گزیده ای از اشعار فیلسوف و شاعر خیام نیشابوری

             یک روز ز بند عالم آزاد نِیم                          یک دم زدن از وجود خود شاد نیم

           شاگردی روزگار کردم بسیار                              در کار جهان هنوز استاد نیم

          این چرخ فلک که ما در او حیرانیم                          فانوسِ خیال از او مثالی دانیم

          خورشید چراغ دان و عالَم فانوس                       ما چون صوریم کاندر او حیرانیم

          تا دست به اتفاق برهم نزنیم                             پایی زنشاط بر سر غم نزنیم

          خیزیم و دمی زنیم پیش از دم صبح                کاین صبح بسی دمد که ما دم نزنیم

          چون حاصل آدمی در این شورستان               جز خوردن غصه نیست تا کندن جان

          خرم دل آنکه زین جهان زود برفت                      و آسوده کسی که خود نیامد به جهان

          گر بر فلکم دست بدی چون یزدان                       برداشتمی من این فلک را ز میان

          واز نو فلکی دگر چنان ساختمی                         کآزاده به کام دل رسیدی آسان

          برخیز و مخور غم جهان گذران                        خوش باش و دمی به شادمانی گذران

          در طبع جهان اگر وفایی بودی                             نوبت به تو خود نیامدی از دگران

          مشنو سخن از زمانه ساز آمدگان                       می خواه مرَوق به طراز آمدگان

          رفتند یکان یکان فراز آمدگان                               کس می ندهد نشان ز بازآمدگان

          قانع به یک اس تخوان چو کرکس بودن                  به ز آن که طفیل خوان ناکس بودن

          با نان جوین خویش حقا که به است                    کآلوده به پالوده هر خس بودن

          نتوان دل شاد را به غم فرسودن                   وقت خوش خود ب ه سنگ محنت سودن

         کس غیب چه داند که چه خواهد بودن                   می باید و معشوق و به کام آسودن

          از دی که گذشت هیچ ازو یاد مکن                     فردا که نیامده است فریاد مکن

          بر نامده و گذشته بنیاد مکن                             حالی خوش باش و عمر بر باد مکن

          اسرار ازل را نه تو دانی و نه من                         واین خط مقَرمط نه تو خوانی و نه من

    هست از پسِ پرده گفتگوی من و تو                          چون پرده بر افتد نه تو مانی و نه من

          قومی متحیرند اندر ره دین                                     قومی به گمان فتاده در راه یقین

          میترسم از آن که بانگ آید روزی                            کای بیخبران راه نه آنست و نه این

          گاوی است در آسمان و نامش پروین                        یک گاو دگر نهفته در زیرِ زمین

          چشم خِرَدت باز کن از روی یقین                             زیر و زبرِ دوگاو مشتی خر بین

          رندی دیدم نشسته بر خَنگِ زمین                         نه کفر و نه اسلام و نه دنیا و نه دین

             نه حق نه حقیقت نه شریعت نه یقین                اندر دو جهان که را بود زهره چنین؟

          از تن چو برفت جان پاک من و تو                              خشتی دو نهند بر مغاک من و تو

          وآنگه ز برای خشت گور دگران                                 در کالبدی کشند خاک من و تو

          می خور که فلک بهرِ هلاکِ من و تو                          قصدی دارد به جان پاک من و تو

             بر سبزه نشین و میِ روشن مینوش                کاین سبزه بسی دمد ز خاک من و تو

          از آمدن و رفتن ما سودی کو؟                                 واز تار امیدِ عمرِ ما پودی کو؟

          چندین سر ودست و چهره و سنبلِ زلف              میسوزد و خاک میشود. دودی کو؟

              ناکرده گناه در جهان کیست؟ بگو                     من بد کنم و ت و بد مکافات دهی

          آنکس که گنه نکرده چون زیست؟ بگو                 پس فرق میان من و توچیست؟ بگو

          آن کاخ که بر چرخ همی زد پهلو                             بر درگَهِ او شهان نهادندی رو

          دیدیم که بر کنگره اش فاخته ئی                      بنشسته همی گفت که کو کو کو کو