آذربایجان فولکلورو کیتابیندان (دئییملر) / میر هدایت حصاری

 

بیزیم دیلده ده ایصطیلاحلارین سایی چوخ- چوخدور. دئمه‌ک اولارکی عادی دانیشیقلاردا هر سوز ایصطیلاح ایله دئییلر. اونلاری ییغیب یازاسان اونلارجا کیتاب اولار. اودورکی بوردا فقط بیر میقدارنومونه اوچون گتیریریک و آنجاق بیر نئچه اَل- اوره‌ک- باش کیمی کلمه‌لر باره ده آرتیق میثاللار گتیره‌جه‌ییک. و بورادا بونادا ایشاره ائده‌ک بو ایصطیلاحلار بعضی‌لری فارسلار طرفیندن ده منیمسه‌له‌نیب و او دیله قاریشمیش دیر. خوصوصن محمد قلی امینی «فرهنگ عوام» آدلی کیتابیندا دئمه‌ک اولارکی بوتونلوک‌له آذربایجان دیلی‌نین ایصطیلاحلارینی فارسجایا چئویرمیشدی. ائله کی او کیتابا آذربایجان عامییانه فرهنگی (کولتورو) کیتابی دئسه‌ک چوخ‌دا دوغرو اولابیلر.

اَل باره‎ده ایصطیلاحلار

دئییملر

ال- اله‌وئرمک- ال بیر اولماق- موتتحید اولماق. بیر بیرینه کومک ائتمک.

ال اوزمک- اومیدی کسمک,نا اومید اولماق.

ال آیاغا دوشمک- اوزونو ایتیرمک[ بیر ایشدن ناراحات اولماق, بیر ایشین واقع اولماغی‌نین قاباغینی آلماق اوچون چالیشماق.

ال آیاغینی ایتیرمک- نظیر: ال آیاغا دوشمک, قورخویا دوشمک.

ال به‌یاخا اولماق- ساواشماق.

ال بیر اولماق- کیمسه نین علئییهینه بیر لشمک.

اَل- رقیب, ایش رقیبی. مثلن: بو ایشدن داها یوخدور, ال چوخالیبدیر. بیر اویون اویناماق: اوتور بیر ایکی اَل اوینایاق گئدک. یکانات‌دا بیر شئیی سایاندا بئش- بئش سایارلار. هر بئش‌دنه‌یه بیر اَل دئیه‌رلر.

ال- آیاغینی ییغیشدیرماق- کیمسه‌نی یئرینده اوتوردوب, الینی کسمک. موعدافیعه اوچون حاضیرلانماق.

الدن اله‌دوشمک- بیر شئیین نئچه آدامین الینه دوشمه‌سی. بیر آروادین یا قیزین پیس یولا دوشمه‌سی.

الدن گلمک- ایمکان- باجاریق- مومکون اولماق- باجارماق.

الده‌ن گئتمک- الدن چیخماق, بیرزادی الدن وئرمک.

اله داغ باسماق- تووبه ائتمک, بیر ایشی بیر دفه‌لیک ترگیتمک. بیر نوو آند ایچمک و عهد ائتمک دی.

اله دوشمک- تاپیلماق. پیس یولا دوشمک.

اله سالماق- اله گتیرمک- سریمه‌ک, مسخره‌یه قویماق.

اله‌گلمک- حاصیل اولماق (تاپیلماق).

الی آغیر اولماق- ۱- بیر آل‌وئرچی‌نین سحرچاغی ایلک موشتریسی اولسا اوگون اونون بازاری کاساد اولار. عکسینه اولاراق الی یونگول آدام آداما سوفته وئرسه اوگون اونون ساتیشی چوخ اولار. ۲- بیر آداما الینی وورسا چوخ اینجیده‌ر دئیه‌رلر الی آغیردی دول آرواد آلاجاق دیر....

الی ایری اولماق- اوغروچو آدام.

الی یونگول- الی آغیر آدامین ضیددی....

الیز آغریماسین- الیز وار اولسون.

الیز(اللریز) وار- الیز وار اولسون, ساغ اولون.

الین دالیسینا داغ باسماق- بودا هامان دی البتته هئچ کیم بو سوزو دئمک‌له, الینه داغ باسماز, لاکین دئیه‌رکی: من داها الیمین دالیسینا داغ باسدیم کی بیر داها فیلان ایشی گورمویم.

الینه ایش وئرمک

الینی کسمه‌ک- کیمسه‌نین دیخالتینه, ایشتیراکینه, بیر یئره سون وئرمک.

 

اوره‌ک باره‎ده ایصطیلاحلار

دئییملر

اوره‌ک- قوووت-ی-  قلب مثلا": سنین اورادا اولماغین بیزه بویوک اوره‌ک دی.

اوره‌گین اَریمه‌سی- چوخ نیگران اولماق, چوخ غوصّه ائتمک.

داش اوره‌کلی- چوخ رحم سیز آدام.

اوره‌یی نزیک- حساس و  مهربان آدام.

اوره‌کده‌ن گلمه‌ک- قییماق. صداقت ایله دئییلن سوز.

اوره‌کدن گلمه‌مک- قییماماق.

اوره‌کلنمک- جوره‌ت تاپماق. [اوشاغین بیر نفری گوروب بیردن آغلاماغی. مثلن: اوشاق منی گوردوکده اوره‌کلندی].

اوره‌کلی- قورخماز- جاساراتلی آدام.

اوره‌یی اوزولمک- برک قورخماق.

اوره‌یی اوزمک- قورخوتماق. بیر شئیی گوتوروب, مصرف ائده‌رک تقریبا" قورتارماق. مثلن گئتدیم گوردوم کیشمیش تورباسی نین اوره‌گینی اوزوبدولر.

اوره‌یی بولانماق- قوسماق.

اوره‌یی آچیلماق- شاد اولوب قوصّه‌لری داغیلماق.

اوره‌یینی آلماق- اینجیک‌لیگینی رفع ائتمک. ریضایتینی اله گتیرمک.

اوره‌گیندن خبر وئرمک- بیری‌نین لاپ ایسته‌دیگی سوزو دانیشماق.

اوره‌کدن چیخماق- اوره‌یینی آلماق.

اوره‌یی سیخیلماق- کده‌رلنمک- حووصله‌سی قاچماق.

اوره‌ک وئرمک- جوره‌ت وئرمک- تشویق ائتمک.

اوره‌یی قیریلماق- بیردن شوک وارید اولماق, قورخماق.

اوره‌یینی بوشالتماق- اوره‌یینده اولان گیلایه‌لری, ناراضی‌لیقلاری دیله گتیریب, ائشیگه توکمک.

اوره‌ک یانماق- یازیغی گلمک, چوخ موتأثّیر اولماق.

اوره‌ک سیندیرماق- بیری‌نین قلبینه ده‌یمک.

اوره‌یه یاتماق- خوشا گلمک- به‌یه‌نمک.

اوره‌یین یاغی اریمک- نیگرانلیق.

اوره‌یین سرینلمه‌سی- اینتیقام آلاراق, تلافی ائدیب, راضی دوشمک. ظالیمین جازاسینا چاتدیغینی گوردوکده خوشحال اولماق.

اوره‌یی کووره‌ک آدام- اوره‌یی نازیک و مئهریبان آدام.

اوره‌کدن اوره‌گه یول وار- سن اگر منیم خاطیریمی ایسته‌ییرسن, من ده ائله سنین خاطیرینی ایسته‌ییرم.

اوره‌ک سوزو- اوره‌کدن گله‌ن سوز. اینسانین نییتی و ایسته‌دیگی سوز.

اوره‌ک توتولماق- کده‌رلنمک, اوره‌یی سیخیلماق. و ساییر...