد و این عمل حدود یکصد سال ادامه یافت تا این که در دوره امامت امام باقر ـ علیه السلام ـ که در ایام خلافت عمر بن عبد العزیز اموی بود، ممنوعیت کتابت و نوشتن حدیث برداشته و از طرفی هم به خاطر درگیری خلافت به مسائل دیگر فرصت مناسبی برای امام باقر ـ علیه السلام ـ و شاگردان آن ایجاد شد تا اخبار و روایات وارد شده از پیامبر ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ و دیگر امامان جمع آوری و توسعه دهند و این امر در دوره امام صادق ـ علیه السلام ـ به اوج خود رسید یعنی در دوره ای که از 114 هجری تا 148 هجری زمان حیات امام صادق پایه فکری نظام تشیع که در زمان پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ و ائمه پیشین طرح ریزی شده بود، مستحکم کردید. امام صادق ـ علیه السلام ـ از فرصت به دست آمده و مناسب سیاسی موجود، که در نهایت، موجب انتقال خلافت از امویان به عباسیان گردید، و با ملاحظه نیاز جامعه و آمادگی زمینه اجتماعی دنباله نهضت علمی و فرهنگی پدرش امام باقر ـ علیه السلام ـ را گرفت و حوزه وسیع علمی بزرگی به وجود آورد و در رشته های مختلف علوم عقلی و نقلی آن روز را، به شاگردان بزرگی هم چون هشام بن حکم، محمد بن مسلم، جابر بن حیان و.....آموخت که علاوه بر استحکام پایه اعتقادی شیعه موجب توسعه و گسترش آن هم شد.

لذا در این دوره تکیه اصلی شیعه بر امام صادق ـ علیه السلام ـ بود و اکثر روایات را از آن حضرت اخذ می کرد.(5) و در این تاریخ تشیع دارای شناسنامه شد و به صورت یک مذهب رسمی به نام امام صادق ـ علیه السلام ـ مزین گردید.

 

این درحالی بود که در این دوره مذاهب اهل سنت نیز درحال شکل گیری بود. پس در حقیقت گام دوم در بنیان گذاری مکتب را حضرت امام صادق ـ علیه السلام ـ برداشت. مکتبی که پایه های اولیه آن در زمان پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ و ائمه پیش از امام صادق برداشته شده بود. لذا به خاطر اهتمام امام صادق ـ علیه السلام ـ در گسترش و اشاعه فقه و عقاید شیعه این مذهب به نام آن حضرت مزین گردیده است. دوران امامت امام صادق ـ علیه السلام ـ نقطه عطفی در نهضت تشیع و زمانی بسیار حساس برای این مکتب بوده است. چرا که این دوره، دوره ای است مکاتب و مذاهب مختلف در شرف شکل گیری بودند. از طرفی مذاهب اهل سنت و از طرفی گروه خوارج و مرجئه و قدریه و نیز گروه های منشعب شده از شیعه مثل کیسانیه، و دیگر گروه ها درحال شکل گیری و یا فعالیت بودند لذا برای تفکیک این مذهب با مذاهب دیگر پیروان این مکتب که در مکتب جعفری وحوزه درس آن حضرت تربیت یافته بودند، به این نام و عنوان شهرت یافتند چرا که اطلاق شیعه در دوره امام صادق ـ علیه السلام ـ معنای وسیعی داشت.

بنابراین در دوره امام صادق ـ علیه السلام ـ آن حضرت با تربیت شاگردان و فرستادن آن ها به مناطق دیگر و جمع آوری و تدوین و استحکام بخشیدن به عقاید و فقه تشیع و نشر آن توسط شاگردان تربیت یافته و نیز برای تفکیک از دیگر فرقه ها و گروه هایی که در این دوره فعالیت داشتند، شریعت اسلام و آیین محمدی ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ در چهره مذهب تشیع که هم زمان با پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ شکل گرفته بود، شکل و انسجام فکری محکم تری یافت و طرفداران آنان به نام شیعه امامی و شیعه جعفری شهرت یافتند و امام صادق به رئیس مذهب مشهور شد و فقه شیعه امامی را منسجم ساخت.(6) به عبارت دیگر مذهب اهل بیت به نام مذهب جعفری معروف گردیده است.

پاورقی:

1. شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، الملل و النحل، بیروت، دار المعرفه 1415ق. ج1، ص169.