شب ادراری

مقدمه : کنترل عملکرد ادراری و مدفوعی فرآیند پیچیده ای است که طی ماه ها در دوران کودکی حاصل می شود. شب ادراری یکی از مشکلات شایع دوران کودکی است که اغلب خودبخود بهبود می یابد. سن کودک در تشخیص این اختلال مهم بوده و بیشتر موارد ناشی از تاخیر رشدی است. با افزایش سن از میزان شیوع آن کاسته می شود. آشنایی با نحوه برخورد با کودک مبتلا در کاهش اثرات روانی – اجتماعی این اختلال بسیار حایز اهمیت می باشد.

تعریف : دفع مکرر ادرارتوسط کودک در لباسها و یا در بسترخود یا به عبارت دیگر دفع بی اختیار ادرار طی خواب زمانی که انتظارمیرود کودک قادر به کنترل طبیعی مثانه باشد، شب ادراری نامیده می شود. در صورتی که کودک حداقل یک سال به طور طبیعی کنترل ادراری داشته باشد نوع اولیه و اگر این مدت کمتر از یک سال طول بکشد، نوع ثانویه گفته می شود. بیشتر دختران تا سن شش سالگی و بیشتر پسران تا سن هفت سالگی قادر به کنترل ادراری خواهند بود. این اختلال معمولا در سایر افراد خانواده در حدود 75 % بستگان درجه یک نیز دیده می شود. شیوع: پسران بیشتر از دختران دچار این اختلال شده و 80% موارد مبتلایان را شامل می شوند. . حداکثر شیوع بین 8 – 5 سالگی است که با افزایش سن از میزان آن کاسته شده و در 18 سالگی فقط 1% افراد را شامل می شود. میزان شیوع در سنین مدرسه 5% گزارش شده است. نوع اولیه شب ادراری شایع تر بوده وبیشتر موارد راشامل می شود. 10 – 5 % موارد به دنبال علل جسمی می باشند که باید مورد بررسی قرار گیرند.

سبب شناسی: در بیشتر موارد شب ادراری ناشی از تاخیر رشدی بوده و بدنبال بیماری جسمی یا مشکلات هیجانی نمی باشد. تاخیر رشدی - عصبی در سیستم کنترل ادراری و زمینه ژنتیکی دو علت عمده نوع اولیه می باشد. سایر علل در رابطه با نوع ثانویه مطرح بوده ولی شیوع کمتری دارند. هر چند به جهت اهمیت آنها بایستی مورد توجه بوده و بررسی گردند. از این علل می توان به موارد زیر اشاره نمود: عفونت دستگاه ادراری ، ناهنجاری های دستگاه ادراری و انسداد، کمبود ترشح هورمون ضد ادراری، علل روانزاد ، مصرف کافئین، اختلالات شدید رشدی – عصبی

تشخیص : دفع بی اختیار ادرار در لباسها یا بستربعد از سنی که انتظار می رود کودک قادر به کنترل ادرار خود باشد . سن رشدی یا تقویمی کودک جهت تشخیص شب ادراری حداقل 5 سال است. یعنی قبل از 5 سالگی تشخیص شب ادراری جهت کودکان مطرح نمی شود. این وضعیت بایستی حداقل دو بار در هفته و به مدت سه ماه باید ادامه داشته باشد. این علایم بایستی موجب ناراحتی قابل توجه و اختلال در عملکرد کودک گردد. در موارد مشکوک به نوع ثانویه باید بررسی های لازم به عمل آید.

اثرات اجتماعی – روانی : تولد خواهر و برادر جدید، بستری در بیمارستان، شروع مدرسه، نزاع بین والدین ، تغییر محل زندگی از جمله عوامل افزایش تعداد دفعات شب ادراری می باشند. مطالعات نشان می دهند که با درمان این اختلال میزان اعتماد به نفس کودک بالا می رود. مسخره شدن توسط دوستان ، ترس از مطلع شدن سایر افراد و تنبیه توسط والدین موجب ناراحتی این کودکان می شود. تنبیه به جهت این رفتار موجب کاهش اعتماد به نفس و احساس شرمندگی شده و خود موجب تشدید شب ادراری می گردد. در مقایسه با سایر بیماری های مزمن کودکان مبتلا به این اختلال اعتماد به نفس پایین تر ، خودپنداری و احساسات منفی بیشتری در مورد خود داراند . خیس شدن بستر و لباسها و تعویض آنها ، بیدار شدن شبانه کودک و نگرانی والدین در مورد ادامه آن نیز موجب ناراحتی والدین و برخورد تتنبیه گرانه آنان با کودک می شود .

سیر : شب ادراری بیماری خودمحدود شونده بوده و عمده مبتلایان بهبود خودبخود را تجربه می کنند. بیشترین میزان بهبود خودبخود در 7 سالگی و مجددا در سن 12 سالگی است . میزان بهبود خودبخود حدود 15 % در سال گزارش شده است.

درمان : بعد از بررسی و رد علل ثانویه درمان ، مداخله درمانی نوع اولیه انجام می شود. انتظار : در صورتی که این اختلال موجب آسیب به اعتماد به نفس کودک نشده و منجر به ناراحتی و مشکلات خانوادگی و ارتباطی نشود ، بهتر است تا سنین 7 – 6 سالگی درمان به تعویق افتد. روش های رفتاری : موثرترین روش با میزان بهبود بیش از 75% استفاده از روش شرطی سازی با زنگ و تشک می باشد . این ابزار موجب بیدار شدن کودک در زمان ادرار کردن می باشد.

توصیه هایی جهت والدین : • این رفتار نشانه ای از بیماری بوده و به جهت عدم رسیدگی سیستم کنترل ادراری است و به صورت عمدی از طرف کودک صورت نمی گیرد. • آشنایی سیر بیماری و توجه به میزان بالای بهبود با افزایش سن • اطمینان بخشی به کودک در مورد شایع بودن این بیماری و اینکه این وضعیت تنها منحصر به وی نمی باشد. • اطمینان بخشی به کودک در مورد بهبود بیماری و امکان کمک به وی • عدم تنبیه جسمی و لزوم برخورد منطقی و معقولانه با موضوع . هرگز از تنبیه استفاده نشود. • عدم سرزنش و تحقیر کودک و عدم بازگو نمودن در پیش سایر افراد • تشویق کودک به جهت کنترل شبانه ادرار با استفاده از جدول رفتاری • یبوست موجب کاهش حجم مثانه می شود . در صورت مجود این مشکل از سبزیجات فراوان ، آب کافی و ورزش جهت رفع یبوست استفاده کنید . • از قرار دادن کودک در توالت در شب و بیدار کردن وی در طی خواب خودداری نمایید ، این امر به بهتر شدن کنترل ادراری کمکی نمی کند. • قبل از خواب از مایعات کمتری استفاده شود. از مصرف کافی مایعات در طول روز مطمئن شوید. • نوشابه های گازدار، چای ، شکلات ، قهوه و نسکافه در حد انکان در طول روز و بویژه در ساعات آخر روز مصرف نشود. • از مراجعه مرتب کودک در طول روز به دستشویی در زمان های عادی و عدم نگهداشتن ادرار مطمئن شوید. • ادرارکردن قبل از خواب • مسئولیت دادن به کودک در مورد تعویض لباس ها و رختخواب ، که توسط خود وی انجام شود.

درمان دارویی : میزان نا راحتی و احساس خشم و ناکامی در کودک، تاثیر بر زندگی اجتماعی و تحصیلی کودک و درخواست کمک از طرف کودک از جمله عواملی هستند که علاوه بر سن کودک و دفعات دفع ادرار در شروع درمان بایستی مورد توجه قرار گیرند. در صورت بروز مشکلات فوق و یا عدم بهبود با افزایش سن و استفاده از توصیه های عمومی ارجاع ب روانپزشک و شروع درمان دارویی توصیه می گردد.