شهر ایده ال یا آرمان شهر

داستان شهر ایده‌ال به همان اندازه که گوناگون است به همان اندازه هم روشن و واضح است. داستان شهر ایده ال در حقیقت آرزویی است برای از بین بردن تمامی کمبود هایی که ما در زندگی اجتماعی روزمره خود و در محیط با آن روبرو هستیم. این داستان به اندازه تصاویر، متونی را نیز به خود اختصاص داده است. زیرا کلمات و طرح ها نه تنها ایده های خیالی را در بر دارند بلکه سیاست‌های عملی را نیزمی توانند تعیین کنند .

تفکری که طی سالیان متمادی از چند صد سال پیش از میلاد مسیح تا به امروز مورد علاقه فلاسفه و علما قرار گرفته است. تفکری که در ادبیات مختلف از آن تدابیری به آرمان شهر، شهر ایده آل ، نا کجا آباد، سرزمین عجایب و غیره گردیده است. شهر ایده آل در زبان‌های غربی utopia برای نخستین بار توسط توماس مور در سال ۱۵۱۶ در کتابی به همان عنوان بکار گرفته شد. پیش‌تر مفهوم‌های مشابهی از این واژه در آرای فلاسفه یونان باستان (افلاطون و ارسطو) عرضه شده و در فلسفهی اسلامی از آن به عنوان "مدینه فاضله" یاد شده است.

شهر ایده آل نمادی از یک واقعیت آرمانی و بدون کاستی است. همچنین می‌تواند نمایانگر حقیقتی دست نیافتنی باشد. از افلاطون به ‌عنوان نخستین فیلسوف آرمان‌گرای اندیشهً غرب نام می‌برند. درواقع آرمان شهر با مفهوم ایده افلاطون هماهنگی کامل دارد. این اندیشه وی را می‌توان در رساله جمهوریش یافت. در رساله جمهوری، افلاطون سیاست را به عرصه‌های گسترده تری همچون دولت و قانون اساسی بسط می‌دهد. افلاطون خطوط اصلی که برای سازماندهی یک شهر آرمانی لازم است را به تصویر می‌کشد. به همین سبب از وی به‌عنوان بنیانگذار این اندیشه نام برده می‌شود.

شهر ایده ال در میان چهار راهی بین خیالات و تجربیات ایستاده است. این مکان جایی است که عقل، زندگی معمولی را دوباره سازی کرده و به جامعه ای هماهنگ تبدیل می کند. اینجا مکانی واقعی است که می تواند هرچیزی را که ناقص به نظر می آید، با یافتن عوامل مؤثر در فعالیتهای گذشته تغییر داده یا تصحیح کند. شهر ایده ال در نظر دارد تا تفکر واقع بینانه را به اندازه‌ای ایجاد کند تا شهروندان هم نفر به نفر و هم در بطن جامعه مدنی به سوی بهتر شدن پیش روند. فراتر از این، شهر ایده ال به دنبال توسعه بیشتر اسکان مردم در محدوده زمان، قومیت، جنسیت، سیاست، اقتصاد، فرهنگ، رسوم و مکان می باشد.

شهر ایده ال همواره به ما کمک می‌کند تا چگونگی بهبود اسکان افراد و جوامع را توضیح دهیم و به ما فعالیت های موثری را الهام می کند. داستان شهر ایده ال می‌تواند محتوی و استراتژی های مربوط به افزایش بی رویه جمعیت حومه شهری و انوع مشکلات جدیدی را که آنها بر برنامه ریزی شهری تحمیل می کنند، شرح دهد. در حقیقت شهر جایی است که ضربان افکار جدید سیاسی، سیستم های اقتصادی، فرهنگی، و تکنولوژیکی با بیشترین قوت می‌زند. تفکر ایده الی میتواند سوالات سخت و موارد دشواری برای انتخاب پیش روی ما بگذارد. در حقیقت این تفکر ارزشها را دوباره بازگو کرده، ما را به فرای مفاهیم محدود کننده حال حاضر صعود می دهد. شهر ایده آل ارتباطات بالقوه بین اجزای مختلف شهر نشینی را دوباره معین می‌کند و در نهایت نیاز به تفکر مجدد و دائم در طبیعت و مفاهیم پایه ای مانند ثبات را دوباره معرفی می نماید.تفکر شهر ایده آل به دنبال آن است که به جوامع بشری پایدار در مقیاس جهانی برسد.

شهر ایده ال به همان اندازه که از محیط واقعی جدا است، در این مسیر قرار گرفته است. شهر ایده‌ال همواره یک شهر معمولی را تغییر داده و معمولا به بهتر از آن تبدیل می‌کند. اصول و پیشنهادات آن امکانات و حکومت زندگی شهری را تغییر داده و درک ما را از مشکلات شهر نشینی بیشتر می‌کنند. تاریخ طولانی شهر ایده‌ال و افکار خیالی، چندگانگی عواملی راکه در ساخت جوامع شهری پایدار، امن و راضی کننده لحاظ می‌شوند ، برجسته می سازد. این گونه تصویر سازی در مورد آینده سوالهای عمیقی در ذهن ، ایجاد می‌کند. شهر ایده‌ال به ما این مسئله را اعلان می‌کند که در مورد تعدادی از موضوعات و عوامل بیشتر فکر کنیم. چه کسانی در فرآیند طراحی شهری درگیر هستند؟ چه سطحی از کنترل باید در اختیار صاحبان منابع (شامل بر لوازم و سرمایه ضروری برای ایجاد یک شهر ) باشد؟ یک شهر چگونه باید قرار گرفته، تقسیم بندی شده و سازماندهی شود؟ چه کسانی خدمات و سیستم نگهداری جمعیت را در ارتباط با نیازهای تجاری و تولیدی ، تنظیم می کنند؟ شهروندی در شهر نشینی به چه چیزهایی نیاز دارد و چگونه از طریق برنامه ریزی باید آن را تقویت کرد؟ چه نوع عمل تکنولوژیکی، از سبک حکومتی گرفته تا ارتباطات رسانه‌ای به طور خاص بر رسم و رسومهای قومی اجتماعی می‌تواند تاثیر بگذارد؟ چگونه میتوان توانایی مدیریت تغییرات ناپایدار را به صورت عملی ایجاد کرد؟

از پیشروان اندیشه‌ی آرمان‌شهرطلبی شارل فوریه(1772-1837) نویسنده و بهبودخواه اجتماعی فرانسوی است که اندیشه هایش در مورد نقشه آرمانشهر ها در امریکا اثر نهاد. در فاصله‌ی 1841تا 1859 حدود 28 آرمانشهر، چنانکه فوریه پیشنهاد کرده بود، در یالات متحد امریکا بنیان گذارده شد و همچنین فرانسوی دیگری به نام اتین کابه چندین جامعه در تکزاس، ایلینویز و میسوری برپا کرد که سرانجامی نداشت.

در متن‌های دینی و اساطیری ایران باستان و در ادبیات پارسی آنجا که به ایران باستان پرداخته شده، از جامعه آرمانی این جهانی بسیار یاد شده است.در این بررسی، آنچه ما می جوییم، اندیشه آرمانی است، زیرا چنین اندیشه‌ای پژواک آرزوهای نیاکان ما برای دست یابی به کمال و رستگاری بوده است. در اوج درخشش فرهنگ اسلامی، ابونصر فارابی، حکیمی فرزانه از خاور ایران، اندیشه شهر آرمانی را در کتاب خود به نام "اندیشه‌های اهل مدینه فاضله" مطرح ساخت و جامعه آرمانی بر پایه اندیشه فلسفی و در قالب مفاهیم شریعت اسلامی پی افکند.صفت "فاضله" گویای آرمان حکیم در جست و جوی جامعه کمال مطلوب بود. مدینه فاضله در اندیشه فارابی، از معموره زمین آغاز می‌شود و در کوچکترین حد خود، به شهر اطلاق می گردد.چنین نگرشی، افزون بر اینکه از مفهوم اسلامی "درالاسلام" سرچشمه می گیرد، بسی فراتر از محدوده جغرافیایی ملت هاست.دریافت فارابی از جامعه کامل، جامعه‌ای بزرگ است که ملتهای بسیار را در برگرفته و چنانچه رهبری آرمانی زمام را به دست گیرد "مدینه فاضله" در محدوده آن تحقق خواهد یافت.مدینه فاضله فارابی، جامعه ایست کاملآ روحانی که تصور جزئیات آن بسی دشوار است.با این که بحث وی گسترده و مفصل است، اما همه جا به کلی گویی بسنده می‌کند و به روابط ملموس سیاسی و اجتماعی نمی پردازد. جامعه مدنی (اجتماع مدنی) برای نظام طبقاتی مدینه فاضله، آگاهی اجمالی به دستگاه فلسفی فارابی ضرورت دارد.زیرا ساختار شهر آرمانی وی پژواک ذهن و برداشت عقلانی وی از نظام کائنات است.در دستگاه فلسفی فارابی، همه کائنات از فیضان وجود نخست یا ذات پروردگار پدید آمده است و موجودهای عالم در نظامی متنازل قرار گرفته اند.بدین ترتیب که پس از موجود نخست که مبداء المبادی است، سلسله مراتب موجودهای عالم به ترتیب "الانقص فالانقص" از کمال به نقصان سیر می‌کند تا به مرحله‌ای می رسند که گامی فروتر از آن نیستی محض است. از این رو در شهر آرمانی فارابی، خیر افضل (سعادت آدمی و نیکی برین) تنها در اجتماع مدنی به دست می آید نه در اجتماعی که از آن کمتر یا ناقص باشد و انسانها به حکم سرشت و برای رسیدن به کمال، نیازمند همکاری و تشکیل اجتماعند، نیازهای آدمی چنان متنوع و فراوان است که هیچ کس به تنهایی نمی تواند همه آنها را برآورده سازد.این اجتماع و تقسیم کاری اجتماعی است که همه افراد را در دستیابی به خواسته‌هایشان کامیاب می سازد.بنابراین جامعه مدنی محصول تقسیم کار اجتماعی است و تنها در جامعه‌ای که انسان به کمال و سعادتی درخور آن است، دست می یابد.فارابی و ابن سینا و خواجه نصیرالدین طوسی به پایگاه فرد در اجتماع بر حسب سرشت و استعداد او نظر دارند و بر این باورند که اگر فرد در جامعه به کاری که طبیعت او اقتضا دارد و هر کس بر حسب سرشت و شایستگی ذاتی خویش به کاری بپردازد و سلسله مراتب اجتماعی و سیاسی بر حسب شایستگی افراد تشکیل شود مدینه فاضله در زمین تحقق پیدا می کند.

فارابی هدف و غایت شهر آرمانی را رسیدن به سعادت می داند سعادت، خیر مطلق است و خیر آن چیزی است که به وجهی در رسیدن انسان به خوشبختی سود افتد.سعادت مورد نظر فارابی تنها، سعادت این جهانی نیست، بلکه سعادتی است که همه زندگانی این جهانی آدمی را به وجه دلخواه تامین کند و هم رستگاری او را در جهانی دیگر تحقق بخشد.هدف و منظور از آفرینش انسان نیز، رسیدن او به سعادت است، اما لازم است که انسان، نخست سعادت را بشناسد.

لزوم حرکت به سمت شهرهای ایده آل را می‌توان از منظر های مختلف مورد بررسی قرار داد. این بدان معنی نیست که تمامی منظر هایی که راجع به این پدیده در این طرح توجیهی مورد بررسی قرار می‌گیرد تمامی التزامات را پوشش می دهد. بلکه تنها بخشی از مهمترین بخشهای حرکت به این سمت مورد بررسی قرار می‌گیرد.

منظر اقتصادی :

اثر مستقیم استفاده از فناوری های نوین بر مدیریت شهری کاهش هزینه ها است. جایگزینی هر یک از فناوری های ذکر شده در مبحث قبلی با فناوری های قبلی خودش می‌تواند سودهای نجومی برای بیت المال به ارمغان بیاورد. کاهش هزینه های بسیار زیاد حمل و نقل بواسطه استفاده از امکانات شهروند الکترونیک، کاهش هزینه های بالا و تکراری قرار دادن تاسیسات شهری با استفاده از تونل مشترک تاسیسات شهری، کاهش هزینه های تصفیه آب با استفاده از فناوری اشعه و تابشی، کاهش هزینه های ساخت شهری با استفاده از مصالح مبتنی بر فناوری و هزاران مورد دیگر هر یک درآمد بالایی را در پی خواهد داشت. این در آمد می‌تواند در بهبود زندگی شهروندی و تعالی جامعه هزینه گردد.

منظر آسایش شهری :

شاید هر کدام از ما زمانی را در شهری که در آن آسایش و آرامش وجود داشته سپری کرده ایم. شهری که از انواع آلودگیها اعم از آلودگی زیستی و آلودگی صوتی و غیره تا حدودی مسون مانده باشد. لذت زندگی در این محیط انسان را به حرکت به سمت این نوع از محیط حرکت می‌دهد. شهری که در آن بواسطه استفاده از تونل مشترک شهری هر روز آلودگی هوا و آلودگی صوتی کندن خیابانها به گوش نمی‌رسد. شهری که در آن به واسطه درآمد مناسب مردم دغدغه فکری مالی ندارند و از لحاظ روانی در آرامش کامل به سر می‌برند. شهری که در آن بیماری های جدید به واسطه استفاده از فناوریهای زیستی ورود پیدا نمی‌کند. و هزاران مورد و مثال دیگر که می‌توان برای این گونه از شهر ها مثال زد. البته این بدان معنا نیست که ما با همان حرکت اول به سر منزل خواهیم رسید. اما در هر صورت حرکت باید از جایی شروع شود و با هدف گذاری صحیح زمانی به منزل برسد.

منظر سرعت عمل :

در شهر ایده آل با استفاده از فناوری های نو تمامی فرایند ها سرعت می‌پذیرت. تمامی مثالهای فناوری آورده شده هر یک به تنهایی در بخشی از ایجاد سرعت عمل در زندگی شهری نقش مهمی را ایفا می‌نماید. سرعت در رسیدن به مقصد در خیابانهایی که همواره از ترافیک رنج نمی‌برند. سرعت در تعمیرات در زیر ساختهایی که در کوتاه ترین زمان ممکن قابل تعمیرند. و سایر مواردی که می توان در بالا بردن سرعت فعالیتها در شهر نام برد.

منظر پیشرفت :

آرمان شهر نماد پیشرفت و توسعه در جامعه مدنی است. جامعه فوق مدرن که تفکر و شاکله آن در پیشرفت و کرامت شکل گرفته است. دو پایه استفاده از فناوری و زیر ساخت اقتصادی به همراه هم جامعه را به سمت پیشرفت نیل خواهد داد. در واقع با حرکت کردن به سمت شهر ایده آل جامعه در یک چرخه افزایشی به سمت تعالی قرار می‌گیرد.

منظر کرامت فردی :

در چنین آرمان شهری که تمام افراد شرایط اخلاقی و انسانی را در ارتباطات خود رعایت می کنند ناخودآگاه کرامت فردی در اجتماع رعایت می‌گردد. از سوی دیگر تعالی اجتماعی نیز، هم از منظر اخلاقی و هم از منظر اقتصادی در جامعه متعالی ایجاد می‌گردد. در نتیجه این در محور کرامت فردی در شهر ایده آل بوجود خواهد آمد.

منظر بهداشت و شرایط زیست محیطی :

در شهر ایده آل با استفاده از فناوری های نوین و با توجه به فرهیختگی افراد، رعایت بهداشت و شرایط زیست محیطی به مراتب نسبت به شهر کلاسیک بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد. استفاده از ریز‌فناوری در ارتقاء بهداشت بدون نیاز به استفاده از دارو ها و پیش گیرنده های مضر، استفاده از فناوری اشعه جهت از بین بردن آلودگیها و گندزدایی در آب، استفاده از انرژی های تجدید پذیر در رساند انرژی بدون صدمه زدن به محیط زیست و صدها نمونه دیگر همه و همه از مزایای حرکت به سمت شهر ایده‌آل است .

با توجه به تمام این موارد و موارد بسیار زیاد دیگری که قطعاً در ذهن تمامی افراد مثالهایی از آن وجود خواهد داشت لزوم حرکت جوامع به سمت شهر ایده آل برای هر انسان محرز و غیر قابل انکار خواهد بود.