وصیت نامه و شیوه نگارش وصیت در قانون مدنی و فقه اسلامی

در جامعه اسلامی هر انسانی بخواهد تصمیماتی برای اداره ی اموال و دارایی خود بعد از مرگش را داشته باشد در قالب یک نوشته که به آن وصیت می گویند می نگارد و به وارثان خود واگذار می کند. در قانون ایران وصیت باید به‌ صورت کتبی باشد و وصیت شفاهی قابلیت استناد قانونی در دادگاه را ندارد. هرچند شخصی شفاها” هم وصیت می کند و وراث هم وصیت او را انجام می دهند اما اگر بین آنها اختلافی پیش بیاید برای اثباتش در دادگاه با مشکل روبه‌رو می‌شوند. بنابراین هر انسانی برای آینده اموال و دارایی خود طبق شرع اسلامی و قانون مدنی برای یک سوم دارایی بعد از مرگش صحیح می باشد و انجام آن برای وارثان الزایست. وصیت ، از جمله سفارشات مؤکد خداوندی است که تغییر دادن آن توسط دیگران ، گناهی بزرگ و نابخشودنی است.

وصیت چیست؟
وصیت از ریشه وَصِیَ است. وصیت در علم اخلاق با پند و موعظه و سفارش کردن برای دیگری، جهت فرمان بردن و عمل نمودن است و دراصطلاح فقه این است که انسان، دارایی یا عین مال یا منفعت آن را بعد از وفات خودش به شخص دیگر یا عموم مردم سفارش کند؛ به‌ طوری‌که تصرف در اموال وی بعد از مرگش برای دیگران مباح باشد.
در قرآن کتاب مقدس مسلمانان بارها از واژه وصیت استفاده کرده است. مانند: (وَ وَصَّینَا الإِنسَانَ بِوَالِدَیهِ حُسنًا : ما به انسان توصیه کردیم که به پدر و مادرش نیکی کند.) عمل به وصیت آن‌ قدر مهم است که قبل از پرداخت سهم وارثان، اگر میت وصیت و دیونی داشته باشد، ابتدا باید وصیت وی اجرا شده و دِینش پرداخت شود، سپس باقیمانده اموال میان وراث تقسیم گردد. طبق آیه ی قرآن باید در هنگام وصیت کردن، دو نفر عادل که عدالتشان برای او ثابت شده، به عنوان شاهد و ناظر در نزد خود حاضر کند و در حضور آنان وصیت خود را بنویسد ، حتی اگر دسترسی به انسان مسلمان برای او مقدور نبوده باشد ، می‌تواند از دو نفر کافر ذمی(۱) عادل استفاده کند و برای صحت شهادت ، آنان را قسم داده و حقیقت را آشکار کنند.

وصیت نامه چگونه است؟
وصیت نامه سندی است قانونی که به موجب آن موصی (۲)فرد یا افرادی را مسئول اموال یا دارایی‌های خویش پس از مرگ می‌کند و در مورد مسایلی مربوط به آینده و انجام دادن آن بر عهده ی دیگری خواهد بود. تنظیمِ یک وصیت نامه‌ی صحیح باعث کاهش اختلافات خانوادگی و رجوع به دادگاه می‌شود و علاوه بر این از آخرین اراده‌ی شخص وصیت‌کننده نیز آگاه می‌شویم.
همه‌ی انسان‌ها برای تصمیم‌گیری درباره‌ی حقوق و اموال خود پس از مرگ، باید با قوانین صحیح نوشتن وصیت آشنایی داشته باشند و در اینجا ما اول به ماده های مربوطه در قانون مدنی اشاره می کنیم و بعد شرایط آن را شرح می دهیم.

ماده ۸۲۵ قانون مدنی : وصیت بر دو قسم است : تملیکی(۳) و عهدی
ماده ۸۲۶ قانون مدنی : وصیت تملیکی عبارت است از اینکه کسی عین یا منفعتی را از مال خود برای زمان بعد از فوتش به دیگری مجانا” تملیک کند. وصیت عهدی عبارت است از اینکه شخصی یک یا چند نفر را برای انجام امر یا اموری یا تصرفات دیگری مامور می نماید. وصیت کننده موصی ، کسی که وصیت تملیکی به نفع او شده است موصی له(۴) ، مورد وصیت موصی به(۵) و کسی که به موجب وصیت عهدی ولی بر مورد ثلث(یک سوم) یا بر صغیر قرار داده میشود وصی نامیده می شود.
وصیت تملیکی
گاهی شخصی مال یا منفعتی از مال خویش را در وصیت نامه‌ی خود برای دیگری وصیت می‌کند، که به این نوع وصیت تملیکی می‌گویند. طبق این نوع وصیت نامه، اموال شخص متوفی پس از فوتش، به تملک(۶) دیگری در می‌آید.
وصیت عهدی
گاهی شخص وصیت‌کننده از شخصی می‌خواهد تا عملی را برایش انجام دهد مثلا وصیت می‌کند که بعد از مرگش بعضی از اموالش را وقف کند یا بدهی‌های وی را پرداخت کند این نوع وصیت در اصطلاح حقوق وصیت عهدی خوانده می‌شود.کسی که مجری انجام وصیت قرار می‌گیرد در زمان زنده بودن وصیت کننده می‌تواند با این وصیت مخالفت کند و نپذیرد اما پس از مرگ وی، مجری باید به انجام آنچه که موضوع وصیت متوفی بوده عمل کند.
انواع وصیت نامه ـ وصیت‌ نامه بر ۳ نوع است:
۱) وصیت‌ نامه‌ی خودنوشت
۲) وصیت‌ نامه‌ی سری
۳) وصیت‌ نامه‌ی رسمی

الف ـ وصیت‌ نامه‌ی خودنوشت
در وصیت خود نوشت، وصیت‌کننده باید تمام متن وصیت را به خط خود نوشته باشد تا در دادگاه اعتبار قانونی داشته باشد. به همین دلیل شخص بی‌سواد یا شخصی که به سبب فقدان بینایی، توانایی نوشتن ندارد نمی‌تواند وصیت خودنوشت تنظیم کند. وصیت‌کننده حتما باید تاریخ روز، ماه و سال را به خط خود در وصیت نامه درج کند تا چنانچه وصیت نامه‌های متعددی از او موجود بود، آخرین نسخه‌ی وصیت نامه مشخص باشد زیرا آخرین اراده و فقط آخرین وصیت نامه‌ی وصیت کننده دارای اعتبار است. اگر وصیت‌کننده در حضور مأمور وصیت نامه‌ی خویش را امضا کند در صورت لزوم می‌تواند به‌عنوان یک سند رسمی تلقی شود و ارزش آن را داشته باشد.
ب ـ وصیت‌ نامه‌ی سری
وصیت نامه‌ی سری برخلاف وصیت خودنوشت به خط هرکسی می‌تواند باشد اما در نهایت حتما باید به امضای شخص وصیت‌کننده برسد و طبق قانون باید به اداره‌ی ثبت محل اقامت وصیت‌کننده یا در مکانی که آیین‌نامه‌ی وزارت دادگستری تعیین می‌کند به امانت سپرده شود. طبق قوانین امور حسبی، شخص بی‌سواد نمی‌تواند وصیت نامه‌ی سری تنظیم کند.
ج ـ وصیت‌ نامه‌ی رسمی
نوشتن وصیت نامه‌ی رسمی به مانند دیگر اسنادی است که در دفاتر اسناد رسمی تنظیم می‌شوند و حتی افرادی که توانایی خواندن و نوشتن ندارند نیز می‌توانند از این نوع وصیت نامه استفاده کنند. به دلیل ثبت وصیت نامه‌ی رسمی در دفاتر اسناد رسمی، نگرانی‌های ناشی از مفقود شدن یا از بین بردن وصیت نامه از میان می‌رود.
پانوشت:
۱- ذمی : حقی که شخص بر عهده ی دیگری دارد.
۲- موصی : کسی که طی وصیت، مال یا منفعتی را برای پس از مرگش به دیگری واگذار کند.
۳- تملیک : واگذاری امور مالی و غیر مالی به شخصی می باشد.
۴- موصی له : کسی که وصیت به نفع او انجام شده است.
۵- موصی به : آنچه به ارث گذاشته شده است.
۶- تملک : مالک شدن ، مالکیت داشتن