آثار و بناهای تاریخی شهرستان میانه

لینک مرتبط:  http://www.miyanali.com/paiamnice2000/823

مطلب زیر بهمراه مطالب موجود در صحفه شخصی بنده به کمک دوستان تهیه شده است.البته صحت و درستی اطلاعات نیاز به تحقیق دارد و حتی ممکن است بعضی اطلاعات نادرست و غیر واقعی باشد .اما هدف اصلی از نوشتن این مطالب تهیه یک منبع اطلاعاتی جامع و شامل از میانه است.از دوستان و بازدیدکنندگان عزیز خواهش میشود که اگر اطلاعات مفید بیشتری که صلاح میدانند به این مطلب اضافه شود را در قسمت نظرات و یا بصورت پیغام خصوصی ارسال کنند تا با همکاری هم این مطلب را کامل کنیم.

مسجد سنگی ترک (داش مسجيد):

در ۲۹ کیلومتری شمال شرق میانه و در مركز بخش كندوان واقع شده بعضـی ها  آن را به زمـان امـام حسـن (ع) نسبـت می دهند برخی دیگر زمان احـداث آن را در قرن ششـم می داننـد و بعضـی ها معتقدند که این مسجد در قرن هشتم ودوران حکـومت خانان مغول به دسـت سلطان محمد خدابنده(اولجاتیو) بنا شده است
مشاهیر روستای ترک:استاد حبيب ساهر، در ارديبهشت ماه ۱۲۸۲ شمسي

کاروانسری جمال آباد (كاروانسراي جمال آوا):

مربوط به دوره شاه عباس صفوي در 20كيلومتري جنوب ميانه که اگراز جاده ترانزيت وارد بخش كاغذكنان شويم ، اولين روستائي كه خواهيم ديد ، روستاي جامالآوا مي باشد.

قلعه دختر(قیز كؤپروسو):

در22 کیلومتری جاده میانه به سمت زنجان واقع شده است.
پل دختر(قیز كؤپروسو): در فاصله ۲۰ کیلومتری جاده میانه به سمت زنجان بر روی رودخانه قزل اوزون ساخته شده است.

پل دختر:

شهر سوخته کاغذکنان:

با ۸۰ هکتار وسعت در دو کیلومتری قسمت غربی شهر آقکند و در کنار جاده آقکند-شیرین بلاغ قرار دارد. این شهر معرف ادوار مختلف فرهنگی و تمدنی از هزاره قبل از اسلام تا قرون میانه اسلامی می‌باشد. قطعات سفالهای شکسته در این منطقه به چشم می‌خورد.جمال ترابی طباطبایی در کتاب آثار باستانی آذربایجان این محوطه باستانی را با نام سفالهای کاغذکنان معرفی می نماید او در کتاب خود چنین می‌نویسد:در مجاورت آثار مذکور تپه خاکی مخروطی شکل موسوم به قلعه که در میان بعضی مردم به کلیسا شهرت یافته وجود دارد. تمام سفالینه‌های موجود در آن و یا سفال‌هایی که از حفره‌های مختلف (مانند لانه حیوانات و یا کند و کاو حفاران غیر قانونی) بیرون ریخته همه منسوب به سده‌های اواخر قبل از میلاد و دوره‌های اشکانی و ساسانی است.این محوطه باستانی به طور جدی مورد مراقبت قرار نمی‌گیرد و حفاری‌های غیرمجاز از طرف سوداگران در این منطقه رخ می‌دهد. احداث شهرک صنعتی در نزدیکی این محوطه نیز باعث لطمه به آن می‌شود.

پل شهرچاي (شهر كؤپروسو):

در مسیرداخل شهری میانه به سمت ایستگاه راه آهن میانه مربوط به دوره صفويه به فاصله 4 کیلومتری از  مرکز شهر در جنوب شهرمیانه واقع شده است.

پل پردلیس کاغذکنان:

بر روی رودخانه قزل اوزن واقع است از تاریخ دقیق احداث این پل که در قرون سوم و چهارم هجری(شاید سلسه ساسانی) وجود داشته اطلاعی در دست نیست. این پل در دوره صفویه به دستور شاه طهماسب اول تعمیر یا تجدید بنا شده است

قبرستان بهمن آباد: به موقعيت جغرافيايي بخش کاغذ کنان- روستاي بهمن آباد و شماره 26434 با اشکاني - ساساني

قبرستان قديمي قبله بولاغي:واقع در شهرستان ميانه با شماره 22274 در فهرست آثار ملي ثبت شد.اين قبرستان که در شمال روستاي قره قيه از توابع بخش کندوان شهرستان ميانه واقع شده، با توجه به سفال‌هاي سطحي يافت شده در محوطه قبرستان، به هزاره اول قبل از ميلاد بازمي گردد.
از جنوب به دره گوني منتهي مي شود و از شرق به قبله بولاغي مي رسد و وجه تسميه اين قبرستان هم به خاطر چشمه اي ست که در سمت قبله قرار دارد و مردم محلي آنرا قبله بولاغي يا چشمه قبله ناميده اند.قبرستان قبله بولاغي حدود 350 متر طول و 200 متر عرض دارد و تحت مالکيت دولتي و جزء اراضي ملي است.

در پی حفاریهایی که در سال 1352 شمسی در یکی از قریه های اطراف میانه به نام آرموداق انجام گرفت یک مجسمه سفالین مربوط به دوره ساسانیان کشف شد. این تندیس توسط رئیس اداره باستان شناسی وقت به موزه باستانشناسی تبریز منتقل گردید.

قلعه نجفقلي خان (تپه خاک ): مربوط به دوره ساسانیان است و در میانه، خیابان شهید مطهری، محل قلعه واقع شده و این اثر در تاریخ ۶ آبان ۱۳۵۴ با شمارهٔ ثبت ۱۱۱۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
تپه قلعه بنیاد: مربوط به هزاره اول قبل از میلاد است و در میانه، ۵ کیلومتری جاده میانه به تبریز، ضلع غربی رودخانه میانه چای واقع شده و این اثر در تاریخ ۸ بهمن ۱۳۸۵ با شمارهٔ ثبت ۱۶۹۸۳ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
تپه گاونیه رود: مربوط به هزاره اول قبل از میلاد - دوره اشکانیان و دوره ساسانیان است و در شهرستان ترکمانچای، بخش ترکمانچای، دهستان بروانان شرقی، ۱۰۰ متری شمال شرقی روستای گاوینه رود واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۷ آبان ۱۳۸۶ با شمارهٔ ثبت ۲۰۱۹۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
قلعه سنگی(داش قالا):در منطقه کوهستانی شمال کاغذکنان نزدیک به دره رودخانه قزل اوزن قرار دارد. وجود دره های عمیق و صخره های بزرگ اطراف، آن را به صورت دژ طبیعی نفوذ نا پذیری در آورده است. این قلعه که به صورت یک روستا در آمده، در زمانهای گذشته قلعه سنگی بوده است با استقرار ترکمانان سعدلو در کاغذکنان این محل به یک مرکز نظامی تبدیل شد. در سال1172 هـ . ق محمد خان سعدلو حاکم کاغذکنان و خلخال حصارهایی در پایین قلعه و اطراف آن احداث کرد. محمد حسن خان سعدلو در سال 1203 هـ . ق ساختمان و برجهایی بر قلعه افزود. این قلعه چندین بار در معرض خطر و محاصره مهاجمان قرار گرفت. در سال 1173 هـ . ق کریم خان زند به کاغذکنان حمله آورد و محمد حسن خان سعدلو را در آنجا محاصره کرد. محمد حسن خان پس از یک ماه تحمل محاصره سر انجام تسلیم کریم خان شد. این قلعه را نیروهای ذوالفقار خان افشار خمسه نیز در سال 1194 هـ . ق محاصره کردند در جنگی که در گرفت ذوالفقار خان شکست خورد و قلعه از محاصره قوای او به در آمد.
 
پل راه آهن :كيلومتر 18 محور ميانه – زنجان واقع شده است.

پل بقرآباد تركمانچای:
حمام اميركبير تركمانچاي:

جاده ابريشم(ايپك يولو):

تپه های باستانی بروانان:از نظر لغوی ((بروانان)) از قسمتهای((بر)) و ((وان)) و ((ان)) تشکیل شده است.
((بر)) مخفف واژه ((بار)) می باشد که به معنی قلعه و حصار هست. به معنی دفاع کردن، حفاظت و حمایت آمده است. واژه ی ((وان)) به معنی استخر و دریاچه بوده و ((آن)) در زبان ترکی قدیم بیان کننده ی جا و مکان، کثرت و تجمع و اجتماع می باشد. بنابراین معنی لغوی بروانان ، مکان و سرزمین دژها و دریاچه ها(برکه ها) خواهد بود.
بَروانان یا باروانان: نام دو تپه باستانی و از مهم ترین مناطق حوزه بزقوش{ یا بوز قوش} است که در روستای صومعه علیا (سوما) و روستای غریب دوست (کول تپه در 700 متری جنوبغربی غریب دوست) واقع شده و تاکنون مطالعه دقیقی در مورد تاریخچه این تپه ها صورت نگرفته است.

دژ بروانا یا هرم باستانی بروانان:

با قدمت چند هزار ساله در یک کیلومتری جنوب صومعه علیا
تکه سفال ها و سنگ نوشته های قدیمی در اطراف این تپه ها نشان گر قدمت هزاران ساله آن ها می باشد. تپه و شهر باستانی باروانان دارای وسعتی بیش از دو هزار هکتار و پوشیده از بقایای تمدنی عظیم می باشد.از مهم ترین تحقیقات سال های اخیر می توان به تحقیق سترگ دانشمند روسی، دیاکونوف اشاره نمود که مبتنی بر اسناد و یافته های مکتوب آشوری و بین النهرینی می باشد. در سال های 800 قبل از میلاد، در حوزه جنوبی دریاچه ارومیه تمدن ماننا شکل می گیرد که با تمدن های آشور در شمال بین النهرین و اورارتو در شمال دریاچه ارومیه در جدال بود. آشوریان در این سال ها در اوج قدرت خود بوده و برای چپاول ثروت های ماننا مخصوصاً غله و اسب در لشگر کشی های طولانی به ثبت وقایع و نام مکان های غارت  شده پرداخته اند که منابع بسیار ارزشمندی برای تحقیق در تاریخ ماننا و ماد می باشد. ذکر نام کشور باروتا در منابع اورارتویی تردید ما را برای معادل دانستن بیت باروای آشوری با باروانان فعلی برطرف می کند. در متون تاریخی قرن سوم هجری دوره اسلامی طبق نوشته استخری در کتاب ممالک والمسالک، بروانان از شهرهای مهم آذربایجان یاد شده است. مسعودی دیگر مورخ اسلامی از شهر شیز و آتشکده آذرگشسب در بین زنجان و مراغه یاد کرده و می گوید که آتشکده آذرگشسب بالای تپه ای بوده و بر بالای تپه حوض آبی قرار داشته که هم از لحاظ جغرافیایی  و هم از لحاظ معماری دقیقاً منطبق بر آثار به جای مانده شهر عظیم باروانان و هرم باستانی باروانان می باشد. آب استخر با لوله های سفالی از روستای دستجرد به بالای تپه باروانان منتقل می شده که می توان با کاوش های باستان شناسی بیشتر، به صنعت و پیشرفت آن عصر دست یافت.
بخش ترکمنچای شهرستان میانه شامل سه دهستان به نام های بروانان شرقی به مرکزیت دهستان صومعه علیا(سوما)، بروانان مرکزی به مرکزیت شهر ترکمنچای و بروانان غربی به مرکزیت دهستان غریب دوست است.

محوطه‌هاي تاريخي که در فهرست آثار ملي ثبت شده اند:

«محوطه سرن » به موقعيت جغرافيايي بخش كندوان، دهستان تير چاي، دو كيلومتري جنوب شرقي روستاي كزرج و قدمت اشكاني، ساساني، قرون اوليه اسلامي و شماره 22283

« محوطه كت گولي» به موقعيت جغرافيايي بخش كندوان، دهستان گرمه شمالي، يك كيلومتري جنوب شرق روستاي ني‌باغي و قدمت اشكاني، ساساني و شماره 22557

«محوطه خرابه كندي» به موقعيت جغرافيايي بخش كندوان، دهستان گرمه شمالي، دو كيلومتري شرق روستاي هندلان و قدمت اشكاني، ساساني و شماره 22559

« محوطه اوج بيز» به موقعيت بخش كندوان، دهستان تيرچاي، دوكيلومتري جنوب غربي روستاي آوانليق و قدمت هزاره يك قبل از ميلاد، اشكاني، قرون اوليه اسلامي و شماره 22588

«محوطه تپه طوين » به موقعيت جغرافيايي بخش كندوان ـ دهستان گرمه شمالي چسبيده به غرب روستاي طوين و قدمت مفرغ هزاره يك قبل از ميلاد و شماره 22731

« محوطه خرابه كند» به موقعيت جغرافيايي بخش كندوان ـ دهستان گرمه شمالي ـ روستاي سوطي و قدمت قرون اوليه اسلامي و شماره 22732

« محوطه آشاغي قبرستان» به موقعيت جغرافيايي بخش كندوان ـ دهستان گرمه شمالي ـ چسبيده به غرب روستاي تجرق و قدمت قرن يك تا پنج هجري قمري ـ مفرغ و شماره 22721 است.

تپه هایی که در فهرست آثار ملي ثبت شده اند:

تپه مامان گلي

تپه باش ارخي

تپه جهنديز

تپه کلهلي

تپه باستاني قلعه

تپه داش آلتي بويي

کول تپه (1)

کول تپه

تپه آونليق(1)

تپه خرابه کند

تپه قبرستان زاويه

تپه بالوجه

تپه قلعه بوئيني

کول تپه ساري قميش

تپه کهريز اوستي

تپه گوبک

تپه باش ارخي(2)

تپه هندلان (2)

تپه دره کند

کول تپه هواستان

تپه مدينه

تپه شاه حسين گلي

تپه گوني

تپه کولا را از تپه هايي

تپه حاج عوض تپه سي

تپه قلعه شيويار

تپه هندلان (1)

تپه بزرگ داش

اشرف تپه

تپه قبرستان شيويار

تپه قلعه بوييني (2)

تپه برونجق

قازان قيه تپه

کول تپه

بيزو تپه (2)

تپه دوش(ديم تپه)

تپه داش اوستي

تپه قلعه بوييني

تپه منجق ديم

تپه آونليق

قلعه ديو دامي

قلعه سنگي

ساري قلعه

تپه قره چانلقيق: به موقعيت جغرافيايي بخش کاغذکنان- روستاي ابابين و شماره 26393 با قدمت اشکاني - ساساني

يومري تپه: به موقعيت جغرافيايي بخش کاغذ کنان- روستاي چلاقو و شماره 26392 با قدمت ساساني – قرون اوليه اسلامي

تپه گورقاداغي: به موقعيت جغرافيايي بخش کاغذ کنان - روستاي گل تپه حسن آباد و شماره 26391 با قدمت اشکاني - ساساني

کولي تپه: به موقعيت جغرافيايي بخش کاغذ کنان - روستاي چلاقو و شماره 26390 با قدمت کالکولتيک - مفرغ

تپه قلعه پاوارس: به موقعيت جغرافيايي روستاي پاوارس و شماره 26389 با قدمت هزاره 1 قبل از ميلاد، اشکاني - ساساني

 تپه شاه بلاغي 2: به موقعيت جغرافيايي بخش کاغدکنان- روستاي احمد آباد خانليق و شماره 26388 با قدمت هزاره 1 قبل از ميلاد و اشکاني ساساني.

تپه شاه بلاغي 1: به موقعيت جغرافيايي بخش کاغذکنان -روستاي احمد اباد خانليق و شماره 26387 با قدمت هزاره اول ق.م – اشکاني – ساساني – قرون ميانه اسلامي. است.

گل تپه: به موقعيت جغرافيايي بخش کاغذ کنان-روستاي کليان و شماره 26386 با قدمت هزاره 1 قبل از ميلاد ،اشکاني - ساساني

ساغسلي تپه: به موقعيت جغرافيايي بخش مرکزي- روستاي چرکينلو و شماره 26385 با قدمت اشکاني - ساساني

تپه خليقه باغي 2:به موقعيت جغرافيايي بخش مرکزي- روستاي خليفه باغي و شماره 26396 با قدمت اشکاني – ساساني – قرون ميانه اسلامي

تپه قلعه 2:به موقعيت جغرافيايي بخش مرکزي- روستاي چيتاب آقا کريم و شماره 26395 با قدمت اشکاني - ساساني

تپه قره زيارت 1: به موقعيت جغرافيايي بخش مرکزي-روستاي قره زيارت و شماره 26394 با قدمت اشکاني – ساساني و دوران متاخر اسلامي

تپه يله قارشو: به موقعيت جغرافيايي بخش مرکزي- روستاي يله قارشو و شماره 26438 با قدمت اشکاني - ساساني

تپه مسجديري: به موقعيت جغرافيايي بخش کاغذکنان- روستاي حسن آباد خانليق و شماره 26437 با قدمت اشکاني - ساساني

تپه قوش گلي: به موقعيت جغرافيايي بخش کندوان- روستاي سوتي و شماره 26436 با قدمت هزاره 1 قبل از ميلاد – اشکاني – ساساني

تپه گوندوغدي : به موقعيت جغرافيايي بخش مرکزي- روستاي گوندوغدي و شماره 26435 با قدمت اشکاني - ساساني

تپه کهنه يورت: به موقعيت جغرافيايي بخش مرکزي- روستاي چرکينلو و شماره 26433 با قدمت اشکاني – ساساني – قرون 7-10 هجري

تپه سبز:به موقعيت جغرافيايي بخش مرکزي- روستاي سبز و شماره 26432 با قدمت هزاره1 قبل از ميلاد- اشکاني - ساساني

تپه داغ ينگ آباد: به موقعيت جغرافيايي بخش مرکزي-روستاي داغ ينگ آباد و شماره 26430 با قدمت مفرغ قديم - هزاره 1 قبل از ميلاد است.

از ديگر تپه هايي iهستند که در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده اند.