ضرب المثل های آذربایجانی از زبان مولف ((فرهنگ قافلانکوه))

بسم الله الرحمن الرحیم

 
بنام آن خدایی که به انسانها زبان داد و بوسیله آن حرف زدن را آموخت و با قلم آنچا را که نمی دانست تعلیم داد.
ادب و فرهنگ یک ملت بیشتر از هر چیز در قلمرو ارتباط ها و گویش ها و فرهنگ های محلی و بومی در محدوده آن محیط یا منطقه موجب ارتباط بیشتر آن خواهد بود.
می بینیم تمام ادب و فرهنگ در روند زمان گاهی از فرهنگ های بیگانه رنگ و بوی گرفته و گاهی در برابر آنها رنگ و بوی خود را از دست داده است.
مثلاً در زبان فارسی مردم با تاثر از فرهنگ های بیگانه سپاس را با کلمه مرسی عوض می کنند.
در میان اکثر زبانها تاثیر پذیری زبان هر ملت از تمام فرهنگ های بیگانه مسلم است اما قسمت مهمی از هر زبان که کمتر تاثیر می پذیرد شاید هم تاثیر پذیر نباشد، ادبیات و فرهنگ مردم تحت عنوان ضرب المثل های آن زبان بشمار می رود، که هیچ زبان و فرهنگ بیگانه در آن تداخل نمی کند و نمی تواند کلمات و الفاظ خویش را جایگزین کلمات و الفاظ آن قرار دهد.
کتابیکه پیش روی شما قرار گرفته مجموعه ای است از ضرب المثل های ترکی که مدتها در جمع آوری آن سعی و تلاش بعمل آمده ملاحظه خواهید فرمود.
زبان ترکی در ردیف یکی از زبانهای ترکیبی و پیشرفته جهان است زیرا این زبان از بستر زادگاه خود با توجه به موقعیت جغرافیایی خویش در منطقه آسیا به حرکت درآمده و دامنه خود را گسترش داده است و بدلیل جنگهای پی در پی و بی امان با همسایگان و اختلاط و امتزاج آن با فرهنگهای گوناگون هویت جدید یافته است بویژه از زبان عربی به سختی متاثر شده است اما موفق شده که زبان عربی را در درون خود هضم کرده و به پایداری خود ادامه دهد.
زبان ترکی زبان فراگیر و قوی است و قدرت و توانمندی هر زبان در ضرب المثل ها و داستانها و بیاتها و معماهای نغز آن تبلور و تجلی پیدا می کند.
زبان ترکی مملو و سرشار از این میراثهای گرانبها بویژه ضرب المثل های ناب و صیقل یافته است که همانند جواهر گرانقدر در گلوگاه این زبان می درخشد و به زیبایی آن جلوه خاصی می بخشد.
این زبان که در لهجه های مختلف تعداد زیادی از جمعیت کشور ما در نقاط مختلف با آن صحبت می کنند قسمت اعظم آن را آذربایجان شرقی و غربی و استان تازه تاسیس اردبیل تشکیل می دهد.
متاسفانه یکی از موارد خطرناکی که این زبان را تهدید می کند عدم کتابت آن است که امروزه مافقط به این زبان تکلم می کنیم اما نمی توانیم با آن صورت اصلی بنویسیم و نوشتن آن نیز مستلزم کسب اجازه از مسئولین ذیربط می باشد.
زبان ترکی در فرهنگ خویش ضرب المثل هایی دارد که در جای خود هر یک از آن دارای معنا و مفهوم عالی و عالی تری است حتی بعضی از آنها مستقیم با احادیث و برخی با آیات قرآن مطابقت دارد یا بعبارت دیگر از معنای حدیثی یا آیاتی یا روائی برخوردار است که در لابلای مطالب خواهد آمد.
متاسفانه عامه مردم در استخدام آن ضرب المثل ها بعضی از الفاظ آن را با برداشت های خودشان آگاهانه یا نا آگاهانه جایگزین الفاظ دیگر می نمایند در این صورت لطافت و حلاوت و ظرافت خویش را از دست می دهد.
مثلها در هر زبان جواهر است و ریز و درشت آن زبان محسوب می شوند و زبان بدون ضرب المثل نمی تواند در قلب و روح و جسم یک ملت حاکمیت پیدا کند و هویت آن را تضمین نماید.
فرهنگ هر قومی نشانه زنده بودن و عامل وحدت و اتحاد و اتفاق هر ملت است و هر قومی با سخن گفتن به زبان آباء و اجداد می تواند به استغنای روح متصل گردد و آرامش یابد یا بمعنای دیگر انتقال فرهنگ گذشتگان به حال و آیندگان می باشد.
ضرب المثل ها حاصل هزاران وقایع و حوادث تلخ و شیرین است که در تاریخ زندگی اقوام و ملل اتفاق افتاده و در اثر مرور زمان عصاره یا چکیده این وقایع و حوادث و تجارب بصورت مثلهای شیرین و ماندگار درآمده است.
کوتاه سخن اینکه فلکلور یا اسطوره، طنز، مثل و متل نشانگر رشد همان مردم است. بویژه ضرب المثل ها برای ساده تر شدن پیوند خواسته انسان به انسان پدید آمده است و مجموعه یا آمیزه ای از آداب و رسوم، سنن و اعتقادات یا جشنها و سوگواری ها را در خود پنهان و محفوظ می دارد و مجموعه ضرب المثل ها را می توان پند و اندرز و انتقال تجارب انسانها به همدیگر نامید. که بهترین و کوتاه ترین راه برای باروری هرچه بیشتر از چکیده گفتار و تجربیات گذشتگان انتخاب می کند. که هر کس نسبت به فراست و ذکاوت خود از آنها برداشتی متفاوت دارد. پس به پاس حفظ این گنجینه و امانات معنوی پرارج گذشتگان این حقیر با توجه به عدم بضاعت علمی درصدد برآمده تا در حد توان و آگاهی، ضرب المثل های رایج در شهر و دیار خود را جمع آوری نموده و به نسل آینده نقدیم کنم.
در اینجا سعی بر آن شده که حدالامکان صورت صحیح آن را با پرس و جو کردن از افراد مختلف بویژه از مردم پیش کسوت و مجرب و دارای اطلاعات و آگاهیهای لازم تنظیم و تنسیق نموده بیان کنیم.
اما بنا براساس مصداق ترکیب الفاظ و حروف ترجمه فارسی آن را با معنا و مفهوم واقعی ضرب المثل تطبیق داده شکل صواب آن را آوردیم. و از طرف دیگر نگارنده ضرب المثل که اینها را از طرق مختلف اعم از : روایات، آیات، احادیث، سخنان بزرگان که به ارث نهاده شده به رشته تحریر درآورده است، خوانندگان عزیز می توانند با استفاده از تجربه های معنوی خویش در بهبود به آرایش و لطافت ادبی این میراث گرانبهای پدران و نیاکان، اینجانب را در رهنمود هرچه بهتر مساعدت فرمایند. این حرکت گام ناتوان و لرزانی بیش نیست ولی امید است که این روند با تفضل و عنایات الهی زمینه ساز حرکتهای سازنده و پربارتر برای علاقمندان و محققین جوان در آینده نه چندان دور بوده باشد. تا این عزیزان دین خود را در جهت حفظ اصالت زبان و فرهنگ مادری بنحو شایسته ادا کرده باشند.
ناگفته نماند در میان زبانهای مختلف : 1- زبان عربی 2 - زبان ترکی بنا به قرائنی که در محتوای جملات آنها نهفته شده است بیانگر و گویای یک زبان کامل است آن قرائن مواردی از بلاغت و فصاحت اعم از صنعت طباق، ایجاز به قصر و ایجاز به حذف، اختصار و عدم اطناب، مفهوم و منطوق قابل تعریف می باشد.
بخوبی مشهود است در این دو زبان عربی و ترکی با ادای یک کلمه، مفهوم کلی بیان می شود یا بعبارت دیگر و ساده گوینده مراد و منظور خود را با بکار بردن آن کلمه یا جمله ابراز میدارد. مانند نُـقـَتِّـلـَـنَّـک در زبان عرب و الدورتدوررَم در زبان ترکی در معنای ، می دهیم حتماً تو را می کشند یا می گوئیم حتماً تو را می کشند. در زبانهای دیگر هیچ کلمه ای را بجای آن لفظ مورد نظر نمی توان قرار داد در صورت جایگزینی کلمه دیگر معنای خاص خود را از دست داده و از لحاظ گویش لطافت و بلاغت از بین می رود.
و باز می بینیم در زبانهای دیگر کلمات را در معنای اصلی خود بکار نمی برند بلکه در غیر معنای خود بمصداق آیه 46 سوره نساء ((یُحَرّفونَ الکـَلِم عن مواضعه ))(هدف فقط معنای ظاهری آیه است) بکار می گیرند مثلا برای خریدن از لفظ گرفتن و نوشیده از لفظ خوردن استفاده می کنند در صورتیکه در زبان های عربی و ترکی هرگز لفظ را در غیر معنای خود استخدام نمی کنند بلکه لفظ با معنا مطابقت کامل دارد . برای نوشیدن از شُرب و گرفتن از اَخذ و خوردن از اَکل و خریدن از بَیع در زبان و ادبیات عرب و در زبان ترکی برای نوشیدن از لفظ ایچمک و برای خوردن از لفظ یئمک و برای خرید از لفظ آلماق و برای گرفتن از لفظ توتماق مورد استفاده قرار می دهند. هم اکنون نوشته ای که در پیش رو دارید(کتاب فرهنگ قافلانکوه) گویایی است در زبان و ادبیات ترکی شخصیت نمایی می کند و سعی و تلاش ما بر این شده که صورت آنها را با مفهوم و کاربرد و هدف و غرض نوشته و تطابق بعضی از آنها را با احادیث و روایات و آیات در حد تلاش خودمان بیان کنیم لذا رهنمودهای فضلا و ادبا و نکته دانان عزیز و گرامی را به دیده منت پذیرا هسنیم.

منبع : مقدمه کتاب فرهنگ قافلانکوه (آشنایی با ضرب المثل های آذربایجانی (1))

------------------------------------------------------------------

معرفی کتاب : فرهنگ قافلانکوه

آشنایی با ضرب المثل های آذربایجانی (1)
مؤلف : حبیب الله قمری (دبیرآموزش و پرورش میانه و مناطق تهران، متولد 1327)
ویراستار متن ترکی : علی بابالو
شامل بیش از یک هزار و صد مثل همراه با ترجمه و توضیح فارسی به استناد آیات قرآنی، احادیث، سخنان بزرگان، اشعار، معانی بیان 

ناشر : انتشارات اندیشه نو(مرکز نشر و فروش کتابهای ترکی آذربایجانی)
چاپ اول - 1388- تهران
قیمت : 4500 تومان
محل پخش : تهران، میدان انقلاب، اول خیابان کارگر شمالی، پاساژ فیروز، طبقه دوم . تلفن : 66427371