ارث و قوانین ارثیه در قانون مدنی ایران

اصل انتقال اموال شخص از لحظه ی فوت او به خویشاوندان نزدیکش بسیار قدیمی است که در جوامع مختلف ونزد اقوام گوناگون پذیرفته شده است؛وریشه در تمدنهای ابتدایی انسان دارد.

تعریف ارث:ارث در لغت به معنی ترکه واموالی است که از متوفی به جا می ماند ودر اصطلاح حقوقی مقصود از آن انتقال مالکیت اموال میت پس از فوت او به وارث او می باشد.
مقررات ارث از مقررات آمره است وبه اراده اشخاص تغیر نمی کند،اموال به جا مانده از متوفی به طور قهری به خویشاوندان نزدیکتر او منتقل می شود.
متوفی می تواند برای یک سوم اموال بعد از مرگش وصیت داشته باشد.
موجبات ارث:
بر طبق ماده ۸۶۱ قانون مدنی(موجب ارث دو امر است:۱:نسب ۲:سبب).
خویشاوندان نسبی ،خویشاوندانی ناشی از تولد انسانی از انسان دیگر است مانند پدر و فرزند وی،به این خویشاوندی خونی نیز گفته می شود.
خویشاوندان سببی ،به خویشاوندی گفته می شود که ناشی از عقد نکاح دائم باشد مانند ازدواج.
بر طبق ماده۸۶۲ قانون مدنی(افرادی که به موجب نسب ارث می برند سه طبقه اند:
طبقه نخست:پدر ومادر واولاد و اولاد اولاد تا هر اندازه که پایین رود؛
طبقه دوم:اجداد (جد و جده وبالاتر )،برادر وخواهر و اولاد آنها تا هر اندازه که پایین رود.
طبقه سوم:اعمام(عمو و عمه)واخوال(خاله ودایی)واولاد آنها تا هر اندازه که پایین رود.
بر طبق ۸۶۳ قانون مدنی : ( وارثین طبقه بعد وقتی ارث می برند که از وارثین طبقه قبل کسی نباشد.) به عبارتی دیگر طبقه نخست طبقه دوم را حجب (حذف ،محروم از ارث)می کند.

شرایط ارث:
۱:موت مورث
برای تحقق یافتن ارث فوت مورث ضروری است زیرا ارث در مفهوم حقوقی با موت مورث و انتقال قهری اموال به خویشاوندانش تحقق می پذیرد
موت شخص در شرایط ارث بر دو نوع است:
الف:موت حقیقی
دکتر مهدی شهیدی در کتاب ارث در رابطه با موت حقیقی این گونه بیان می دارد که«در فقه موت به زهاق روح از بدن گفته می شود؛روح به معنی اعتقادی آن از موجودات مجرد است که با حواس ظاهری درک نمی شود،به همین علت است نمی توان وجود انرا در تن یا خروجش را درک کرد»
ب:موت فرضی
موت فرضی مرگی است که با رعایت شرایط موجود برای غایب مفقود الاثر در نظر گرفته می شود که طبق شرایط عادتا نمی تواند زنده باشد؛
۲:وجود وارث 
وجود ارث برنده یا وارث در زمان فوت مورث امری ضروری است و یکی از شرایط تحقق ارث است؛
طبق ماده ۸۷۵قانون مدنی (شرط وراثت زنده بودن وارث در حین فوت مورث است واگر حملی باشد درصورتی ارث می برد که نطفه ی او حین الموت منعقد شده باشد وزنده هم متولد شوداگرچه فورا پس از تولد بمیرد)
۳:وجود ترکه(اموال به جا مانده از متوفی )
وجود ترکه بعنی دارایی های مثبت متوفی ،یکی دیگر از شرایط ارث داشتن مال یا ترکه است که متوفی باید داشته باشد .
دارایی های متوفی شامل اموال عینی ،منفعت ،طلب وکلیه ی حقوق های مالی دیگری وی است.

موانع ارث:
موانع ارث اموری هستند که وجود هر یک ازآنها مانع از تحقق ارث می شود که به اختصار بیان می داریم.
الف:قتل
وجود انگیزه های شدید مادی در افراد سست اخلاق ممکن است این امر ناهنجار روی بدهد که مورص به دست وراث خود به قتل برسد کهقانون گذار ما در ماده۸۸۰قانون مدنی بیان می دارد که«قتل از موانع ارث است بنابراین کسی که مورث خود را عمدا بکشد از ارث او ممنوع می شوداعم از این که قتل باالمباشره باشد یا بالتسبیب ومنفردا باشذ یا به شرکت دیگری»اما در صورتی که قتل به حکم قانون یا برای دفاع باشد ماده فوق مجری نخواهد بود.
ب:کفر
کافر از مسلمان ارث نمی برد واگر دربین وارث وارث کافری موجود باشد حتی با وجود نزدیک تر بودن به متوفی از وی ارث نمی برد

پ: لعان
لعان در لغت به معنی لعنت و نفرت ودر اصطلاح نسبت دادن زنای محنه شوهر نسبت به همسر خود یا انکار فرزند کسی است که شخصا ملحق به اوست ؛ طبق ماده۸۸۲قانون مدنی«بعد از لعان زن و شوهر از یک دیگر ارث نمی برند وهمچنین فرزندی که به سبب انکار او لعان واقع شده از پدر وپدر از او ارث نمی برد ولی فرزند ازمادر ومادر از فرزند ار ث می برد»

ت:ولدالزنا(فرزند متولد شده از زنا)
یکی دیگر از موانع ارث ولادت از زناست؛بر طبق ماده ۸۸۴قانون مدنی «ولدالزنا از پدر ومادر واقوام آنان ارث نمی برد لیکن اگر حرمت رابطه که طفل ثمره آن است نسبت به یکی از ابویین ثابت ونسبت به دیگری به واسطه اکراه یا شبهه زنا نباشدطفل فقط ازاین طرف واقوام او ارث می بردو بالعکس»

برگرفته از کتاب ارث دکتر مهدی شهیدی