ضرورتهای کنترل و تنظیم در جوامع فعلی
بطور خلاصه میتوان علت تأکید بر کنترل موالید را چنین بر شمرد:
الفـگذار از زندگی سنتی به مدرن و تحولات اسلوب زندگیو سختيهاي عارض از آن.
بـتزاید هزینه برای تأمین مایحتاج فرزندان در خانواده.
جـتوسعه شهرنشینی و عدم توازن میان امکانات و افراد در خانه و جامعه.
دـممنوعیت اشتغال کودکان در دوران زیر سن بلوغ و حذف کار کودکان و نوجوانان در سبکهای ساده و سنتی آن.
هــ گرایش،توسعه و حاکمیت اندیشههای فمینیستی و افکاری که فرزندآوری را منافی با آزادیهای اجتماعی افراد میشمارد.
و- عدم امکانات دولتها در پاسخگویی به نیازهای اجتماعی کودکان و جوانان.
ز- اهداف سیاسی و قالب سازی آنان در گردونه نظم نوین جهانی.
تنظیم خانواده و روش آن:
جلوگیری از بچهدار شدن و تنظیم خانواده گاه از راه عزل طبیعی؛گاه با بکارگیری ابزارهای خاص از طریق ریختن مادهای در داخل رحم که از تشکیل شدن نطفه جلوگیری میکند.
با استفاده از دارو یا قرص یا آمپول که موجب میشود تخمک زن یا اسپرم مرد، پذیرش تشکیل نطفه را از دست بدهد؛قرار دادن ابزاری در داخل رحم یا انجام عمل جراحی که مانع از ملاقات اسپرم مرد با تخمک زن میشود؛با انجام عمل جراحی اسپرم مرد یا تخمک زن را از تشکیل نطفه در مرد یا زن خارج میکند و.....
تمام این صورتها و انواع روشهای ذکر شده که همگی در جلوگیری از تشکیل نطفه مشترکند، هیچ دلیلی بر ممنوع بودن استفاده از آنها وجود ندارد. بلکه اقتضای ادله روا بودن «عزل»، جایز بودن تمام این روشهاست؛ از این لحاظ که همگی ازتشکیل نطفه جلوگیری میکنند. البته برخی از این روشها، موجب حرمت ميشود مانند اینکه مرد، زن را مجبور کند که یکی از روشهای جلوگیری را به کار گیرد و مجبور کردن زن، تصرف در سلطه دیگری و ستم بر اوست. و در نتیجه بر شخص اجبار کننده حرام است؛ مانند این که در داخل رحم ابزاری کار گذاشته شود یا انجام عمل جراحی توسط غیر شوهر صورت گیرد که موجب نگاه کردن شخص (غیر شوهر) به بدن زن است که حرام میباشد. در صحیحه ابو حمزه ثمالی از ابوجعفر(ع) از امام درباره زنی مسلمان پرسیدم که آسیبی به بدن او میرسد، یا شکستگی یا زخم در عضوی از بدن او که نگاه کردن بدان جایز نیست، پدید میآید، آیا مردی که به معالجه کردن آن بیشتر از زنان مهارت دارد، میتواند به او نگاه کند؟ امام فرمود هرگاه زن نیاز ضروری به آن پزشک داشته باشد، او میتواند زن را درمان کند، در صورتی که زن بیمار اجازه دهد (الحرالعاملی، 1414 ه، ج14، باب130،حدیث1، ص172).
عقیم سازی زن یا مرد
هر گاه عمل جراحی سبب عقیم شدن مرد یا زن بطور دائم شود، برخی آن را حرام دانستهاند؛ زیرا این عمل از مصادیق ضرر زدن به نفس به شمار میرود که از محرمات شرعی است.
سخن پیامبر(ص)که در موثقه زراره نقل شده است «لا ضرر و لا ضرار» نه ضرر زدن بر خود رواست نه ضرر زدن به دیگران» (همو، ج 17، باب130، حدیث1-3-4، ص340-341)، بدون شک مراد از «ضرار» وارد کردن ضرر است؛ از این رو پیامبر(ص) فرمود یا أراک یا سمرةإلا مضاراإنک رجل مضار و لا ضرر و لا ضرار علی مؤمن؛«تو ای سمره نمییابم جز اینکه ضرر وارد کنی» «تو مردی هستی که ضرر وارد میکنی و شخص با ایمان، نه به خود ضرر وارد ميزند و نه به دیگران» (همو).
آیا پیشگیری از باردارشدن زن از نظر موازین اسلامی جایز است؟
با بررسی این روایات ميتوان به اين نتیجه رسید كه مرد میتواند به وسیله عزل از باردار شدن همسرش جلوگیری کند مخصوصاً در برخی روایات. در این جا باید نکتهای را متذکر شد که اگر جو خانوادگی چنان است که مرد بیم آن دارد که فرزندش دارای مشکلات جسمانی، فکری یا روانی باشد، این کار مستحب است مرد به انجام آن تشویق شود؟ ولی در مورد زن بستگی به اجازه او دارد و در مورد کنیز نه (چنانچه فتوای فقها این است که در عروة الوثقی هم مسأله مطرح است و حمل بر کراهت میشود (طباطبایی یزدی، 1412ه، ج 2، ص809 ).
قانون تنظيم خانواده و جمعيت
ماده 1 :
كليه امتيازاتي كه در قوانين بر اساس تعداد فرزندان يا عائله پيش بيني و وضع شده اند در مورد فرزندان چهارم و بعد كه پس از يك سال از تصويب اين قانون متولد مي شوند قابل محاسبه و اعمال نخواهد بود و فرزنداني كه تا تاريخ مزبور متولد مي شوند كماكان از امتيازات مقرر شده برخوردار مي باشند.
تبصره 1 : نحوه استفاده از امتيازات پيش بيني شده در قانون كار مصوب 29/8/1369 مجمع تشخيص مصلحت نظام و قانون تامين اجتماعي مصوب 1354 به شرح زير خواهد بود
الف- مرخصي بارداري و زايمان كارگران زن (موضوع ماده 76 قانون كار مصوب 29/8/1369 مجمع تشخيص مصلح نظام ) براي فرزندان چهارم و بعد كه پس از يك سال از تصويب اين قانون متولد مي شوند، از مرخصي استحقاقي موجود و آتي كارگر كسر خواهد شد.
ب- هزينه نگهداري فرزندان كارگران زن در مراكز نگهداري (موضوع ماده 78 قانون كار مصوب 29/8/1369 مجمع تشخيص مصلحت نظام (براي فرزندان چهارم و بعد كه پس از يك سال از تصويب اين قانون متولد مي شوند ، به عهده كارگر خواهد بود).
ج- حق بيمه فرزندان (موضوع ماده 58 قانون تامين اجتماعي مصوب 1354) براي فرزندان چهارم و بعد كه پس از يك سال از تصويب اين قانون متولد مي شوند، به صورت جداگانه تعيين و مطابق تعرفه تامين اجتماعي از بيمه شده دريافت مي گردد.
تبصره 2 : اين قانون در مورد سازمانها و موسساتي شمول حكم بر آنها مستلزم ذكر نام است نيز جاري مي باشد.
ماده 2 :
وزارتخانه هاي آموزش و پرورش ، فرهنگ و آموزش عالي ، بهداشت ، درمان و آموزش پزشكي و فرهنگ و ارشاد اسلامي موظف به اجراي برنامه هاي ذيل مي باشند.
الف- وزارت آموزش و پرورش موظف خواهد بود كه مطالب آموزشي مربوط به جمعيت و تامين سلامتي مادران و كودكان را در متون درسي خود به نحوي موثر بگنجاند.
ب- وزارت فرهنگ و آموزش عالي و وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشكي موظف به ايجاد يك واحد درسي به نام جمعيت و تنظيم خانواده در كليه رشته هاي آموزشي مي باشند.
ج- وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي موظف است زمينه هاي جلب مشاركت فعال و موثر روزنامه نگاران ، فيلم سازان و ساير هنرمنداني را كه به نحوي با آن وزارتخانه ارتباط دارند به منظور ارتقا سطح آگاهيهاي عمومي از برنامه هاي جمعيت و تنظيم خانواده فراهم نمايد.
ماده 3 :
سازمان صدا و سيماي جمهوري اسلامي ايران موظف است جهت ارتقا سطح آگاهيهاي عمومي در تامين سلامت كودكان و مادران و جمعيت برنامه هاي آموزشي راديويي و تلويزيوني به طور مستقيم و غير مستقيم تهيه و پخش نمايد.
ماده 4 : هزينه هاي ناشي از مواد 2 و 3 از محل كاهش هزينه هاي دولت كه با اجرا ماده 1 اين قانون حاصل مي شود تامين خواهد شد.
منابع و مآخذ:
القرآن كريم
ایازی,سید محمد علی، اسلام و تنظیم خانواده، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپاول،1376
بحرانی، يوسف, الحدائق النافره فی احکام العدهالطاهره، تصحیح:یوسف بقاعی، بیروت، دار الأضواء,چاپسوم، 1413ه
بهشتی، سید محمد حسین، الاسلام و تنظیم الاسرة،بیروت، الدارالمتحده، چاپاول,1973م
پور انصاری، زهرا، باروری جمعیت، تهران,مرکز نشر دانشگاهی، چاپ اول، 1368
حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم، آل البیت، چاپاول, 1414ه
دهخدا, علي اكبر, لغت نامه, تهران, دانشگاه تهران, چاپ2, 1344ه
روحانی، محمد حسین، مسؤوليتهاي خانوادگي در اسلام,بيجا, انتشارات بهداري, 1355
شهبازيان, كيومرث, جمعيت و تنظيم خانواده, تهران, انتشارات طاقبستان, چاپ اول, 1377
شهيد ثاني, زين الدين بن علي عاملي جبلي, الروضة البهية في شرح اللمعة الدمشقية، قم، مركز النشر التابع لمكتب الاعلام الاسلامي, چاپ دهم, 1418ه
روشهاي طبيعي جلوگيري از بارداري
براي باردار شدن بعد از استفاده از هر يك از روشهاي طبيعي و سنتي جلوگيري ازبارداري مانند خروج قبل از انزال يا امتناع دوره اي از مقاربت با استفاده از تقويمقاعدگي يا درجه حرارت بدن، تنها كاري كه بايد انجام دهيد اين است كه ديگر آنراانجام ندهيد؛ بدن شما آماده بارداري است. بخصوص اگر از يكي از روشهاي امتناع دورهاي استفاده مي كنيد و يا قاعدگي كاملا منظمي داريد با توجه به شناختي كه از سيكلقاعدگي و زمان تخمك گذاري خود داريد شانس بارداري شما افزايش خواهد يافت.
روشهاي ايجاد مانع(Barrier)
در اين نوع روشهاي جلوگيري از بارداري از يك مانع يا سد مكانيكي جهت جلوگيري ازتلاقي اسپرم و تخمك استفاده مي شود؛ مانند كاندوم مردانه، كاندوم زنانه، ديافراگم واسفنج هاي واژن و كلاهك دهانه رحم(Cervical Cap). كليه اين وسايل تاثيري بر باروريشما نخواهند داشت؛ بنابراين اگر شما از يكي از اين روشها استفاده مي كنيد و تصميمبه باردار شدن داريد كافيست استفاده از آن را متوقف كنيد. حتي برخي از مواد اسپرمكش (مانند كف و ژل واژينال) كه بطور همراه با برخي از اين لوازم استفاده مي شوند درصورت بارداري هيچ تاثيري نامطلوبي بر جنين نخواهند داشت.
روشهاي هورموني تركيبي مانند قرص هاي خوراكي و چسب هاي ضد بارداري
در اين موارد نيز كاري كه بايد بكنيد عدم استفاده از آنهاست. مثلا اگر قرص ميخوريد و تصميم گرفته ايد كه باردار شويد، مي توانيد تا انتهاي سيكل صبر نكنيد وبسته قرصتان را كامل نخوريد. معمولا چند روز پس از قطع مصرف پريود مي شويد. دربسياري از خانمها تخمك گذاري و باروري بلافاصله پس از قطع دارو باز مي گردد. البتهدر برخي نيز ممكن است چند ماه طول بكشد تا تخمك گذاري اتفاق بيافتد. در واقع تخمكگذاري زماني اتفاق مي افتد كه عادات ماهيانه شما به وضعيت منظم مانند گذشتهبازگردد.
با اين حال اغلب پزشكان پيشنهاد مي كنند كه پس از قطع مصرف قرص ها يا چسب هاي ضدبارداري، ابتدا صبر كنيد و حتي از يك روش غير هورموني (مانند طبيعي يا كاندوم) استفاده كنيد تا دو يا سه عادت ماهانه طبيعي پيدا كنيد و سپس باردار شويد. اگربلافاصله پس از قطع اين فرآورده هاي ضد بارداري باردار شويد، تعيين زمان لقاح و نيززمان زايمان دشوار خواهد بود. ممكن است اين امر در ابتدا مهم به نظر نرسد ولي درطول بارداري و بخصوص در انتهاي آن، اهميت خاصي پيدا مي كند.
قرصهاي پروژستين ياMinipill
اين قرصها حاوي مقدار كمي پروژسترون صناعي هستند كه بسرعت از بدن دفع مي شوند واثر ضد بارداري آنها بيش از 24 ساعت پس از مصرف آخرين قرص باقي نخواهد ماند (بههمين دليل است كه استفاده كنندگان بايد در دوران جلوگيري در مورد زمان مصرف آن نيزدقت كنند).
نورپلانت
اگر از نورپلانت استفاده مي كنيد بايد پس از برداشتن آن حداقل دو يا سه قاعدگيطبيعي داشته باشيد و سپس باردار شويد. ممكن است پس از برداشت نورپلانت چند ماهي طولبكشد تا قاعدگي شما به حالت طبيعي برگردد اما اين احتمال كمتر از روشهاي تزريقي ضدبارداري است. اگر بلافاصله پس از برداشت نورپلانت باردار شويد، تعيين زماني كهباردار شده ايد و نيز زمان زايمان دشوار خواهد شد.
دپو پروورا
نوعي هورمون پروژسترون است كه جهت جلوگيري از بارداري هر 12 هفته تزريق مي شود. مصرف آن را بايد 3 تا 6 ماه پيش از تلاش براي بارداري قطع كرد زيرا حداقل 13 هفتهطول مي كشد تا تخمك گذاري اتفاق بيافتد. در بعضي موارد نيز تاخير در باروري يك ساليا بيشتر به طول مي انجامد اما بطور متوسط 10 ماه بعد از آخرين تزريق فرد تخمكگذاري مي كند. بهتر است تا زماني كه حداقل دو يا سه قاعدگي طبيعي داشته باشد، صبركنيد. اگر بعد از يكسال هنوز پريود رخ نداد با پزشك خود تماس بگيريد.
وسايل داخل رحمي ياIUD
اگر از آي. يو. دي استفاده مي كنيد، بايد آن را پيش از اقدام به بارداريبرداريد.. اين كار را مي توانيد در هر زمان از سيكل قاعدگي انجام دهيد، با اين حالمتخصصين معتقدند بهترين زمان براي خارج كردن آي. يو. دي هنگام عادت ماهانه است و درسيكل بعد وضعيت قاعدگي و تخمك گذاري شما مانند قبل خواهد بود. اگر هر گونه علامتيدال بر وجود عفونت ناشي از آي .يو. دي داريد، پيش از تلاش براي بارداري حتما بهمداواي آن بپردازيد
فوایدوازکتومی چیست؟
وازکتومی با درصد موفقیت بالای 95/0 تا 95/99 یکی از قطعیترین روش های جلوگیری از باروری است که انجام آن با کمترین استرس به فرد و با بیحسی موضعی و در زمان حدود 10 دقیقه قابل انجام است و دوره نقاهت کوتاه مدت 24 تا 72ساعت می باشد. پس از ترمیم احتیاج به کشیدن بخیه نمی باشد. احتمال عود و باز شدنمسیر وازدفران بین 5 تا 05/0% می باشد که بسته به تکنیک وازکتومی متفاوت است.
- آیا پس از وازکتومی، در صورت تمایل می توان مجرای وازدفران را مجدداً بازنمود؟
درصورت تمایل فرد به باروری مجدد، قابلیت باز کردن مجدد لوله به روش جراحیمی باشد. البته بایستی در نظر داشت که درصد موفقیت باز کردن مجدد وازدفران قطعی و100 درصد نمی باشد. چون به مرور زمان افزایش فشار مجاری اسپرم، به تدریج منجر بهتخریب بافت مجاری و لوله های اسپرم ساز(seminifrous Tubul) و در نتیجۀ ناباروریدائمی می گردد.
چه بیماری کاندید مناسبی برای باز کردن مجرا وازدفران پس از وازکتومی میباشد؟
اگر فردی احتمال دارد در آینده داوطلب داشتن فرزندی باشد توصیه می گردد کهاز انجام وازکتومی صرف نظر کند. ولی اگر به هر دلیلی فرد وازکتومی شده خواستارداشتن فرزندی دیگر شد میتوان با جراحی (وازو وازستومی) اقدام به باز کردن مجرا کرد.
هرچه فاصله زمانی بین انجام وازکتومی و جراحی باز کردن لوله کمتر باشد و تکنیکانجام جراحی بهتر باشد ، شانس موفقیت عمل بیشتر خواهد شد . بهترین زمان کمتر از 2سال فاصله زمانی و در فردی که بیش از 10 سال از وازکتومی گذشته باشد کمترین درصدموفقیت انتظار می رود.
روش انجام باز کردن مجدد وازکتومی چیست؟
بر خلاف وازکتومی که اقدامی ارزانقیمت ، سریع و از نظر تکنیکی آسان می باشد، باز کردن آن روشی مشکل ، زمان بر، و گران قیمت می باشد. بهترین روش انجام به روش میکروسرجری (استفاده از میکروسکوپ وبزرگنمایی حین جراحی) می باشد و دقت و ظرافت حین جراحی تعیین کننده می باشد.
در این روش لولۀ وازدفران که قطر بیرونی حدود 5/1-1 میلیمتر و قطر لومن داخلی آنحدود 1/0 می باشد بوسیله نخهای جراحی بسیار باریک که به سختی با چشم قابل مشاهده میباشد از طریق دید میکروسکوپی در 2 تا 3 لایه، عمل پیوند دو سر لولۀ وازدفران انجاممی گیرد.
پس از انجام یک عمل وازووازوستومی موفق ، حتی باز ممکن است جهت بارورشدن احتیاج به درمان دارویی و یا اقدامات کمک لقاحی نیز باشد.
در صورت بروز درد پس از وازکتومی چه اقدامی بایستی انجام گیرد؟
از عوارضدیررس وازکتومی درد می باشد این درد ممکن است دائمی و یا هنگام تحریک جنسی و نزدیکیباشد دلیل بروز درد در بعضی افراد به درستی مشخص نیست . ممکن است افزایش فشار حرکتاسپرم، در لوله مسدود شده، عامل آن باشد ولی عوامل عصبی و روحی معمولاً بسیار تأثیرگذار است.
به هر حال درمان درد در بیمارانی که درد باعث آزار طولانی مدت می گردد باز کردنمجدد مجرای وازدفران و یا خارج کردن تمامی مسیر لولۀ وازدفران می باشد(Vasoepididymectomy) که خود این اقدام روش هزینه بر و زمان بر است.
جهت چه افرادی توصیه به وازکتومی می گردد؟
بهترین کاندید وازکتومی مردی استکه به تعداد مورد علاقه فرزند دارد و به هیچ وجه خواستار فرزندی در آینده نیست و ازنظر شرایط روان سکسی (پسیکوسکوسوال)(Psychosexuall) مشکلی ندارد می باشد.
اقدامات لازم بعد از وازکتومی چیست؟
24 ساعت استراحت پس از انجام وازکتومیلازم است ، مسکن و در صورت صلاحدید پزشک جراح، آنتی بیوتیک لازم است . همچنینمدت حدود 3 ماه پس از وازکتومی، زمان لازم است بگذرد تا مایع منی فرد فاقد اسپرم وکاملاً نابارور گردد.
3 ماه پس از وازکتومی لازم است آزمایش مایع منی از نظر وجود اسپرم در سه مرحلهانجام گیرد و در صورتی که مقدار اسپرم صفر باشد فرد می تواند عمل و موثر و کاملشده بداند ، لذا پس از وازکتومی تا 3 ماه سایر اقدامات جلوگیری کننده از باروریمثلاً استفاده از کاندوم توصیه می گردد.
وازکتومی یکی از روشهای متداول در جلوگیری از باروری مردان می باشد. در این روش باجراحی کوچک مسیر وازدفران که وظیفۀ عبور اسپرم را از بیضه به سمت پروستات و مجرایاداری دارد را مسدود می کنند.
این روش با بی حسی موضعی و درد کم و مدت جراحی کوتاه مدت و ارزان قیمت است درصدموفقیت 5/99-95 درصد می باشد که بسته به روش وازکتومی متفاوت می باشد.
عوارضجراحی بسیار کم و شامل احتمال خونریزی و یا عفونت جراحی در کوتاه مدت و یا درد بخیهبه طور می باشد.
و فواید این روش قابلیت باز کردن مجدد وازکتومی، ارزان بودن ودوره نقاهت کوتاه مدت آن می باشد.
از نظر علمی وازکتومی باعث ناتوانی جنسی نمی گردد ولی موارد متعدد دیده می شودکه بیمار پس از وازکتومی از کم شدن توانایی و یا تمایل جنسی شاکی می باشد که دلیلآن تأثیر روحی انجام وازکتومی می باشد و تأثیر جسمی بر روی توانایی جنسیندارد.
در صورت بروز درد های طولانی مدت و آزار دهنده پس از وازکتومی احتیاج بهباز کردن مجدد وازکتومی یا برداشت کامل لولۀ وازدفران می باشد.
وازکتومیVasectomy
خلاصه: وازکتومی یکی از روشهای متداول در تمامی دنیا جهتجلوگیری از باروری در مردان می باشد که فواید و عوارضی ممکن است داشته باشد.
وازکتومی چیست؟
وازکتومی یا انسداد مجاری وازدفران یکی از قدیمی ترین روشهایجراحی ، جهت جلوگیری از باروری در مردان می باشد این روش امروزه در بسیاری از نقاطدنیا بخصوص چین، جهت کنترل جمعیت متداول می باشد.
وازدفران مجرای عبور اسپرم از بیضه به طرف پروستات و مجرای ادراری جهت اضافه شدناسپرم به مایع انزالی منی می باشد که با انسداد این مجرا، باعث تهی شدن مایع منی ازاسپرم می گردد و در نتیجه مایع خروجی انزالی حاوی اسپرم نمی باشد لذا منجر بهباروری نمی گردد.
روش انجام وازکتومی چیست؟
وازکتومی از طریق برش کوچکی بر روی پوست در مسیرمجرای وازدفران می باشد این برش معمولاً بر روی ساک بیضه (اسکلروتوم) و یا به ندرتقسمت تحتانی شکم انجام می گردد. سپس با باز کردن بافت زیر پوست و آزاد کردن مجرایوازدفران، قسمتی از مجرا برش داده شد و دو سر آزاد آن ، با نخ جراحی مسدود می گردد.
در روشی به نامNSIV که به نام وازکتومی بدون برش معروف می باشد بدون برش پوستبا تیغ جراحی، از طریق سوراخ کوچکی بر روی پوست، به محل مجرای وازدفران دسترسی پیداکرده و وازکتومی انجام می گردد.
با وجود پيشرفت در زمينه روشهاي پيشگيري از بارداري، درصد قابل توجهي از زنان ايراني همچنان از قرصهاي ضدبارداري استفاده ميكنند.
دكتر «شهناز آرام»، متخصص زنان و دانشيار دانشگاه علوم پزشكي اصفهان در گفت و گو با خبرنگار سرويس «بهداشت و درمان» ايسنا واحد علوم پزشكي ايران، درخصوص جديدترين روشهاي جلوگيري از بارداري كه در دنيا ارائه شده است، گفت: قرص ضد بارداري به نام «ياسمين» با سطح هورموني پايين يكي از جديدترين قرصهاي پيشگيري از بارداري است كه به خصوص در زنان حساس به قرصهاي ضدبارداري كاملا موفق و تاثير گذار بوده است.
دكتر آرام در زمينه آخرين انواع توليد شده IUDهاي جديد كه در بازار كشورهاي اروپايي و آمريكايي عرضه شده است، گفت: IUD ميرنا يا پروژستروني يكي از جديدترين انواع IUDاست كه برخلاف انواع سابق آن نيازي به تعويض سالانه ندارد و براي مدت پنج سال ماندگاري دارد. همچنين درصد ايجاد حاملگي با استفاده از اين IUDنسبت&l