تعداد واقعی یاران امام حسین در دشت کربلا

برای رسیدن به رقم دقیق شهدای قیام امام حسین(ع) باید چند نکته را در نظر گرفت؛ زیرا این ارقام در کتاب های تاریخی و مقاتل با یکدیگر متفاوت است. نخستین بار عدد ۷۲ تن شهید را ابومخنف لوط بن یحیی ازدی به کار برده که همو نخستین مقتل را هم نگاشته است. وی در بخشی از روایت شماره ۶۶ می نویسد؛ حسین یاران خود را آماده کرده و نماز صبح را با آنان برگزار کرد؛ ۳۲ سوار و ۴۰ پیاده همراه او بود. او زهیر بن القین را فرمانده جناح راست و حبیب بن مظاهر را فرمانده جناح چپ یاران خود قرار داد و پرچم را به دست عباس بن علی داد. با جمع ۳۲ سوار و ۴۰ پیاده به رقم ۷۲ نفر می رسیم.۱ ابومخنف بعداً در روایت ۱۱۲ چنین می نویسد؛ وقتی حسین بن علی(ع) کشته شد، سرهای کسانی از اهل بیت، شیعیان و یارانش را که همراه او کشته شدند به نزد عبیدالله بن زیاد بردند. قبیله کنده به سرپرستی قیس بن اشعث ۱۳ سر، قبیله هوازن به سرپرستی شمر بن ذی الجوشن ۲۰ سر، قبیله تمیم با ۱۷ سر، قبیله بنی اسد با شش سر، قبیله مذحج با هفت سر و سایر افراد سپاه با هفت سر که جمعاً ۷۰ سر می شود.۲ به نظر می رسد مورخان بعدی رقم ۷۲ برای شهدای کربلا را از روایت ۶۶ ابومخنف گرفته اند. یعنی آنان تعداد سپاه امام را ملاک رقم شهدای کربلا دانسته اند که البته درست نیست. زیرا از میان این ۷۲ نفر سپاهی چند نفر جان به در بردند. مثل ضحاک بن عبدالله مشرقی۳ که در پایان جنگ با رخصت امام حسین از کربلا گریخت. یا عقبه بن سمعان غلام رباب دختر امروالقیس کلبی همسر امام حسین ۴  که پس از شهادت امام از صحنه درگیری فرار کرد و توسط سپاه دشمن اسیر شد. یا مرقع بن ثمامه اسدی۵ که از یاران امام بود و در پایان جنگ برخی از اقوامش که در سپاه دشمن بودند، برایش امان نامه گرفتند و عبیدالله هم او را به زاره۶ تبعید کرد یا غلام عبدالرحمن بن عبد ربه انصاری که در کربلا حضور داشت و راوی بعضی از روایات ابومخنف است.
در مقابل ابومخنف اسامی افرادی را نقل می کند که در زمره جنگجویان سپاه امام حسین نبوده، ولی در جنگ شهید شده اند. مثل زن کلبی۷، علی اصغر۸، نوجوانی از خاندان حسین۹ و... بنابراین باید پذیرفت که به احتمال قوی عدد شهدا همان ۷۰ نفر بوده است. ابومخنف در کتابش وقتی تعداد شهدا و قاتلان آنها را به اسم نام می برد، تعداد آنها حدود ۵۳ نفر شهید می شود. اسامی این شهدا بر اساس حروف الفبایی و به همراه نام قاتلان ایشان و ذکر رقم روایت ابومخنف و صفحه آن به قرار جدول ضمیمه است. ابومخنف در جابه جای مقتل الحسین افرادی را برمی شمرد که در طول مسیر امام از مکه تا کوفه به وی پیوسته اند؛ اما در مقتل الحسین چگونگی شهادت ایشان بیان نشده است. در جدول پیوست جلوی نام ایشان علامت « گذاشته شده است. باید یادآور شد که اسم مقاله «اسامی شهدای قیام امام حسین(ع)» نامیده شده تا فراگیر باشد. زیرا می دانیم در کوفه هم افرادی نظیر مسلم بن عقیل، هانی بن عروه، عبدالله بن بقطر، قیس بن مسهر، عبدالاعلی کلبی و عماره بن صلخب بودند که قبل از واقعه کربلا شهید شدند و نیز عبدالله بن عفیف ازدی غامدی۱۰ که بعد از واقعه کربلا و در هنگام حضور اسرا در کوفه و پس از اعتراض به سخنان ناروای عبیدالله بن زیاد دستگیر و به شهادت رسید. تعداد ایشان جمعاً هفت نفر می شود. برخی با اتکا بر فهرست اسامی یاران مسلم در کوفه آنها را در جمع شهدا جا داده اند؛ در حالی که تفاوت زیادی میان کسانی وجود دارد که در کوفه به مسلم پیوستند و سپس او را تنها گذاشتند با کسانی که در طول مسیر مکه تا کوفه به امام پیوستند و مرگ هم میان آنها و امام حسین فاصله نینداخت. 
متاسفانه در کتب مقاتل بعدی اسامی شهدای قیام امام حسین به درستی ضبط نشده و گاهی اسامی دیگری از سپاه عمر بن سعد در فهرست اسامی شهدا نقل شده است که نقد و بررسی آنها در این مقال نمی گنجد. اسامی شهدای کربلا که در ذیل می آید با استفاده از کتاب قیام جاوید، گردانیده مقتل الحسین ابومخٍنîف فراهم شده است.

منبع :

قیام جاوید، گردانیده مقتل الحسین ابی مخنف، ترجمه و تصحیح حجت الله جودکی، موسسه فرهنگی انتشاراتی تبیان، ۱۳۷۷، ص ۷۸

 همان منبع، ص ۱۳۰
 همان منبع، ص ۲۲ 
همان منبع، ص ۲۱
همان منبع، ص ۲۲