مدارا در اخلاق نبوی

مدارا با بدی دیگران ازجمله ویژگی‌های اخلاقی مهم در تفکر اسلامی است که در مرام پیامبر(ص) نمودی بارز و آشکار دارد. در روایات تاریخی، بسیار خوانده و شنیده‌ایم حکایات مربوط به مدارای پیامبر اکرم(ص) در مقابل ایذاء همسایگان و غیرمسلمانان را که از قضا به تنبه این افراد و گرویدنشان به آیین اسلام نیز انجامیده است. ازجمله این حکایت مشهور است که در تفسیر نمونه، ج 24، ص 371 مورد اشاره قرار گرفته است:

حضرت، همسایه‌ای یهودی داشت که از آزار گاه و بی‌گاه او در امان نبود، هر روز از پشت‌بام خاکستر همراه آتش روی سر آن حضرت می‌ریخت. این کار در ظاهر به عنوان ریختن زباله و خاکستر در کوچه و در حقیقت به منظور ابراز خشم و کینه یهودی نسبت به پیامبر اسلام (صلی‌الله‌ علیه‌و‌آله) انجام می‌شد و پیامبر، کریمانه از کنار آن می‌گذشت تا این‌که روزی خبری از مرد یهودی نشد، پیامبر اسلام از غیبت آن مرد پرسید. گفتند: خوشبختانه بیمار گشته و بر اثر بیماری مزاحمت‌هایش متوقف شده است. فرمود: باید به عیادتش برویم! به سمت خانه‌اش حرکت کرد. در خانه یهودی را کوبید. همسرش به پشت درآمد و سوال کرد: کیست؟ حضرت فرمود: پیامبر مسلمانان به دیدار و عیادت همسایه بیمار خود آمده است!
زن ماجرا را به شوهرش گفت. مرد یهودی که متعجب شده بود و در مقابل عملی غیرقابل پیش‌بینی قرار گرفته بود، گفت: در را باز کن تا داخل شوند. پیامبر (صلی‌الله علیه و آله) وارد شد و کنار بستر بیمار نشست و از حال بیمار پرسید و به گونه‌ای برخورد کرد که گویا هیچ اذیت و آزاری از این مرد یهودی به آن حضرت نرسیده است.
مرد یهودی که از فرط خجالت صورت خویش را می‌پوشانید و در برخورد با این اخلاق کریمانه پیامبر اسلام مبهوت شده بود، از آن حضرت پرسید: این نوع برخورد آیا اخلاق شخصی شماست یا جزو دستورات دینی محسوب می‌شود؟ حضرت فرمود: جزو دستورات دینی است و ما به همه مسلمین سفارش می‌کنیم که چنین کنند. مرد یهودی با برخورد زیبا و پرجاذبه پیامبر اسلام (صلی‌الله علیه و آله) مسلمان شد.
نکته مهمی که در این داستان عبرت‌آموز وجود دارد پاسخ گفتن بدی با خوبی است که نه فقط اخلاق شخصی پیامبر(ص) بلکه آموزه‌ای از دستورات دینی شریعت اسلام دانسته شده است. البته لازم به ذکر است که در تفکر اسلامی این مرتبه از مکرمت اخلاقی وجه استحبابی دارد و واجب شمرده نشده و همین هم وجه تمایز این مکرمت اخلاقی در اسلام با وجوب ترحم آوردن به ظالم در آیین مسیحیت است.
حضرت محمد(ص) فرمودند: «انما بعثت لاتمم مکارم الاخلاق (من برای تمام کردن مکارم اخلاق برانگیخته شدم)» (کنز العمال، ج 13، ص 151، حدیث 36472)؛ اخلاق مکرمتی، ویژگی مردان بزرگ و بزرگواری است که به مردم عشق می‌ورزند، خوشبینند و جفای دیگران را با وفا پاسخ داده، از رفتار بدشان نمی‌رنجند