به بهانه 76 امین سالروز تولد غلامحسین ساعدی

غلامحسین ساعدی

غلامحسین ساعدی  دربیست و چهارم دیماه سال1314  درتبریز به دنیا آمد، در خانواده‌ای کارمند و به قول خودش اندکی بدحال. ساعدی نوشتنرا ابتدا به صورت گزارش و تفسیر در هنگامه‌ی نوجوانی آغاز و با نشریات فریاد، صعودو... همکاری کرد و اولین بار در ارتباط با همین نوشته‌ها به زندان افتاد.

نخستین آثارش را از 1334 در مجلات ادبی به چاپ رساند. او که در ابتدا بهعنواننمایشنامه‌نویسی چیره دست (با نام مستعارگوهر مراد) شهرت یافته بود،‌ با نگارش داستان‌های زیبایی چون «گدا»، «دو برادر» و«آرامش در حضور دیگران»، جایگاه خود را به عنوان یکی از خلاق‌ترین داستان‌نویسانایران نیز تثبیت کرد.

آثار او دستمایه‌ی برخی از بهترین فیلم‌های بلندسینمای ایران قرار گرفته است، که از جمله‌ی آنها می‌توان فیلم‌های "گاو" (ساخته‌ی داریوش مهرجویی، 1348)، "آرامش در حضوردیگران" (ساخته‌ی ناصر تقوایی، 1349) و "دایره‌ی مینا" (ساخته‌ی داریوش مهرجویی،1353) را نام برد.

در مرداد 1332 هنگام کودتای 28 مرداد وارد دانشکده‌ی پزشکی تبریز شد و در اواخر سال‌های دانشکده فعالیت هنری و ادبی خود را مجدانه پیگیری کرد. ساعدی در دهه‌ی 40 که دوره‌ای خاص در ادبیات ایران محسوب می‌شود، رشد کردو به تحصیل خود در رشته روان پزشکی ادامه داد. عمده‌ی فعالیت‌های قلمی ساعدی درحوزه نمایش نامه نویسی است و به همراه تنی چند هم چون بیضایی، رادی و نصیریان پیشزمینه‌ی تئاتر را بینان نهادند. بخش دیگر از نوآوری او در زمینه تئاتر چاپ آثارپانتومیم تحت عنوان لال‌بازی‌هاست. ساعدی در اوایل دهه‌ی 50 گاهنامه‌ی الفبا را بههمراه تنی چند منتشر نمود و در سال 56 همزمان با احمد شاملو در چاپ مجله‌ی ایرانشهردر خارج از کشور همکاری می‌کند. بعد از انقلاب نیز داستان‌های او هم چنان در کتابجمعه، ویژه‌ی هنر و ادبیات چاپ می شد. ساعدی در دهه‌ی 60 از ایران خارج به فرانسه رفت.

او در دوم آذر 1364 به علت خون‌ریزی دستگاه گوارش در فرانسه درگذشت ودر گورستان پرلاشز در کنارصادق هدایتبه خاک سپرده شد.

آثار:

در زمینه داستان نویسی:

مرغ انجیر (1335) خانه‌های شهر ری (1336) گدا (1341) عزاداران بیل (1343) دندیل (1345) واهمه‌های بینام و نشان (1346) ترس و لرز (1347) توپ (1347) شب نشینی با شکوه (1349) کور وگهواره (1356) .

در زمینه نمایشنامه:

لیلاج (1336) قاصدک‌ها (1338) کار با فکها در سنگر (1338) شان فریبک (1340) کلاته گل (1340) عروسی (1341) ده لال بازی (1342) انتظار (1343) بهترین بابای دنیا (1344) چوب بهدستان ورزیل (1344) پنج نمایشنامه از انقلاب مشروطیت (1345) خانه روشنی (1346) دیکته و زوایه (1347) فصل گستاخی (1348) پرواربندان ( 1348) وای بر مغلوب (1349) چشم در برابر چشم (1350) عاقبت قلمفرسایی (1354) آی با کلاه (1357) جانشین (1357) ماه عسل (1357) و ماه نمی‌شنویم (1357) .

ساعدی علاوه بر داستاننویسی و نمایش نامه نویسی تک نگاری‌هایی هم داشته که ایلخچی (1342) و اهل هوا(1345) که یک اثر پژوهشی درباره بیماران می‌باشد، از جمله آنهاست.

 

سالشمار غلامحسین ساعدی (گوهر مراد)

1314 تولد روز سه شنبه 24 دی ماهنام پدر: علی اصغر نام مادر: طیبه
1316 تولد برادر علی اکبر 26 آذر ماه
1322 تولد خواهر ناهید
1322 ورود به دبستان بدر
1330 آغاز فعالیت همزمان با نهضت ملی
1331 مسئولیت انتشار روزنامه های "فریاد" و "صعود" و "جوانانآذربایجان" و انتشار مقالات و داستان در این سه روزنامه و همچنین "دانش آموز" چاپتهران.
1332 بعد از کودتای 28 مرداد به مدت دو ماه مخفی می شود. شهریور سال1332 دستگیر و چند ماه در زندان بسر می برد. نوشتن داستان بلندی به نام "نخود هرآش" که چاپ نشده است.
1334 ورود به دانشکده پزشکی تبریز
1335 همکاری بامجله سخن و انتشار داستان "مرغ انجیر" چاپ و انتشار "پیگمالیون" (داستان ونمایشنامه) در تبریز
1336 انتشار داستان "خانه های شهرری" در تبریز. نمایشنامه"لیلاج ها" در مجله سخن
1337 رهبری جنبش های دانشجویی و اعتصابات دانشگاهتبریز، آشنایی و دوستی با صمد بهرنگی، بهروز دهقانی، مفتون امینی، کاظم سعادتی،مناف ملکی.
نوشتن داستان کوتاه "شکایت" و نمایشنامه تک پرده ای "غیوران شب"
1338 نمایشنامه تک پرده ای "سایه شبانه"
1339 انتشار نمایشنامه "کار با فکها در سنگر" ناشر کتابفروشی تهران- تبریز
انتشار مجموعه داستانهای کوتاه "شبنشینی با شکوه" در تبریز و نمایشنام سفر مرد خسته (4 پرده) چاپ نشده.
1340 فارغالتحصیل دانشکده پزشکی و گذراندن پایان نامه ای به نام "علل اجتماعی پیسکونوروزهادر آذربایجان" که بعد از ماهها بحث و جدل با اکراه پذیرفته می شود- انتشارنمایشنامه "کلاته گل" به صورت مخفی در تهران.
1341 مسافرت به تهران و اعزام بهخدمت سربازی- طبیب پادگان سلطنت آباد به صورت سرباز صفر، نوشتن داستانهای کوتاهدرباره زندگی سربازی که چند داستان به نام های "صدای خونه"، "پادگان خاکستری"،"مانعآتش" در مجله کلک چاپ شده است.(بعد از مرگش)
افتتاح مطب شبانه روزی به اتفاقبرادرش دکتر علی اکبر در دلگشا، همکاری با کتاب هفته ومجله آرش، آشنایی و دوستی بااحمد شاملو، جلال آل احمد، پرویز ناتل خانلری، رضا براهنی، محمود آزاد تهرانی،سیروس طاهباز، محمد نقی ابراهیمی، رضا سید حسینی، بهمن فرسی، به آذین، اسماعیلشاهرودی، جمال میرصادقی...
1342 انتشار ده لال بازی (پانتومیم) که پانتومیم"فقیر" توسط جعفر والی در تلویزیون اجرا شد.
ورود به بیمارستان روانی "روزبه" جهت اخذ تخصص بیماریهای اعصاب و روان
آشنایی و همکاری با دکتر مسعود میربها ودکتر حسن مرندی
همکاری با موسسه تحقیقات و مطالعات اجتماعی و انتشار تک نگاری"ایلخچی" توسط همان موسسه و چاپ مقالات علمی در مجله روان پزشکی.
ترجمه کتاب"شناخت خویشتن" (آرتور جرسیلد) با دکتر محمدتقی براهنی- چاپ تبریز. ترجمه کتاب "قلبو بیماریهای قلبی و فشار خون" (هـ. بله کسلی) با دکتر محمدعلی نقشینه- چاپ تبریز،همکاری با کتاب هفته.
1343 سفر به آذربایجان و حاصلش نوشتن تک نگاری "خیاویامشکین شهر"؛ لال بازی "در انتظار" در مجله آرش.
انتشار هشت داستان پیوسته بهنام "عزاداران بیل" توسط انتشارات نیل تهران.
1344 انتشار نمایشنامه "چوببدستهای ورزیل" انتشارات مروارید- تهران که به کارگردانی جعفر والی در تالار سنگلجروی صحنه آمد. انتشار تک رنگی "خیاویا مشکین شهر" توسط موسسه تحقیقات و مطالعاتاجتماعی. انتشار نمایشنامه "بهترین بابای دنیا" انتشارات شفق- تهران که بهکارگردانی عزت الله انتظامی در تالار سنگلج روی صحنه آمد. نوشتن داستان بلند "مقتل" که دو فصل آن در مجله نگین سال 1349 چاپ می شود. سفر به جنوب و حاشیه خلیج فارسبرای بررسی و مطالعه وضع اجتماعی و آداب و سنن بومی آن خطه.
1345 انتشار تکنگاری "اهل هوا" توسط موسسه تحقیقات و مطالعات اجتماعی. انتشار مجموعه داستان"دندیل" انتشارات جوانه- تهران.
انتشار "پنج نمایشنامه از انقلاب مشروطیت" انتشارات اشرفی- تهران.
نمایشنامه های "بامها و زیر بامها" و "از پا نیفتادهها" به کارگردانی جعفر والی در تلویزیون و "ننه انسی" در تئاتر سنگلج اجرا شد. نمایش "گرگها" و نمایش "گاو" در تلویزیون به کارگردانی جعفر والی اجرا شد.
انتشار مجموعه داستان "واهمه های بی نام و نشان" انتشارات نیل- تهران، کهداستان "آرمش در حضور دیگران" از این مجموعه توسط ناصر تقوایی به صورت فیلم درآمد.
انتشار نمایشنامه "آی بی کلاه، آی با کلاه" انتشارات نیل- تهران، که بهکارگردانی "جعفر والی" در تالار سنگلج به روی صحنه آمد.
انتشار "خانه روشنی" پنج نمایشنامه- انتشارات اشرفی- تهران که نمایشنامه " خانه روشنی" توسط علی نصیریانو نمایشنامه "دعوت" توسط جعفر والی"، کارگردانی و به روی صحنه رفت. نمایشنامه :"دستبالای دست" به کارگردانی جعفر والینمایشنامه "خوشا به حال برد باران" بهکارگردانی داوود رشیدی در سال 1346 در تلویزیون اجرا شده است.
مذاکره با دولتوقت به اتفاق جلال آل احمد، رضا براهنی و سیروس طاهباز برای رفع سانسور از اهل قلمو مطبوعات.
تشکیل هسته اصلی کانون نویسندگان.
همکاری با مجله های جهان نو،فردوسی، خوشه، نگین و جنگ های ادبی، انتشار داستان "ترس و لرز" (6 داستان پیوسته) انتشارات زمان- تهران. انتشار نمایشنامه "دیکته و زاویه" (2 نمایشنامه) انتشاراتنیل- تهران که به کارگردانی داوود رشیدی در تالار سنگلج به اجرا در آمد.
سفر بهآذربایجان و منطقه "قراداغ" جهت تدارک تک نگاری "قراداغ" که قسمتهایی از آن به نام"کلیبر" و "مرند"، "اهر"، "خوی"، "رضائیه" در مجله "پیک جوانان" سال 1351 به چاپرسید.
1348 انتشار رمان "توپ" انتشارات اشرفی- تهران.
انتشار نمایشنامه"پرواربندان" انتشارات نیل- تهران که به کارگردانی محمدعلی جعفری در تهران وشهرستانها به روی صحنه آمد.
انتشار فیلمنامه "فصل گستاخی" انتشارات نیل- تهرانو "گم شده لب دریا" داستان کودکان که توسط کانون پرورش فکری کودکانت و نوجوانانمنتشر شده است.
1349 انتشار نمایشنامه "وای بر مغلوب" انتشارات نیل- تهران کهبه کارگردانی داوود رشیدی در تالار سنگلج اجرا شد.
انتشار نمایشنامه "جانشین" انتشارات نیل- تهران.
فیلمنامه "ما نمی شنویم" (سه فیلمنامه کوتاه) انتشاراتپیام- تهران.
نمایشنامه "ضحاک" که به دلیل سانسور وقت منتشر نشده است.
1350 انتشار فیلمنامه "گاو" براساس قصه ای از کتاب عزاداران بیل که در سال 1348 توسطداریوش مهرجویی به صورت فیلم درآمد.
انتشار نمایشنامه "چشم در برابر چشم" انتشارات امیرکبیر- تهران که در سال 1351 به کارگردانی "هرمز هدایت" به روی صحنهرفت.
1353 انتشار مجله الفبا با همکاری نویسندگان معتبر روزگار، ناشر امیرکبیرکه مجموعاً 6 شماره به چاپ رسید. نوشتن نمایشنامه "مار در محراب" که به خاطر سانسوروقت در سال 1372 تحت عنوان "مار در معبد" توسط انتشارات به نگار به چاپ رسید.
چاپ داستان "بازی تمام شد" در کتاب اول الفبا.
1353 در اردیبهشت ماه سفر به"لاسگرد" در اطراف سمنان جهت تهیه تک نگاری راجع به شهرکهای نوبنیاد، دستگیری توسطساواک و انتقالش به زندان "قزل قلعه" و بعد به زندان "اوین" که مدت یکسال را درسلول انفرادی گذراند و شکنجه شد. پیش از این بارها توسط ساواک و شهربانی دستگیر ومورد ضرب و شتم قرار گرفته بود که یک بار منجر به بستری شدنش در بیمارستان جاویدشد.
نگارش رمان "تاتار خندان" که در زندان نوشته شده است.
در دهه 50 ضمنفعالیت سیاسی گسترده ای با طیف وسیعی از مبارزان راه آزادی ارتباط دارد که تا پایانعمرش ادامه پیدا می کند.
انتشار کتاب "کلاته نان" داستانی برای کودکان، ناشرامیرکبیر- تهران
1354 آزادی از زندان- انتشار "عاقبت قلم فرسایی" (2 نمایشنامه) انتشارات آگاه تهران.
فیلمنامه "عافیتگاه" که بعد از مرگش توسط انتشارات"اسپرک" در سال1368 به چاپ رسید.
سفر به شمال و نوشتن نمایشنامه "هنگامهآرایان" که هنوز چاپ نشده است.
1355 سفر به تبریز و نوشتن رمان "غریبه در شهر" که بعد از مرگش در سال 1369 توسط انتشارات اسپرک منتشر شد.
1356 انتشار "گور وگهواره" (سه داستان) انتشارات آگاه- تهران براساس داستان "آشغالدونی" از این مجموعهفیلمنامه ای به اسم "دایره مینا" نوشته شد که توسط "داریوش مهرجویی" به صورت فیلمدرآمد.
انتشار نمایشنامه "ماه عسل" انتشارات امیرکبیر- تهران
چاپ نمایشنامهتک پرده ای "رگ و ریشه دربدری" در کتاب 6 الفبا
ترجمه برخی از آثارش به زبانهایروسی، انگلیسی و آلمانی
سخنرانی در شبهای شعر انجمن گوته، تحت عنوان "شبههنرمند" که در سال 1357 توسط انتشارات امیرکبیر در کتاب "ده شب" به چاپ رسید.
1357 سفر به آمریکا بنا به دعوت انجمن قلم آمریکا و ناشرین آمریکایی. ایرادسخنرانیهای متعدد و عقد چند قرارداد برای ترجمه کتابهایش با ناشر معروف "راندمهاوس".
سفر به لندن در پاییز همان سال و همکاری با احمد شاملو در انتشارروزنامه فرهنگی- سیاسی "ایرانشهر".
بازگشت به ایران در اوایل زمستان سال 1357
انتشار "کلاته کار" داستان کودکان، انتشارات امیرکبیر- تهران
1358 انتشارمقالات سیاسی و اجتماعی در روزنامه های کیهان، اطلاعات، انتشار داستان "واگن سیاه" در کتاب جمعه شماره اول.
1359 نوشتن قصه ها و نمایشنامه هایی که هنوز منتشرنشده است از جمله داستانهای "اسکندر و سمندر در گردباد"؛ "بوسه عذرا"، "خانه بایدتمیز باشد"، "جوجه تیغی" و نمایشنامه های "خرمن سوزها"، "باران"، "پرندگان درطویله" و تعدادی داستان و نمایشنامه که ناتمام و بدون عنوان برجای مانده است.
داستان بلند و به هم پیوسته "سفرنامه سفیران خدیو مصر به دیار امیر تاتارها" کهاز سالهای قبل شروع به نوشتن کرده و چند قسمت آن در مجله "آرش" به چاپ رسیده است.
داستان "شنبه شروع شد" در مجله آرش چاپ شده و نمایشنامه تک پرده ای "خیاط جادوشده" و داستان "میهمانی"، "ساندویچ" و "آشفته حالان بیدار بخت" در مجله های آدینه،دنیای سخن و کتاب به نگار و آرش چاپ شده است.
1360 سفر به پاریس در اواخر سال1360
ازدواج با خانم بدری لنکرانی.
1361- 1364 در خلال این سالها اقدام بهانتشار مجله الفبا(چاپ پاریس) کرده و چند نمایشنامه به نامهای "اتللو در سرزمینعجایب" و "پرده داران آینه افروز" و چند فیلمنامه به نام های "دکتر اکبر" و"رنسانس" و با همکاری داریوش مهرجویی فیلمنامه "مولوس کورپوس" براساس داستان "خانهباید تمیز باشد" را نوشته است و بسیاری مقالات و داستان و نمایشنامه ها که ناقصمانده است.
1364 فوت در روز دوم آذرماه، دفن در گورستان پرلاشز پاریس.