داستان اسلی و کرم

آسلي و کرم دو معشوقه? آذربايجانياصلي و کرم‌ داستان عاشقانه? ترکي که روايت‌هاي گوناگون از آن در فرهنگ و ادبيات کشورهاي ايران (ترکهاي ايران)، آذربايجان، ارمنستان، ترکيه و برخي کشورهاي آسياي ميانه رواج دارد، در اوايل سده? دهم قمري‌/ شانزدهم ميلادي به وجود آمده و از همين زمان به بعد در ميان مردم ايران، قفقاز، آسياي ميانه و آسياي صغير رواج يافته‌است. با اين همه، برخي پژوهشگران بر اين باورند که خاستگاه اصلي اين افسانه آذربايجان بوده‌است. برخي ديگر معتقدند اصلي (معشوق‌) و کرم (عاشق‌)، قهرمانان داستان، در اواخر سده دهم قمري‌/شانزدهم ميلادي مي‌زيسته‌اند و اين داستان در حدود يک قرن پس از آنها شکل گرفته‌است. در بيشتر روايات قفقاز، خاستگاه افسانه? اصلي و کرم شهر گنجه ياد شده است؛ اما بنا بر روايات مردم آسياي صغير نقطه? آغاز داستان شهر اصفهان است.

چون در زمان حکومت صفويه اين داستان شکل گرفته و نقل ميشود چنين برداشت ميشود که چون در دوران صفويه در ابتدا تبريز پايتخت بوده است و بعد از آن اصفهان به پايتختي برگزيده شده است اساس داستان نيز در آذربايجان و تبريز شکل گرفته و توسط نقالان حکومتي همزمان با انتقال پايتخت به اصفهان محل اتفاق حوادث نيز به اصفهان منتقل ميشود.

بانارلي، پژوهشگر معاصر ترک، مي‌گويد اساس اين داستان از شعرهاي سراينده و نوازنده? آوازخواني (عاشيق) به نام کرم درباره? زندگي خود او بوده و به مرور زمان به صورت افسانه‌اي رواج يافته‌است. همچنين به روايت ديگري کرم پسر عنقال‌بيک، بيک اخلاط (شهري در آسياي صغير) بوده‌است و در روايت ترکمني که قرائن و شواهد به نزديکي اين روايت به واقعيت است، حوادث داستان در قارامليک يا قره مليک تبريز روي داده‌است، که به گفته اهالي باغ منتسب به قارامليک پدر اصلي، گوللو باغ هنوز در اين منطقه پابرجا ميباشد.

هرچند که اين افسانه در ميان مردم مناطق مختلف از جمله ترکمن‌ها، ترک‌ها، آذربايجاني‌ها، ازبک‌ها، ارمني‌ها و قزاق‌ها به صورت‌هاي گوناگون نقل مي‌شود، در تمامي آنها مايه? اصلي داستان و قهرمانان آن يکي است. در متن داستان اصلي و کرم، نظم و نثر در هم آميخته‌است. «عاشيق‌ها» هنگام نقل داستان، قسمت‌هاي منظوم را همراه ساز به آواز مي‌خوانند. سروده‌هايي از اين داستان در برخي از جُنگ‌ها و مجموعه‌هاي خطي مضبوط است و رواياتي از آن نيز به چاپ سنگي انتشار يافته‌است. پس از ترويج چاپ سربي در دوران حکومت عثماني، نخستين متن بازنويسي شده? اصلي و کرم توسط احمد راسم (???? ق / ???? م) آماده? چاپ شد.

هنرمندان کشورهاي مختلف براساس افسانه اصلي و کرم که در ميان اقوام مختلف به صورت نماد و تمثيل عشق پاک درآمده‌است، منظومه‌ها، داستان‌ها و نمايشنامه‌هاي بسياري ساخته و پرداخته‌اند. ناظم حکمت، شاعر معاصر ترک با الهام از اين داستان منظومه? کرم گيبي را سروده‌است و خاچاطور آبوويان (???? ق / ???? م) نويسنده ارمني داستان «دختر ترک» و نريمان نريمانف داستان«بهادر و سونا» را براساس آن نوشته‌اند. يکي از معروف‌ترين آثاري که براساس اين افسانه پديد آمده، اپراي اصلي و کرم است که در ????م توسط عزير حاجي بيگوف (???? ???? ق / ???? ???? م) موسيقيدان و آهنگساز مشهور آذربايجاني تصنيف شده و شهرت جهاني پيدا کرده‌است.

به هرحال آسلي و کرم از داستان‌هاي مشهور ترکها بخصوص آذربايجانيها است و جايگاهي بخصوص در ادبيات شفاهي ترکي آذربايجاني دارد. آسلي همان مريم نام دختري مسيحي آلبان تبار، معشوقه? کرم عاشق مسلمان داستان است که قارامليک پدر مريم مانع اين عشق مي‌شود