سیستم اطلاعات بیمارستانی چیست

مقاله ای در مورد سیستم اطلاعات بیمارستانی که به HIS معروف است.

این مقاله به قلم اینجانب و کپی از وبلاگ خودم هست که برای حوزه بهداشت و درمان در نظر گرفته ام و امیدوارم مورد استفاده مدیران این حوزه و دانشجویان علاقه مند قرار گیرد.

سيستم اطلاعات بيمارستاني

HOSPITAL INFORMATION SYSTEM

HIS يكي از مهمترين دغدغه هاي مديران بيمارستانهاي كشور است. سيل پيشرفت تكنولوژي در حوزه علوم پزشكي ، بيمارستانها را با خود مي برد و بنظر مي رسد مديران ما در اين سيل دست و پا مي زنند. نبود يك تيم فني و واحدي بنام IT در چارت سازماني بيمارستانها ،‌ مديران را در انتخاب نرم افزار HIS و راه اندازي صحيح و علمي آن ، به چالش كشيده است. وزارت بهداشت كشور در حال آماده سازي زيرساخت پرونده الكترونيكي سلامت هست كه بيمارستانها از طريق HIS مي توانند به آن بپيوندند ليكن براي شروع مشكلاتي دارند و نمي دانند از كجا و چگونه شروع كنند. اين مقاله راهنمائي است براي ايشان از ديد بنده بعنوان فردي كه چند سال در اين زمينه مطالعه و تجربه دارم.

  تارسيدن به يك EHR كامل ( ELECTRONIC HEALTH RECORD ) يا پرونده الكترونيكي سلامت براي هر بيمار و كمك به تصحيح و ارتقاء سيستم ارجاع الكترونيكي بيماردر سطح بهداشتي درماني كشورمان فاصله زيادي داريم. اين راه ، همت همه افراد مرتبط با اين كار را مي طلبد. HIS هموارترين راه بسوي EHR مي باشد. كارشناسان و متخصصين علوم پزشكي ، علوم كامپيوتر و مديريت در انجام اين رسالت شاخص ترين نيروها بحساب مي آيند. براي نوشتن يك HIS ، تيمي متشكل از تحليلگر سيستم ، مهندس نرم افزار ، كارشناس مدارك پزشكي ، كارشناس ارشد مديريت بهداشتي درماني ، كارشناس امور مالي و پزشك عمومي پيشنهاد مي شود.

  HIS چيست ؟

  سيستم اطلاعات بيمارستاني. در معناي گسترده تر HIS را سيستم اطلاعاتي بهداشتي هم مي گويند. واقعيت آن است كه امروزه يك بيمارستان نمي تواند همچنان بصورت سنتي كار پروسه پرونده بستري يا سرپائي بيمار را انجام دهد. پائين آوردن زمان پذيرش ، زمان ترخيص ، زمان انتقال بيمار ، زمان ORDER نويسي و درخواستهاي پاراكلينيكي ، زمان اخذ جوابها ، زمان مراجعه به اطلاعات قبلي پرونده ، بالا بردن ميزان دقت در درج اطلاعات و درخواستها كه در حالت دستي ناخوانا و ... هست ، تسريع ارتباطات بين بخشي و در نهايت بالابردن ميزان رضايت بيمار ، ارائه خدمات بهتر ، دريافت آمار و گزارشات روزانه و زماني ، اطلاع از وضعيت درآمد و هزينه بيمارستان ، تعديل نيروها و غيره مسائلي هستند كه نياز بيمارستان به HIS را دو چندان مي كنند. براي افزايش دقت و تسريع در ارائه خدمات به بيمار ، تسريع در تشكيل و گردش پرونده دربيمارستان ، بازيابي سريع پرونده براي اهداف گوناگون همچون تحقيقات و مطالعه دانشجويان ذيربط و امكان استفاده آسان از مدارك پزشكي و ... وجود HIS درهر بيمارستاني ضروري است. HIS تمامي اين مسائل را براي بيمارستان حل مي كند و بيمارستان را از يك سازمان سنتي به يك مركز مدرن درماني تبديل مي كند.

  اما HIS بايد بر اساس استانداردهاي معتبرجهاني باشد. يك HIS اگر بدون توجه به استانداردهاي فناوري و علوم پزشكي جهاني نوشته شده باشد و فقط LOCAL كار كند جوابگوي آينده بيمارستان نخواهد بود. استانداردهاي HL7 (پروتوكل استاندارد بين المللي تبادل اطلاعات بهداشتي ودرماني) و DICOM (استاندارد انتقال تصاوير پزشكي ) ازجمله استانداردهاي لازم براي يك HIS مي باشد. همچنين از جمله خصوصيات لازم براي يك HIS ، به WEB BASE بودن آن مي توان اشاره كرد. يك HIS بايد داراي بانك اطلاعاتي غني بر اساس آخرين متد مانند SQL و داراي قابليت نصب روي آخرين سيستم عامل مثل WIN XP و VISTA باشد.

  براي تهيه و راه اندازي HIS در يك بيمارستان از كجا بايد شروع كرد؟

  براي راه اندازي سيستم HIS سه گزينه مهم بايد مد نظر قرار گيرد:

1. بسترسخت افزاري و شبكه
2. نرم افزار ( HIS )
3. كاربران

  قبل از پرداختن به سه مورد مذكور، بيمارستان بايد يك تيم براي پيگيري اين كار تشكيل دهد. مدير بيمارستان در راس اين تيم خواهد بود. در اين تيم رئيس امور مالي ، مترون بيمارستان يا يك پرستار ، مدير دفتر كيفيت ، يك كارشناس كامپيوتر و يك كارشناس مدارك پزشكي حداقل افراد خواهند بود. كارشناس ارشد يا كارشناس مدارك پزشكي بعنوان مدير سيستم HIS انتخاب مي شود. ( بسته به توانائي نيروي موجود در بيمارستان ، مدير سيستم انتخاب مي شود.

  تيم مذكوركار تحقيقاتي خود را بر اساس يك برنامه ريزي منسجم با برقراري جلسات منظم ، شروع مي كند. اولين كار ، پيدا كردن يك مشاور باتجربه براي پيشبرد اهداف تيم مي باشد. دستور كار اين تيم ، مطالعه وضعيت و شرايط فيزيكي و ميزان پذيرش HIS از طرف پرسنل بيمارستان و نيز مطالعه و بررسي تغيير سيستم دستي موجود در بيمارستان به سيستم الكترونيكي HIS و يافتن يك HIS استاندارد مي باشد. در جريان گذاشتن مسئولين كليه واحدها و ايجاد زمينه براي تغيير سيستم در آينده ، بستر نگرش فرهنگ سازماني به سيستم جديد را ايجاد خواهد كرد. در كنار كار فرهنگ سازي و آماده نمودن پرسنل براي تغيير سيستم و حتي مشاركت دادن پرسنل كه كاربران آينده سيستم جديد خواهند بود ، از طريق درخواست پيشنهاد و غيره ، مي توان كار تحقيق روي سخت افزار را نيز آغاز كرد.

1. بسترسخت افزاري و شبكه

  قرارداد با يك شركت معتبر براي راه اندازي يك شبكه در بيمارستان ، مطابق با آخرين تكنولوژي موجود در كشور اولين گام در جنبه سخت افزاري سيستم هست در اين شبكه آينده نگري هاي خاص و امكان UPGRADE نمودن آن در آينده نيز بايد مد نظر قرار گيرد . براي داشتن يك شبكه استاندارد و BACKBONE مناسب ، از نظرات مشاور و امكانات شركت طرف قرارداد بايد نهايت بهره را برد. تهيه توپوگرافي شبكه براساس نقشه ساختماني بيمارستان لازم هست. در اين كار بايد تعداد NODE هاي لازم و نيز تعداد NODE هاي فعال برآورد شود. با توجه به سيال بودن برخي واحدها در بيمارستان و احتمال تغيير مكانهاي متعدد لازم است تقريبا كليه اتاقهاي بيمارستان با صلاحديد مشاور و تيم ، داراي NODE شبكه حتي بصورت غير فعال باشند. شايد در اين مرحله كه مقدمه تغيير سيستم مي باشد ، لازم باشد در چند مكان تغيير كاربري داده شود. بهتر است يك واحد جديد بنام "مديريت سيستم HIS " يا " مركز فناوري اطلاعات بيمارستان " به چارت سازماني بيمارستان اضافه شود. اين واحد محل قرار گرفتن SERVER ، ADMINISTRATOR ، RACK مركزي و حتي UPS هاي مركزي خواهد بود.

  كار بعدي در اين مرحله برآورد تعداد NODE هاي فعال و خريداري كامپيوتر به همين تعداد و نيز لوازم جانبي كامپيوتر مي باشد. البته خريداري سخت افزار بويژه SERVER ، مي تواند بعد از انتخاب نرم افزار و بر اساس سازگاري با نرم افزار نيز باشد.

2. نرم افزار ( HIS )

  با توجه به عدم آشنائي مسئولين دانشگاههاي علوم پزشكي و بيمارستانهاي كشور از HIS ، كه ناشي از عدم برنامه ريزي استراتژيك شفاف از طرف واحد زيربط در وزارت محترم بهداشت و درمان ( لااقل تا اين لحظه ) مي باشد ، همچنين نبود واحد فناوري اطلاعات در بيمارستانهاي كشور ، اين مرحله مهمترين مرحله بحساب مي آيد. از نظر اينجانب دو روش براي تهيه نرم افزار پيشنهاد مي شود كه هيئت رئيسه و بويژه مدير بيمارستان بايد با كمك تيم HIS بيمارستان تصميم بگيرد كه كدام روش با سياستهاي مديريتي بيمارستان سازگار است.

2. 1. خريد يك نرم افزار( HIS ) آماده

  براي اين كار تيم فوق الذكر بايد تحقيق كند و اطلاعات كافي از سيستم هاي موجود داخل كشور كسب كند. تعداد نرم افزارهاي ( HIS ) موجود داخلي از تعداد انگشتان دو دست فراتر نرفته. بنابر اين ارتباط با شركتهاي توليد كننده ( ASP ها) ، HIS زياد دشوار نيست.

  براي اين كار مي توان يك فراخوان خريد HIS داد تا شركتها خود به سراغ شما بيايند و يا به تك تك شركتها مراجعه نمود. در هر حال نبايد صرفا به DEMO نرم افزار از طرف شركت اكتفا نمود چرا كه دموي برنامه ايده آل هست و با برنامه در عمل فاصله دارد. بهترين حالت اين است كه از شركت بخواهيم خود ، موفق ترين سايت يا بيمارستان تحت پوشش خود را معرفي نمايد. تيم HIS بيمارستان به سايت مذكور مراجعه مي كند و به دقت يك سايت تجربه شده را مورد بازديد و بررسي قرار مي دهد. مشاهده سيستم از نزديك ، مصاحبه با كاربران و مديران عملياتي و تشكيل جلسه و بحث و گفتگو با مديران مياني و ارشد بيمارستان و حتي دانشگاهي كه سيستم را راه اندازي كرده اند و استفاده از تجارب و نظريات آنها بسيار به نتيجه گيري و تصميم گيري در مورد آن HIS كمك خواهد كرد. براي چند نرم افزار منتخب مي توان اين مرحله را انجام داد و پس از مقايسه فني ، استانداردها ، USERFRIENDSHIP بودن ، نوع قرارداد پشتيباني ، اعتبار شركت ارائه دهنده و نيز بودجه صرف شده مي توان بهترين برنامه را انتخاب و باشركت مربوط قرارداد بست.

2. داشتن يك HIS در انحصار دانشگاه و بيمارستان

  در اين روش دانشگاه بجاي تحقيق روي برنامه هاي آماده روي شركتهاي نرم افزاري بومي تحقيق كرده و معتبرترين و باتجربه ترين شركت محلي را انتخاب مي كند و يك قرارداد استراتژيك في ما بين منعقد مي شود. بيمارستان شما پايلوت قرارمي گيرد و شركت يك دفتر در بيمارستان براي چند سال ايجاد مي كند و برنامه نويسان شركت در بيمارستان مقيم بوده و در ارتباط با تيم HIS بيمارستان شروع به تحليل سيستم و برنامه نويسي مي كنند. بعد از آماده بودن اولين فاز از برنامه ، تست برنامه با همكاري تيم ، آغاز مي شود و اين كار فاز به فاز انجام مي شود و بر اساس خواست بيمارستان تغييرات لازم در برنامه داده مي شود تا به فاز نهائي برسد. تنها عيب اين روش در كنار مزاياي زياد آن ، زمانبر بودن آن مي باشد. با اتمام برنامه نويسي و تست نهائي ، برنامه بطور واقعي راه اندازي مي شود. موفقيت برنامه در اين روش كمك بزرگي به دانشگاه مي كند چراكه صاحب يك HIS مي شود كه مي تواند آن را در بيمارستانهاي تابعه خود نيز نصب و راه اندازي كند و مهمتر از آن ، مي تواند در صدد LINK بيمارستانهاي خود برآيد. از مزاياي اين روش اين است كه دانشگاه از يك سيستم يكپارچه در بيمارستانهاي خود استفاده مي كند و جابجائي نيروها در سطح دانشگاه و بين بيمارستانها مشكلي ايجاد نمي كند. از طرفي سيستم ارجاع بيمار در سطح بيمارستانهاي دانشگاه و حتي در سطح استان الكترونيكي و سهل الوصول مي شود.

  3. كاربران

  كاربران صاحبان و نگهدارنده هاي واقعي نرم افزار محسوب مي شوند و بازيگران واقعي سيستم مي باشند. بدون همكاري كاربران ، هيچ سيستمي جواب نخواهد داد. مهمترين مسئله در اين خصوص ، مقاومت كاربران مي باشد. آنچه مسلم است اين است كه هر تغييري مقاومتي در پي دارد و تغيير سيستم دستي به سيستم الكترونيكي مانند HIS ، با مقاومت شديدتري توام است كه ناشي از دلايلي ذيل است :

  1. عادت كاربران به سيستم دستي

  2. ترس از اينكه با سيستم الكترونيكي نتوانند كار كنند

  3. ترس از از دست دادن موقعيت فعلي با رسيدن سيستم جديد

  4. ترس از از دست دادن گروه مورد علاقه فعلي

  5. عدم اطمينان از مقاصد مسئولين در تغيير سيستم .

  6. و ...

  بنابراين براي غلبه بر مقاومت كاركنان بايد تدابير ويژه اي از قبل از راه اندازي سيستم بايد اتخاذ نمود.كاربران قبل از راه اندازي سيستم آگاهي از تغيير سيستم داشته باشند تا در مرحله راه اندازي مقاومتشان به حداقل برسد. مي توان قبل از راه اندازي سيستم كلاسهاي آشنائي با سيستمهاي كامپيوتري براي كاركنان داير كرد. برگزاري كلاسهاي ICDL براي كاركنان موثرترين گزينه مي باشد.

  بعد از راه اندازي سيستم ، آموزش كامل نرم افزار به كاربران بايد توسط مدير سيستم و همكاران وي در واحد HIS و با همكاري شركت ارائه دهنده نرم افزار داده شود. يك برنامه مدون آموزشي نيز بايد از طرف مدير سيستم تهيه و به واحدها و بخشها ارائه شود تا آموزش مستمر در طول سال نيز داشته باشد. هرچه آگاهي كاربران نسبت به برنامه و كار با آن و پيامهاي برنامه ، همچنين آگاهي كاربران نسبت به كامپيوتر ، بيشتر باشد سيستم موفق تر خواهد بود. يكي از مهمترين مسائل در مورد كاربران ايجاد و حفظ انگيزه در كاربران براي ادامه كار با سيستم ، تا زمان وابستگي كامل آنها به سيستم مي باشد. اين كار بايد از طرف مديريت بيمارستان صورت گيرد. بويژه در زمانهاي آزمايشي برنامه و موازي كاري دستي – الكترونيكي سيستم ، كه كار كاربران زيادتر از زمان قبلي است ، حمايتهاي تشويقي زيادي را مي طلبد.