مبارزه با پروانه بید موم خوار در کندوی عسل

بید موم خوار بزرگ

آفات و غارتگران زنبور عسل -حشرات و عنکبوتیان-بید موم خوار بزرگ

بید موم خوار بزرگ

 بید موم خوار بزرگ تقریبا مهمترین افت فراورده های زنبور عسل است.هر سال این حشره زیانهای جدی به بار میاورد.هر گاه جمعیتهای زنبور عسل در اب و هوای گرم ضعیف شوند یا بمیرند لارو های این بید شانهای کندو را می خورند و ان رابه  رشته های در هم پیچیده و توده ای درهم بر هم تبدیل می کنند.

بیولوژی:
گسترش جغرافیایی این آفت به زنبوران عسل وابسته است. با توجه به ناتوانی بید موم خوار در تحمل سرما گسترش آن محدود می شود. به این دلیل است که حمله بید موم خوار در مناطق مرتفع از شدت کمتری برخوردار است یا اصلاً‌رخ نمی دهد. لارو آفت با تغذیه از موم ها، قابها را نابود می کند. حشرة بالغ از موم تغذیه نمی کند ولی می تواند همانند لارو برخی عوامل بیماریزای زنبور عسل را منتقل کند(مثل لوک). مدفوع بید موم خوار در کلنی های مبتلا به لوک حاوی تعداد زیادی اسپور پانی باسیلوس لاروا (عامل لوک)می باشد.  

مراحل رشد
این پروانه دارای چهار مرحله رشد است شامل تخم، لارو، شفیره و حشرة بالغ. هنگامی که درجه حرارت خیلی پایین بیاید یا غذایی موجود نباشد این مراحل متوقف می شود. لذا بسته به درجه حرارت و غذا این مراحل می تواند بین 6 هفته تا 6 ماه به طول انجامد. بر اساس منابع موجود این آفت زمستان را در مراحل تخم، لارو یا شفیره سپری می نماید. 

تخم:
پروانه ماده تخم ها را به صورت چند تایی در شکاف های کندو در جای تاریک می گذارد تا مانع دسترسی زنبوران شود. هر پروانه حدود300 تخم می گذارد. تخم بعد از 8-5 روز تبدیل به لارو می شود،
لارو بید موم خوار
لارو:
لاروهای جوان بعد از خروج از تخم، در بین حجرات مومی خزیده بلافاصله شروع به تغذیه و تولید تونل های تغذیه ای ابریشمی بر روی موم ها می نمایند. آنها در خوردن و رشد کردن ماهر هستند سرعت رشد مستقیماً به درجه حرارت و میزان تغذیه بستگی دارد. در شرایط ایده آل وزن لارو هر روز به دو برابر افزایش میابد. گرمای متابولیکی حاصله از رشد سریع باعث افزایش درجه حرارت در پیله می شود. لاروها دارای سرسیاه رنگ و سه جفت پا می باشند. لارو علاوه بر موم ناخالصیهای موجود در آن از جمله پیله لاروهای زنبور عسل، مواد دفعی زنبور و همچنین گرده موجود در حجرات مومی را مصرف می کند. لاروهایی که در موم خالص (قاب تازه) پرورش یابند رشدشان کامل نمی شود. قابهای سیاه و کهنه که حاوی شفیره باشند بیشتر در معرض حمله هستند.                       

تونل های تغذیه ای ابریشمی:
در پایان مرحله لاروی، لارو یک پیله ابریشمی محکم در محل مطمئنی از قابهای چوبی، یا در دیواره کندو یا در صندوق نگهداری قابها بدور خود ایجاد می کند. معمولاً لارو پیله خود را در منافذ کندو می بافد.
شفیره:
مرحله سوم یا شفیرگی مرحله واسط بین لارو و پروانه بالغ است. بعد از اینکه لارو به حد کافی از رشد رسید در کف کندو یا روی قاب به دور خود یک پیله ابریشمی می بافد که به سختی به قاب یا بدنه کندو چسبیده است. پیله در حفره ای قایق مانند که لارو در روی چوب ایجاد کرده قرار دارد. این ضایعات در کندوها مدتها بعد از خروج پروانه باقی می ماند. در داخل پیله ، لارو تبدیل به شفیره گردیده و شفیره در عرض یک هفته و حداکثر در عرض 2 ماه به حشره بالغ تبدیل می شود.
حشره بالغ:
حشره نر اندکی کوچکتر از ماده است و با داشتن دالبر در لبه بالها از حشره ماده قابل تشخیص است. در کندوهای آلوده می توان مراحل مختلف رشد، تونل های ابریشمی بر روی قابها، مدفوع سیاهرنگ و پیله های چسبیده به قابها را مشاهده نمود. اندازه حشره بالغ به ترکیب غذا در مرحله لاروی و طول مراحل مختلف رشد بستگی دارد. ماده ها بین 4 تا 10 روز بعد از خروج از پیله شروع به تخمگذاری می نمایند. به این منظور پروانه های ماده در هنگام غروب و تاریکی تلاش می کنند تا وارد کندو شوند. اگر کلنی به حد کافی قوی باشد که مانع ورود آن به کندو شود، بید موم خوار تخم های خود را خارج از کندو و در شکاف چوبهای آن خواهد گذاشت.
روش های کنترل بید موم خوار:
• لازم است تمامی کلنی های زنبورستان از نظر جمعیت قوی نگهداشته شوند. (زنبور عسل خطرناکترین دشمن بید موم خوار است).
• هرگز قابهای مومی و موم ها در کندوهای بدون جمعیت نگهداری نشوند.
• آلودگی های انگلی مخصوصاً واروا در زنبورستان کنترل شود.
• ضروری است بعد از حمله بید موم خوار تخم های موجود در قابها حذف شوند. به این منظور لازم است تونل های ساخته شده توسط آفت را با کاردک خراب نمود،با این کار زنبوران به تخم ها دسترسی پیدا کرده و آن ها را از کندو خارج کنند.
ضروریست که ذخیره غذایی کندو به طور منظم در طول فصول گرم بازدید و بررسی شوند. خلاصه روش های مبارزه با بید موم خوار در جدول پیوست دیده می شود.

روشهای بیولوژیکی:
اسپور باسیلوس تورنژنسیس
این باکتری در سال 1911 کشف شد و سالها برای حفاظت از گیاهان به کار رفته است. این باکتری تحت عنوان محصول تجاری B-401 اختصاصاً برای مقابله با بید موم خوار انتخاب شده است. باکتری اسپوری تولید می کند که حاوی سم یا توکسین است. زمانی که لارو این اسپور را بلع می کند توکسین آزاد گردیده و به دیواره روده آسیب وارد می کندکه منجر به مرگ لارو می شود. این باکتری برای مهره داران(انسان و دام) و زنبوران عسل بی ضرر است و هیچ باقیمانده ای در موم یا عسل به جا نمی گذارد.

روشهای شیمیایی:

(سولفور دی اکسید گوگرد) SO2

دو راه به کار گیری گوگرد شامل سوزاندن نوارهای گوگرد و اسپری کردن گاز SO2 می باشد. این روش هنوز یکی از مؤثرترین روش های مبارزه با بید موم خوار است. این گاز خیلی فرار بوده و در چربی قابل حل نیست و به این خاطر ضرر کمی برای زنبور، موم و عسل دارد. در صورت نیاز به ضد عفونی کردن قاب ها توصیه می شود بعد از برداشت آن ها از کندو، یک یا دو هفته منتظر مانده تا تخم های پروانه تبدیل به لارو گردیده، سپس اقدام به درمان با گوگرد شود.( چون بر تخم های بید موم خوار بی اثر است)

اسید استیک

اسید استیک تبخیر می شود و به فوریت تخم ها و پروانه ها را می کشد. لاروها و مخصوصاً شفیره ها، مقاومت داشته و باید برای مدت بیشتری در معرض اسید استیک قرارگیرند. لذا بر خلاف روش قبل لازم است شانها را بلافاصله بعد از خارج کردن از کلنی و قبل از تبدیل تخم به لارو در معرض اسید استیک قرار دارد.

اسید فرمیک

زنبورداران حرفه ای اسید فرمیک را برای مقابله با بید موم خوار با موفقیت به کار می گیرند. اثرات آن مشابه اسید استیک است.

موادی را که نباید دیگر استفاده نمود:

1. پارادیکلروبنزن: در ایران استفاده از این ماده مرسوم نیست، خطر زیادی در باقیمانده عسل و موم دارد. حد موجود 01/0 میلی گرم در کیلوگرم است که ممکن است افزایش یابد و کیفیت عسل را دچار مشکل سازد. این ماده در غلظت بالا برای زنبوران سمی است. اگر قاب هایی راکه در معرض این ماده قرار داده شده اند مستقیماً‌ از محل نگهداری بدون هوادهی، به کلنی منتقل نمایند ممکن است باعث تلف شدن کلنی شود. با توجه با یافته های بالا ، به کارگیری در زنبورداری مناسبت ندارد و مصرف این ماده ممنوع می باشد.PDCB

2. فسفید آلومینیوم: این ماده به قرص گندم نیز مشهور است، از موادی است که دیگر در زنبور داری جایی ندارد و استفاده از آن همانند غیر مجاز و ممنوع می باشد.

مقدمه: پروانه یا بید موم خوار شان های کلنی های وحشی را که به عللی از بین می روند و قابهای مومی انباری زنبورداران را مورد حمله قرار داده و با تخمگذاری و ایجاد لارو از شان های مومی به عنوان ماده غذایی استفاده می نماید. زنبورداران معتقدند که بید موم خوار باعث از بین رفتن کلنی ها می شود، این پروانه قادر به انجام چنین کاری نیست بلکه تنها کلنی های ضعیف شده در اثر عوامل مختلف و کلنی های تلف شده یا فاقد ملکه را مورد حمله قرار می دهد و قبل از اینکه زنبوردار متوجه ضعف کندو شود پروانه کار خود را انجام داده است. 
لارو بید موم خوار بعنوان طعمه در صید ماهی ، بعنوان غذا در تغذیه دام مورد استفاده می باشد و در تحقیقات علمی بیولوژیکی و حشره شناسی بسیار مورد نظر علاقمندان قرار داشته و نسبت به پرورش آن اقدام می نمایند. بید موم خوار در زنبورداری بعنوان آفت شناخته شده و تخمین زده شده که سالانه 5 میلیون دلار به زنبورداران آمریکا خسارت وارد می کند. بید موم خوار بر خلاف نامش از موم تغذیه نمی کند بلکه از زواید موجود بر روی قابهای مومی تغذیه کرده و لذا قابهای کهنه را ترجیح می دهد. 
پایه های مومی (برگه ها) بندرت توسط لاروهای کوچک آلوده می شوند ولی نمی توانند به مرحله بلوغ برسند. در عسل های شان لاروهای جوان درست در زیر در پوش حجره ها تونل حفر کرده و باعث می شوند که عسل ها نشت کرده و از جذابیت عسل کاسته شود. پروانه های ذیل به عنوان آفات محصولات زنبور شناخته شده اند: 

از بین این پروانه ها، بید موم خوار بزرگ بیشترین آسیب را به زنبورستانها وارد می آورد که منجر به خسارت مادی و اقتصادی در هر سال می شود. بدین منظور، بیولوژی این آفت با دقت بیشتر مورد بررسی قرار می گیرد. روش های مبارزه شناخته شده برای پروانه بزرگ معمولاً برای سایر پروانه های آفت محصولات زنبور عسل به کار می رود.



بیولوژی: 
گسترش جغرافیایی این آفت به زنبوران عسل وابسته است. با توجه به ناتوانی بید موم خوار در تحمل سرما گسترش آن محدود می شود. به این دلیل است که حمله بید موم خوار در مناطق مرتفع از شدت کمتری برخوردار است یا اصلاً*رخ نمی دهد. 
لارو آفت با تغذیه از موم ها، قابها را نابود می کند. حشرة بالغ از موم تغذیه نمی کند ولی می تواند همانند لارو برخی عوامل بیماریزای زنبور عسل را منتقل کند(مثل لوک). مدفوع بید موم خوار در کلنی های مبتلا به لوک حاوی تعداد زیادی اسپور پانی باسیلوس لاروا (عامل لوک)می باشد. 
مراحل رشد: 
این پروانه دارای چهار مرحله رشد است شامل تخم، لارو، شفیره و حشرة بالغ. هنگامی که درجه حرارت خیلی پایین بیاید یا غذایی موجود نباشد این مراحل متوقف می شود. لذا بسته به درجه حرارت و غذا این مراحل می تواند بین 6 هفته تا 6 ماه به طول انجامد. بر اساس منابع موجود این آفت زمستان را در مراحل تخم، لارو یا شفیره سپری می نماید.



تخم:
پروانه ماده تخم ها را به صورت چند تایی در شکاف های کندو در جای تاریک می گذارد تا مانع دسترسی زنبوران شود. هر پروانه حدود300 تخم می گذارد. تخم بعد از 8-5 روز تبدیل به لارو می شود،

 

لارو بید موم خوار


لارو: 
لاروهای جوان بعد از خروج از تخم، در بین حجرات مومی خزیده بلافاصله شروع به تغذیه و تولید تونل های تغذیه ای ابریشمی بر روی موم ها می نمایند. آنها در خوردن و رشد کردن ماهر هستند سرعت رشد مستقیماً به درجه حرارت و میزان تغذیه بستگی دارد. در شرایط ایده آل وزن لارو هر روز به دو برابر افزایش می یابد.گرمای متابولیکی حاصله از رشد سریع باعث افزایش درجه حرارت در پیله می شود. لاروها دارای سرسیاه رنگ و سه جفت پا می باشند. لارو علاوه بر موم ناخالصیهای موجود در آن از جمله پیله لاروهای زنبور عسل، مواد دفعی زنبور و همچنین گرده موجود در حجرات مومی را مصرف می کند. لاروهایی که در موم خالص (قاب تازه) پرورش یابند رشدشان کامل نمی شود. قابهای سیاه و کهنه که حاوی شفیره باشند بیشتر در معرض حمله هستند.





تونلهای تغذیه ای ابریشمی

در پایان مرحله لاروی، لارو یک پیله ابریشمی محکم در محل مطمئنی از قابهای چوبی، یا در دیواره کندو یا در صندوق نگهداری قابها بدور خود ایجاد می کند. معمولاً لارو پیله خود را در منافذ کندو می بافد. 
شفیره: 
مرحله سوم یا شفیرگی مرحله واسط بین لارو و پروانه بالغ است. بعد از اینکه لارو به حد کافی از رشد رسید در کف کندو یا روی قاب به دور خود یک پیله ابریشمی می بافد که به سختی به قاب یا بدنه کندو چسبیده است. پیله در حفره ای قایق مانند که لارو در روی چوب ایجاد کرده قرار دارد. این ضایعات در کندوها مدتها بعد از خروج پروانه باقی می ماند. در داخل پیله ، لارو تبدیل به شفیره گردیده و شفیره در عرض یک هفته و حداکثر در عرض 2 ماه به حشره بالغ تبدیل می شود.
حشره بالغ: 
حشره نر اندکی کوچکتر از ماده است و با داشتن دالبر در لبه بالها از حشره ماده قابل تشخیص است. در کندوهای آلوده می توان مراحل مختلف رشد، تونل های ابریشمی بر روی قابها، مدفوع سیاهرنگ و پیله های چسبیده به قابها را مشاهده نمود. اندازه حشره بالغ به ترکیب غذا در مرحله لاروی و طول مراحل مختلف رشد بستگی دارد. ماده ها بین 4 تا 10 روز بعد از خروج از پیله شروع به تخمگذاری می نمایند. به این منظور پروانه های ماده در هنگام غروب و تاریکی تلاش می کنند تا وارد کندو شوند. اگر کلنی به حد کافی قوی باشد که مانع ورود آن به کندو شود، بید موم خوار تخم های خود را خارج از کندو و در شکاف چوبهای آن خواهد گذاشت. 
روش های کنترل بید موم خوار
• لازم است تمامی کلنی های زنبورستان از نظر جمعیت قوی نگهداشته شوند. (زنبور عسل خطرناکترین دشمن بید موم خوار است).
• هرگز قابهای مومی و موم ها در کندوهای بدون جمعیت نگهداری نشوند. 
• آلودگی های انگلی مخصوصاً واروا در زنبورستان کنترل شود. 
• ضروری است بعد از حمله بید موم خوار تخم های موجود در قابها حذف شوند. به این منظور لازم است تونل های ساخته شده توسط آفت را با کاردک خراب نمود،با این کار زنبوران به تخم ها دسترسی پیدا کرده و آن ها را از کندو خارج کنند.
ضروریست که ذخیره غذایی کندو به طور منظم در طول فصول گرم بازدید و بررسی شوند. خلاصه روش های مبارزه با بید موم خوار در جدول پیوست دیده می شود.
روشهای بیولوژیکی
اسپور باسیلوس تورنژنسیس
این باکتری در سال 1911 کشف شد و سالها برای حفاظت از گیاهان به کار رفته است. این باکتری تحت عنوان محصول تجاری B-401 اختصاصاً برای مقابله با بید موم خوار انتخاب شده است. باکتری اسپوری تولید می کند که حاوی سم یا توکسین است. زمانی که لارو این اسپور را بلع می کند توکسین آزاد گردیده و به دیواره روده آسیب وارد می کندکه منجر به مرگ لارو می شود. این باکتری برای مهره داران(انسان و دام) و زنبوران عسل بی ضرر است و هیچ باقیمانده ای در موم یا عسل به جا نمی گذارد. 
روشهای شیمیایی: 
سولفور (دی اکسید گوگرد SO2 ):
دو راه به کار گیری گوگرد شامل سوزاندن نوارهای گوگرد و اسپری کردن گاز SO2 می باشد. این روش هنوز یکی از مؤثرترین روش های مبارزه با بید موم خوار است. این گاز خیلی فرار بوده و در چربی قابل حل نیست و به این خاطر ضرر کمی برای زنبور، موم و عسل دارد. در صورت نیاز به ضد عفونی کردن قاب ها توصیه می شود بعد از برداشت آن ها از کندو، یک یا دو هفته منتظر مانده تا تخم های پروانه تبدیل به لارو گردیده، سپس اقدام به درمان با گوگرد شود.( چونSO2 بر تخم های بید موم خوار بی اثر است)
اسید استیک
اسید استیک تبخیر می شود و به فوریت تخم ها و پروانه ها را می کشد. لاروها و مخصوصاً شفیره ها، مقاومت داشته و باید برای مدت بیشتری در معرض اسید استیک قرارگیرند. لذا بر خلاف روش قبل لازم است شانها را بلافاصله بعد از خارج کردن از کلنی و قبل از تبدیل تخم به لارو در معرض اسید استیک قرار دارد. 
اسید فرمیک
زنبورداران حرفه ای اسید فرمیک را برای مقابله با بید موم خوار با موفقیت به کار می گیرند. اثرات آن مشابه اسید استیک است. 

موادی را که نباید دیگر استفاده نمود: 
1. پارادیکلروبنزن در ایران استفاده از این ماده مرسوم نیست، خطر زیادی در ایجاد باقیمانده در عسل و موم دارد. حد موجود 01/0 میلی گرم در کیلوگرم است که ممکن است افزایش یابد و کیفیت عسل را دچار مشکل سازد. این ماده در غلظت بالا برای زنبوران سمی است. اگر قاب هایی راکه در معرض این ماده قرار داده شده اند مستقیماً* از محل نگهداری بدون هوادهی، به کلنی منتقل نمایند ممکن است باعث تلف شدن کلنی شود. با توجه با یافته های بالا، به کارگیری PDCB در زنبورداری مناسبت ندارد و مصرف این ماده ممنوع می باشد.
2. فسفید آلومینیوم: این ماده به قرص گندم نیز مشهور است، از موادی است که دیگر در زنبور داری جایی ندارد و استفاده از آن همانند PDCB غیر مجاز و ممنوع می باشد