موقعیت شهرستان میانه

موقعیت شهرستان میانه

شهرستان میانه یکی از شهرستان‌های استان آذربایجان شرقی است که در جنوب شرقی آن قرار دارد. شهر میانه مرکز این شهرستان است.

وجه تسمیه نام میانه

درباره وجه تسمیه آن اقوال مختلفی است. آنچه به نظر ما می رسد این نام برگرفته از یک نام کهن از زمان مادهاست. تعدادی از شهرها و آبادیهای زمان مادها بصورتهای مختلف «ماد ، مار ، مای» بوده است. مانند «مایانا(مییانا) ، مایان(نرسیده به تبریز) ، مایانج(نزدیک زنجان) ، مایان شان(ماه نشان امروزی) ، ماراغا ، ماراند و مارایاند و مارایانا(همگی مرند) ، مایکی(ماکی) ، مارد (قیزیل اوزن) ، مای(آذربایجان) ، مارگیاناد(دریاچه ارومیه) و ...». مییانا (میانه) در اصل مایانا بوده است که ترکیبی از «مای» و «آنا» به معنای «ماد بزرگ» یا «ماد مادر» است. چنانچه در زمان ساسانیان به آذربایجان ، مای نیز گفته می شد.

پس برخلاف تصور ما ، نام میانه برگرفته از یک نام کهن تاریخی است نه به معنای واسطه بین دو شهر. چراکه تمام شهرها به هر حال بین دو شهر دیگر قرار دارند.

جغرافیا

شهرستان میانه، در گوشه جنوب شرقی استان آذربایجان شرقی قرار دارد. شهرستان‌های سراب، بستان آباد، هشترود حدود شمالی و غربی آن را می‌پوشاند. حدود جنوبی این شهرستان با قسمتی از جنوب اردبیل هم جوار است. شهرستان خلخال واقع در استان اردبیل نیز همسایه شرقی این شهرستان به شمار می‌رود. گوشه شمال غربی حدود شهرستان میانه از ۸۲ کیلومتری جنوب شرقی تبریز شروع و به طول ۸۰ کیلومتر به سمت جنوب و شرق کشیده می‌شود. مرکز شهر میانه، به خط مستقیم در ۱۳۸ کیلومتری جنوب شرقی تبریز قرار دارد.

شهرستان میانه و مناطق روستایی آن دورافتاده ترین نقاط نسبت به مرکز استان به شمار می‌رود این شهرستان در ۴۷ درجه و ۴۲ دقیقه طول شرقی و ۳۷ درجه و ۲۰ دقیقه عرض شمالی، بین دو رشته کوه بزقوش و قافلانکوه واقع شده و ۱۱۰۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد.

چگونگی پستی و بلندی کوه‌ها و ارتفاعات مهم

شهرستان میانه، در جنوب رشته کوه بزقوش قرار دارد. ارتفاع عمومی زمین در این شهرستان، از ۷۵۰ متر در منتهی الیه گوشه جنوب شرقی آن دره قزل اوزن تا ۳۳۰۰ متر در قلل رشته کوه برغوش متغیر است.

شیب عمومی زمین به جز در گوشه جنوب شرقی شهرستان، در کلیه نقاط آن به سمت مرکز ( شهر میانه) می‌باشد و در نهایت تمامی دامنه‌ها به قزل اوزن ختم می‌شوند. از نظر شکل زمین، قلل ۲۵۰۰ الی ۳۳۰۰ متری بزگوش و زمین‌های وسیع و کم شیب پایین آن در غرب دره گرمه چای ویژگی اصلی نیمه شمالی شهرستان را تشکیل می‌دهد. رشته کوه بزگوش، که در قسمت جنوب سبلان و در شمال میانه قرار گرفته و دره علیای تلخه رود از کوه‌های بزقوش می‌باشد. امتداد این رشته کوه از مغرب به مشرق و به طول ۱۲۰ کیلومتر و ارتفاع آن در اطراف شرقی تا حدود ۳۸۰۰ متر، ولی در طرف غربی از ارتفاع آن کاسته می‌شود و در جنوب شهرستان سراب ۳۱۷۰ متر و در شیشک کوه در حدود ۲۴۵۰ متر ارتفاع دارد. رشته کوه بزقوش در جنوب شهرستان سراب و از خود میانه کاملاً نمایان است و دو درهدر طرفین بزقوش قرار گرفته که یکی تلخه رود و جلگه سراب است که آن را از سبلان جدا کرده و دیگر در قرنقوچای می‌باشد که از بین بزقوش و سهند جاری است.

وضعیت آب و هوایی و میزان بارندگی و وضعیت پوشش گیاهی

شهرستان میانه به جز در دامنه‌های پست دره قزل اوزن، در قسمت میانی و جنوب شرقی که دارای اقلیم خشک و سرد است، همچنینی به جز ارتفاعات بالای ۱۸۰۰ متری بزقوش در شمال که دارای اقلیم ارتفاعات فوقانی می‌باشد، در سایر مناطق دارای اقلیم خشک سرد می‌باشد. متوسط بارش سالانه ۳۲۰ میلیمتر در نقاط کم ارتفاع جنوب شرقی و در بالای ارتفاعات بزگوش از ۳۹۳ تا ۶۰۰ میلیمتر متغیر است. متوسط دمای سالانه نیز در این شهرستان، ۳ الی ۵/۱۴ درجه سانتیگراد، در مناطق مختلف آن می‌باشد.

به طور کلی، مشخصات این شهرستان طبق گزارش سازمان برنامه و بودجه، به شرح زیر می‌باشد: - حداکثر درجه حرارت متوسط سالانه، ۷/۱۸ درجه سانتیگراد. - حداقل متوسط درجه حرارت سالانه، ۹/۴ درجه سانتیگراد. - حداقل میزان میزان رطوبت نسبی هوا، ۴۸ درصد - حداکثر میزان رطوبت نسبی هوا ۶۸ درصد. - از نظر پوشش گیاهی، دارای انواع و اقسام گیاهان خودرو می‌باشد که حدود ۴۰ رقم انواع گیاه را دربر می‌گیرد. از جمله: کنگر وحشی، علف آبه، چچم یا چچن، بولاغ اوتی، کاکوتی، بومادران، مرضه کوهی، قازآیاغی، ترشک، اسپند، خاکشیر، ریواس، پونه، نعناع کوهی، درمنه و ... می‌باشد.

منابع آب شهرستان

منابع آب‌های سطح الارضی و رودخانه‌های میانه و میزان آب دهی آن به شرح زیر است: ۱- رودخانه شهری چای یا شهر چایی، با ۱۳۰ میلیون مترمکعب ۲- قرنقوچای با ۵۱۰ میلیون مترمکعب ۳- رودخانه آیدوغموش با ۱۵۰ میلیون متر مکعب ۴- رودخانه قزل اوزن با ۱۲۵۰ میلیون متر مکعب ۵- گرمه چای ( گرمرود) با ۳۰۰ میلیون متر مکعب

همه این رودخانه‌های از طریق قزل اوزن به دریای خزر وارد می‌شوند. علاوه بر این‌ها چندین رود کوچک دیگر از جمله رودخانه شیخ احمد ترکمان، صومعه، اشلق، قوری چای که از رشته کوه بزگوش سرچشمه گرفته و به رودخانه قزل اوزن می‌ریزند.

تعداد چشمه‌های کوچک و بزرگ و در حدود ۲۹۶ رشته قنات، با عمق، طول و میزان آب نسبتا، کم در قسمت‌های مختلف شهر و روستا پراکنده هستند که بخشی از آب مورد نیاز شهرستان را تامین می‌نمایند.

تعداد بخش‌ها، دهستانها و نقاط روستایی

شهرستان میانه دارای چهار بخش به نامهای بخش مرکزی، بخش ترکمانچای، بخش کاغذکنان و بخش کنداون می‌باشد.

بخش مرکزی دارای هفت دهستان و بخش ترکمانچای دارای چهار دهستان و بخش کاغذکنان و کندان هریک دارای سه دهستان می‌باشد. بدین ترتیب مجموع دهستانهای شهرستان میانه، به ۱۷ دهستان می‌رسد که کلاً ۵/۴۴۷۷ کیلومترمربع مساحت دارد. در کل شهرستان میانه ۴۰۳ آبادی وجود دارد که ۵۰ آبادی خالی از سکنه می‌باشد.

خصوصیات جمعیتی و انسانی

بررسی جمعیت از لحاظ ترکیب سنی و جنسیت و توزیع جمعیت فعال و غیر فعال:

براساس نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۷۵ در فاصله سالهای ۱۳۷۰ تا ۱۳۷۵ جمعیت جوان شهرستان کاهش یافته‌است. بطوریکه نسبت جمعیت جوان از ۲/۴۴ درصد در سال ۱۳۷۰ به ۴/۳۹ درصد در سال ۱۳۷۵ تقلیل یافته‌است. با این وجود جمعیت شهرستان میانه از متوسط جمعیت جوان استان بیشتر است (جمعیت جوان استان ۹/۳۶ درصد گزارش شده‌است). مقایسه میانگین سنی و میانه سنی جمعیت شهرستان نیز جوان بودن جمعیت نسبت به جمعیت استان را تائید می‌کند. این شاخص‌ها در شهرستان میانه به ترتیب ۸۹/۲۴ و ۷۵/۱۸ و در استان ۶/۲۵ و ۳۹/۲۰ درصد می‌باشد. البته این نسبت در گروههای عمده سنی متفاوت بوده و بیشترین رقم آن به نسبت ۸۲/۱۰۵ و مربوط به گروه سنی کمتر از ۱۵ سال و رقم ۷۷/۹۰ (کمترین نسبت) به گروه سنی ۱۵-۲۴ ساله بوده‌است.

* در سال ۱۳۷۵ کل جمعیت شهرستان میانه ۲۰۷۷۵۸ نفر بوده که ۱۰۳۶۰۶ نفر مرد و ۱۰۴۱۵۲ نفر زن بوده‌است.

* جمعیت گروه سنی کمتر از ۱۵ ساله جمعاً ۸۱۸۰۹ نفر می‌باشد ۴۲۰۶۰ نفر آن پسر و ۳۹۷۴۹ نفر دختر بوده‌است. از این عده ۳۱۲۸۹ نفر در شهر و ۵۰۵۲۰ نفر در روستا زندگی می‌کرده‌اند.

* جمعیت گروه سنی ۶۴ – ۲۵ ساله مجموعاً ۴۵۵۴۱ نفر بوده که ۲۱۶۶۹ نفر مرد و ۲۳۸۷۲ نفر دیگر زن می‌باشد. از این تعداد ۱۸۳۶۵ نفر در شهر و ۲۷۱۷۶ نفر در روستا زندگی می‌کنند.

* جمعیت گروه سنی بیشتر از ۶۵ ساله، ۱۱۴۴۲ نفر بوده که شامل ۶۵۶۸ نفر مرد و ۴۸۷۴ نفر زن می‌باشد.

توضیح : طبق سرشماری سراسری سال 1385 جمعیت این شهرستان 187 هزار نفر شمارش شده که متأسفانه نسبت به سالهای قبل بدلیل مهاجرت مردم به شهرهای بزرگ به ویژه تهران، با کاهش شدید جمعیتی مواجه می باشد. جمعیت شهر میانه براساس سرشماری عمومی سال 1385 ، 96 هزار نفر می باشد که بالغ بر 51 درصد جمعیت شهرستان را به خود اختصاص داده است.

وضعیت آموزش

تعداد کل دانش آموزان منطقه میانه در سال تحصیلی ۷۸-۱۳۷۷، ۳۶۵۰۷ نفر می‌باشد که تعداد ۹۴۰۲ نفر آن دانش آموز پسر و ۸۴۷۳ نفر دانش آموز دختر بوده و در دوره ابتدایی به تحصیل مشغول یوده‌اند در سال تحصیلی یادشده، ۵۸۱۳ نفر دانش آموز پسر و ۵۰۱۶ نفر دانش آموز دختر در دوره راهنمایی تحصیلی به تحصیل اشتغال داشته‌اند. در سطح دبیرستان نیز ۴۱۱۶ نفر پسر و ۳۶۸۷ نفر دختر به تحصیل مشغول بوده‌اند. در کودکستانهای منطقه نیز در مجموع ۱۲۰۸ نفر نوآموز مشغول یوده‌اند.

تعداد کل آموزشگاههای شهرستان میانه، ۳۶۰ واحد می‌باشد که تعداد ۷۸ واحد در بخش مرکزی و تعداد ۲۸۲ واحد در سایر بخش‌ها واقع شده‌است. وضعیت آموزش عالی در سطح شهرستان به تفکیک رشته‌های تحصیلی

مراکز آموزشی شهرستان میانه دارای چهار مرکز آموزش عالی است:

1- مرکز آموزش عالی ضمن خدمت فرهنگیان، که دارای دوره کاردانی و کارشناسی رشته آموزش و پرورش ابتدایی است.

2- دانشگاه آزاد اسلامی واحد میانه که در سال ۱۳۷۲ تأسیس شده‌است. این واحد آموزش عالی در زمینی به مساحت ۲۲۰۰۰ مترمربع و با زیربنای ۷۲۰۰ مترمربع بنا شده‌است که دارای ۲۴ کلاس درس می‌باشد. هم اکنون رشته‌های مهندسی کشاورزی (زراعت و اصلاح نباتات با ۱۷۹ نفر دانشجو) و کاردانی کاربرد کامپیوتر با ۲۷۴ نفر دانشجو و کاردانی حسابداری با ۷۰ نفر دانشجو دایر و به فعالیت آموزشی مشغول می‌باشد.

3- دانشگاه پیام نور

دانشگاه پیام نور واحد میانه، در سال ۱۳۷۲ در این شهرستان تأسیس شد. ساختمان اولیه این دانشگاه در دو طبقه با سطح زیر بنای ۷۰۰ متر مربع می‌باشد و در کنار ساختمان اولیه، ساختمان جدیدالتأسیس قرار داد که در چهار طبقه و با سطح زیر بنای ۲۲۵۰ متر مربع در حال احداث است.

۴. -موسسه غیرانتفایی عین القضات موسسه غیرانتفایی عین القضات در سال ۱۳۸۷ تاسیس شد و در حال حاضر از گروه ریاضی فیزیک ۳۰۰ دانشجو در سه رشته فنی می‌پذیرد. این موسسه واقع در معلم می‌باشد.

بررسی وضعیت زبان و ادبیات موجود شهرستان

زبان رایج مردم این شهرستان از دیرباز همانند سایر شهرهای آذربایجان، ترکی است که در تمام منطقه با لهجه یکسان تکلم می‌شود.

وضعیت اقتصادی

بخش کشاورزی

شهرستان میانه، با توجه به موقعیت خاصی که دارد و به واسطه دادشتن رودخانه‌های پر آب، برای کشاورزی بسیار مناسب است. رودخانه‌هایی که در زمستان و بهار، در دره‌های عمیق جوشان و خروشان جاری می‌شوند.

محصولات عمده کشاورزی این منطقه را گندم، جو و برنج تشکیل می‌دهد. کشاورزان، بذر مورد نیاز خود را خودشان تهیه می‌کنند. همچنین مصرف یکساله خود را از کشت خود تامین می‌کنند و اگر مازاد مصرف داشته باشند برای فروش به بازار عرضه می‌کنند که در سال‌های اخیر خریدار عمده گندم آنان دولت بوده‌است.

بخش صنعت

تعداد کارگاههای صنعتی موجود در شهرستان میانه ۹۲۸ واحد می‌باشد که تعداد ۳۵۶ واحد در نقاط روستایی و تعداد ۵۷۲ واحد بقیه در نقاط شهری مستقر می‌باشد. از کل کـارگاه‌های صنعتی شهرستان ۵۵۵ واحد (۶/۵۹ درصد) آنها دارای یک نفر کارکن و ۱۸۹ واحد (۳/۲۰ درصد) دارای دو نفر کارکن می‌باشد. تعداد ۱۷ کارگاه صنعتی فعال این شهرستان، بیش از ۱۰ نفر کارکن دارد در صورتی که تعداد این قبیل کارگاهها در سطح استان ۸۴۰ واحد می‌باشد. تعداد ۳۰۳ واحد یعنی ۶/۳۲ درصد از کارگاههای صنعتی، در گروه صنایع غذایی و آشامیدنی و تعداد ۱۷۹ واحد (۲/۱۹ درصد) در گروه تولیدات فلزی و فابریکی و ۴۸واحد (۱/۱۵ درصد) در گروه تولید منسوجات فعال می‌باشند. تعداد شاغلین بخش صنعت شهرستان میانه، در سال ۱۳۵۵ بالغ بر ۳۷۰۲ نفر و در سال ۱۳۶۵، ۲۱۵۷ نفر و در سال ۱۳۷۵، ۱۱۸۷۶ نفر بوده‌است.

بخش تجارت و خدمات

در این شهرستان، تجارت در حدمتوسط قرار دارد و بیشتر شامل خرید و فرویش می‌باشد. تجارت به معنای اخص، بازار سرپوشیده شهر را در بر می‌گیرد که بیش از ۶۰ سال قدمت دارد و از رونق خوبی برخوردار است. در این شهرستان، بخش خدمات بالاترین رقم شاغلین را دارد و در بین بخش‌های مختلف خدمات، آموزش و پرورش، از بالاترین درصد کارکنان برخوردار است. همچنین در بخش حمل و نقل و ارتباطات، فعالیتها کار و پیشه، اداره عمومی و بهداشت و مددکاری، واسطه گری‌های مالی و مستغلات و غیره نیز تعدادی جذب شده‌است.

تقسیمات کشوری

بخش مرکزی شهرستان میانه

o دهستان اوچ‌تپه شرقی

o دهستان شیخ‌درآباد

o دهستان قافلان‌کوه غربی

o دهستان قزل‌اوزن

o دهستان کله‌بوز شرقی

o دهستان کله‌بوز غربی

o دهستان گرمه جنوبی

شهرها:میانه

بخش ترکمان‌چای

o دهستان اوچ‌تپه غربی

o دهستان بروان شرقی

o دهستان بروان غربی

o دهستان بروان مرکزی

شهرها:ترکمان‌چای

بخش کاغذکنان

o دهستان کاغذکنان شرقی

o دهستان کاغذکنان شمالی

o دهستان کاغذکنان مرکزی

شهرها:آق‌کند

بخش کندوان

o دهستان تیرچایی

o دهستان کندوان

o دهستان گرمه شمالی

شهرها:ترک

شهرستان میانه - بخش مرکزی - مرکز بخش :میانه

اوچ‌تپه شرقی

آق‌ورن • آقچه‌دربند • بیگ‌بلاغی • پورسخلو • تازه‌کند شور • حصارقرانقو • خطب • داش‌بلاغ • داش‌کسن • سیاه‌کمر • شمی‌کندی • شورجه‌قاسم • قاسم‌درق • قاضی‌ولی • قره‌جه‌قیا • قلعه‌جوق الفلو • قلیج‌چی • قمقان • قهرمانلو • گلوجه‌اسلام • گونلو

شیخ‌درآباد

امیرآباد • شیخ‌درآباد • کرکچی • ینگ‌آباد چای

قافلان‌کوه غربی

آچاچی • ارباط • اسلام‌آباد • آق‌قشلاق • جهنددیز • حسن‌آباد • دیزگوین • زاویه • سبز • شهیدلو • فراهیه • قواق عمولر • که • گرده‌لایین • گلوجه‌خالصه

قزل‌اوزن

ارس • بولانلیق • حلاج سفلی • حلاج علیا • دادلو • طغای • قالوجه • قره‌اوری • قویوجاق • قویولار • کهریز • گوگرچین‌لو

کله‌بوز شرقی

اکرم‌آباد • بداغ‌بیگ • چای‌تلوار • خان‌یوردی • زرده‌ملک • زرنق • سمکلو • طوق • عاقل • قراجه • قره‌بلاغ • قورجاق • کرامه • کمرکوه • کنگاور • کولا • گلبوس • گلوجه یدی‌بلاغ • یدی‌بلاغ • ینگ‌آباد کوه

کله‌بوز غربی

آق‌طورق • آق‌درک • الله‌داد • باشماق • تلواربلاغی • تلیم‌کندی • چخمور • خلیفه‌کمال • درین‌درق • دمیرچی • دوزنان • زرشلو • عجمی کله‌بوز • قره‌طورق • قواق سفلی • قواق علیا • کریم‌آباد

گرمه جنوبی

امیرآباد • باطلاق • باغ‌دره‌سی • برنلیق حسین‌خان • برنلیق مددخان • بنیان‌آباد • بیرون • پاورس • تازه‌کند دیوان‌علی • توپ‌قره • جلودار • جین‌قشلاقی • چتاب سفلی • چتاب علیا • چرکینلو • چهارخانوار • حسن‌خان‌باغی • خلیفه‌باغی • خوبستان • داوند • دول‌قشلاقی • دوه‌داشی • زناری • ساوج‌بلاغ • سورناکهل • علی‌قشلاقی • کهبان • کوخه‌قشلاق • کوهستانق • گاوانی • گون‌دوغدی • مروشین • ممان • هشی‌آباد • همپا • وردوق • وکند • ولیین • وهیل • یله‌قارشو • ینگی‌کندی

شهرستان میانه - بخش ترکمان چای - مرکز بخش :ترکمان چای

اوچ‌تپه غربی

ایستگاه شیخ‌صفی • بیات سفلی • خاتون‌آباد • رضاخانلوی سفلی • سیدلر • شال • شیخ‌طبق • قباق‌تپه • قلعه‌جوق نجفقلی‌خان • کسجین • گلوجه‌غمی • ناولیق

بروان شرقی

اشنار • برزلیق • بلوکان • چپقلو • چناق‌بلاغ • حلمسی • دستجرد • صومعه سفلی • صومعه علیا • عجمی • قره‌تپه • قشلاق‌برزلیق • گاوینه‌رود • نودیق • ورنکش

بروان غربی

آلاتیمور • بالسین شریف‌آباد • برجوان • بقرآباد • بلغه‌تیمور • بیجرلو • تندرلو • تیرآباد • جیران‌بلاغی •

بروان مرکزی

اورنجق • خواجه‌غیاث • کوهسالار سفلی • کوهسالار علیا • ورزقان

شهرستان میانه - بخش کاغذکنان - مرکز بخش :آق کند

کاغذکنان شرقی

آی‌دمیر • احمدآباد گروس • افشار • بادلو • باغچه‌غاز سفلی • باغچه‌غاز علیا • جمال‌آباد • چولاقلو • حسن‌آباد • سلیمانلو • قاضی‌کند • قراچه‌اربط • قره‌حاجیلو • قزل‌بلاغ • قوشه‌بلاغ • گل‌تپه حسن‌آباد • لله‌لو • نوروزآباد

کاغذکنان شمالی

ابابین • احمدآباد خانلیق • اسکوق • اورق • اولیاجه • باغبانان علیا • برانقار • بهمن‌آباد • تخت‌میشلو • خلف • خورده‌بلاغ • رشیدآباد • زرنجین • سهل‌آباد • سورق • شاه‌علی‌بیگلو • قاراب سفلی • قاراب علیا • قره‌بلاغ • قره‌صفرلو • قشلاق • قلعه‌اصلانیان • قلعه‌سنگی • قوچغار • کلیان • کهورین • گل‌گلاب • گلوجه • گنجین • گورجیق • ماوی • یان‌بلاغ

کاغذکنان مرکزی

استانجین • اندرود سفلی • اندرود علیا • باش‌بلاغ • حاجی‌محمودلو • حاجی‌میر • خیرآباد • داش‌بلاغ • دونبلی • دویچ • سردرق • سلیمان‌قشلاق • شیخ‌لر • شیرین‌بلاغ • طوین • قاضی‌لو • قره‌قانلو • قزلجه • گاو • گل‌تپه خیرآباد • مندجین • ولستان • ینگی‌کند

شهرستان میانه - بخش کندوان - مرکز بخش : ترک

تیرچایی

آقچه‌قشلاق • اونلیق • ایشلق • ایورق • بالسین • برنجق • تجره‌رود • چرن • چنار • خلیفه‌لو • خواجه‌ده • دیشاب • شیویار • قشلاق سلمانی • قشلاق سوپورگلی • قشلاق موسی‌بیگ • کسلان • کلاله • گاولیق • نقاآباد • نقلان • نودوزق • ونجان

کندوان

افضل • النجارق • اوین مسجدلو • ایدی‌گوز • باللوجه • بناروان • تازه‌کند پروچ • ترناب • چرور • چشمه‌کش • حاجی‌همتلو • حصار میدان‌داغی • خانقاه • دیزج • زرنکش • سرخه‌حصار • صومعه‌کبودین • طارون • علی‌بیگلو • فندقلو • قراجه میدان‌داغی • قره‌حاجی سفلی • قره‌حاجی علیا • قشلاق سیف‌الدین • کزرج • کندوان • گمین • گنگدیک • ماهی‌آباد • مونق • نشق • نشلانده • هندلان

گرمه شمالی

آرموداق • اکبرآباد • برزق • بسیط • تجرق • توشمانلو • حاج‌خلیل • حاجی‌یوسفلو سفلی • حاجی‌یوسفلو علیا • خناوند • دلی‌قیز • ذاکر • سنقرآباد • سوتی • سورباق • سوین • سیدلر • سیدمنصور • طوین • قره‌قیه • قزل‌یاتاق • کلکش • کله‌گاه • لیوانلو • ملک • نی‌باغی • هفت‌چشمه • یال‌قشلاقی • ینگجه دلیگانلو

آثار باستانی و تاریخی میانه :

پیشینه و سابقه تاریخی شهر ستان میانه به دهها سال قبل از میلاد مسیح باز می گرددو بعضی نوشته ها سابقه تاریخی میانه را تا 720 سال پیش از میلاد نیز نقل می کنند.

وجود کتیبه های آشوری و اورارتویی در بعضی مناطق آذربایجان و کشف آثار باستانی و مجسمه های سفالین در شهرستان میانه ، قدمت تاریخی آن را به دوره های پیش از تشکیل دولت ماد می رساند.

قلعه دختر میانه

در 2 کیلومتری شمال پل دختر،قلعه ای است بنام قلعه دختر که بروی صخره بزرگ و بالای کوهی به شکل کثیرالاضلاع غیر منظم ازآجرکه دورآن باروئی کشیده شده است، بلندی دیوار که باروی قلعه محسوب می شود در حدود 14 متر است در دیوار قلعه دو مدخل ساخته شده که هرکدام 3 متر بلندی داردودربالای یکی از این مدخل ها کتیبه ای روی سنگ نوشته شده که فعلا اثری از خط آن باقی نمانده است از وضع ساختمان و مصالح می‌توان ساختمان این بنا را به دوره یا زمان ساختمان پل دختر نسبت داد .

این قلعه از وسایل ایمنی وآب انبارهای لازمه برخوردار است و درآن کلیةتدابیر لازم برای زندگی طولانی در داخل این قلعه فراهم بوده است.

‹‹مارسل دیولافوآ›› می نویسد :در نیمةراه قافلانکوه در محل و درة قزل اوزن آثار قلعه خرابی بود که آنرا قلعةدخترمی گفتند بعضی از مورخین ساختمان آنرا به اردشیر درازدست نسبت می دهند، درویشی که همراه من بود داستان این قلعه را چنین نقل می کرد :

شاهزاده خانمی که در جمال و در وصف نیکی در منتهای درجة کمال بوداز جنس بشر متنفر و گریزان بود به حالت انزوا وبه قصد کناره گیری از مردم فرار اختیار کرده و در این کوهستان خالی از سکنه به ساختن قلعه پرداخت ویک دین جمال وکمال را در آن خوان ساخت.

پس از برپا ساختن این کاخ بلند که به خزانه آشیانه ی عقاب بود راه وصول به آنرا خراب کردوبطوریکه هیچیک از پهلوانان معروف و دلاوران مشهور دانی حتی رستم دستان هم به آن دست نیافت و از مشاهدة این صخرة صعب العبور برخود میلرزید و نمی توانست قدم فراتر نهد .قضا را روزی چوپانی که به نظر یوسف ثانی واز زیبائی بهره هائی بکمال داشت گوسفندان خودرا در پای کوه به چرا سر داد و خود به مشاهدة قلعه پرداخت ناگاه دید آفتابی از کنگره کاخ طلوع کرد یعنی دوشیزة ماه طلعتی را دید که در بالای بام می خرامد وبه مناظر اطراف می نگرد چوپان ازدیدن آن حور بهشتی و فرشتةآسمانی مبهوت واز خود بیخود گردیدودیگر سر ازپا نشناخت و مدتی مدهوش ماند همین که به هوش آمد به تلاش پرداخت که قدمی بردارد وبه کاخ نزدیکتر شود ولی راه عبور را مسدود دید بنابراین بی اختیار متوسل به نی خود گردید وبه نواختن آهنگهای جانسوز و غم انگیز مشغول شد وبا الحان راضدی که داشت به ترانه های عاشقانه پرداخت خلاصه چوپان جوان وعاشق دلباخته و سرگردان همه روزه به دامنة کوه می آمد وبه نواختن نی و ناله های جانسوز می پرداخت واز بدبختی خود شکایت میکرد.شاهزاده خانم سنگ دل چون همه روزه ناله های این جوان بدبخت را می شنید رفته رفته وقتی پیدا کرد و حسن ترحمی در قلبش پدیدارگشت.خلاصه دلبر ممتاز و پری چهرطناز از راز و نیاز چوپان خوشش می آمد و همه روزه در بالای بام خود را پنهان کرده به ناله های رقت بار او گوش می داد تا موقعیکه آب رودخانه طغیان کرد و چوپان دلخسته نتوانست باردیگر بدامنة کوه آید وبا او به رازو نیاز بپردازد.بنابر این این دوشیزةزیبا وشاهزاده خانم بی همتا فرمان داد تاپلی برروی رودخانه بسازند تا چوپان بتواند به قلعه نزدیک شود بهمین مناسبت پل ساخته شده،به پل دختر موسوم شده است.

پر آه چه باشد میان عاشق و معشوق صد سکندر نه حاجب است و نه حایل

برخی معتقدند که قلعه دختر به یکی از سرداران معروف بابک خرم دین بنام ساسان متعلق بود و روزگاری بنام قلعه ساسان معروف بوده است.

دیولافوآ همچنین می نویسد: این قلعه مدتها پناهگاه اشراربود،شاه عباس کبیر برای رفع مشکل دیوارهای بلند قلعه را خراب کرد وقتی شارون در سال 1672 هجری (1083 م) از اینجا عبور کرده قلعه را خراب دیده ومی نویسد:اعتاب ساکنین این قلعه را در ایالت عراق عجم بسر می بردندواز شغل شریف آباءو اجداد خود دست کشیده و به کشت و زرع مشغول شده اند و پر واضح است که اگر این اشرار و آدم کشها جانشینانی پیدا نمی کردند ایران بسیار امن تر و رو به ترقی می رفت ولی افسوس که دست آنها به کلی قطع نشده است.بی جهت نبود کنسول (قونسول)تبریز به ما توصیه می کرد که در موقع عبور از قافلانکوه مواظب خود باشید و احتیاط را ازدست ندهید زیرا که در طی دو سال اخیر یک افسر انگلیسی و سه چاپاردولتی وچند نفر از تجار درمیان پل میانه وپل دختر بقتل‌رسیده اند.

وجه تسمیه پل دختر و قلعه دختر:

درمورد وجه تسمیةپل دخترها وقلعةدخترها که این همه دراطراف ایران پراکنده اند چنین نوشته اند(درکتاب خاتون هفت قلعه):می دانید که در ایران قلعه دختر یا پل دختر زیاد است مانند پل دختر لنگرود-برج دختر داور قلعه چهل دختران در علیای زاینده رود و ... .این دختر کیست و چرا این همه بنای قدیمی و معظم را آنهم در اکناف ایران بنام او موسوم نموده اند ؟

مشخصات ابنیة دختر در سه خط خلاصه میشود:

1- همه بر بلندی ها و نقاط صعب العبور قرار دارند.

2- اغلب بنای مربوط به قبل از اسلام و خصوصا عهد ساسانی را دارا می باشند .

3- قلاع دفاعی معتبر دارد.

4- بالاخره همه دارای یک رموز ابهام آمیز درباره تسمیة خود هستند.

در تاریخ ،دختر یازنی که تعمد به ساختن ابنیه ای از اکناف ایران صورت داشته باشد نداریم و اصولا جز یک مورد (تعمیر پل دختر توسط شاه بیگم دختر محمد بیگ موصل او از پل دختر میانه)... . درایران قدیم احترام به عناصر اربعه (خاک،هوا،آتش وآب) از اصول دیانتی ایرانیان بوده و حتی ایزدانی اختصاص و مو کل بر این عناصر قرارداده بودند که یکی ازآنها فرشتةموکل آب است.درسرزمین پهناورو کم آب ایران آب باران ارزش و تام خاصی دارد و تبعاً فرشتة موکل آب نیز از سایر فرشتگان برتر و ارجمندتر است و عجب نیست که اگر در اوستا بخش بزرگی را به نام (آبان یشت ) می یابیم و از ناهید موکل آب سخن ها می شنویم و ناهید زنی است جوان و خوش اندام وبلندبالا و برومند وزیبا ... پرستش این ناهید در کجا صورت می گرفته؟ مسلماً در معابد بزرگ ایرانیان که اغلب بر بلندی ساخته شده است.ودر خود منطقه (میانه)معتقدند که این قلعه ازقلعه های بابک است ودر مباندات خود در آذربایجان این قلعه نیز یکی از قلاع مقتدر بوده است.بهر کیفیت که باشد شباهت مصالح ساختمانی قلعه بابک و مصالح پل و استادی دقیق و ظریفی که در هردو بکار رفته است قدمت قلعه را نیز به تاریخ پل منتسب می نماید.

بقعه امامزاده اسماعیل

امامزاده اسماعیل درطول زمان دچار تغییرات زیادی شده و تاحدودی اثر متروکه و ازبین رفته بود ولی با این حال درسال 1354 شروع به بازسازی این اثر تاریخی،مذهبی شده واکنون ساختمان ونمای فعلی آن بازسازی شده ودر معرض دید عموم قرار دارد.

امامزاده اسماعیل که بنام مقبره کمال الدین شهرت دارد درجنوب مسجد جامع میانه واقع شده ومتصل به آن میباشد دیوارهای این بناء باآجر ساخته شده وگنبد و روپوش داردکه سطح خارجی آن با کاشیهای فیروزه ای رنگ پوشیده شده است.وسعت داخلی بقعه در حدود 30 مترمربع (5/5*5/5 )وارتفاع آن تاپای

گنبد 5/4 متر است.بلندی گنبد6متر میباشد.دردیوار شمالی بقعه دری به مسجدجامع بازمی شود که دربالای آن کتیبة سنگی موجودوعبات زیر روی آن کنده شده است: الله،محمد،علی،هذه روضه سیدالشهداءکمال الدین بن سیدمحمدبن امام جعفرصادق (ع)در تاریخ سنه 923 ظهورشد.

پدر بزرگوار امامزاده نیز بنام امامزاده محمدشهرت دارندکه در روستای کندوان قراردارد. این امامزاده با ساختمان کوچک گلی وبا یک نمای ساده وبا یک ضریح کوچک چوبی در روستای کندوان از قدمت وسابقه زیادی برخوردار است.

منارةبلندی در صحن بقعه با آجر بناشده که ازنظر استحکام وزیبایی قابل توجه میباشد. ارتفاع مناره 13 متر و محیط قاعده پائین آن 11 متر و تاریخ ساختمان آن آزروی اشعاری که روی سنگی نوشته ودر بنا نسب شده است بدست می آید.

اشعاری که روی مناره وجود دارد بشرح زیر است:

لایق بود این منارة زیبــارا آباد کنــدبه بانیش عقبــی را

بانی چنین بنا که یادش بخیر ماءوی بگیرد جنت الماءوی را

یارب تـونگهــدار با طول بقــا هم بنـا و هم بـانی وهم بنـّارا

تاریخ بنای این بنا تاریخ است با نیم حسابکن بیفــزا را را

مشهد بیرامعلی ابن عوض(سنه 1258 هجری)

این مناره دارای دو کتیبةسنگی است یکی در بالای دری که از چندین راه پله ای که در داخل مناره است وشخص را به راس مناره میرساند نصب شده است و کتیبةدیگری که نمای آن از داخل حیاط بقعه معلوم نیست وباید از سمت کوچه آنرا مشاهده کرد و درنوسازی دیوارهای حیاط بقعه قسمتی از کتیبه در پشت آجرهای دیوار حیاط قرار گرفته وتمامی کتیبه بوضوح قابل رویت نیست.

این بنا چند سال قبل توسط شخص خیّری بنام حاج حسن کریمیان با مصالح سیمان و سنگ و موزائیک مرمت گردیده است.

امامزاده اسماعیل درحال حاضر دارای حیاط بسیار بزرگی است که دارای چهار درب ورودی به حیاط امامزاده است درپشت بقعه امامزاده روی کاشیهایی قسمتی از یکی ازسوره‌های مبارکة قرآن نوشته شده وروبروی یکی از درهای ورودی امامزاده نصب شده است .

امامزاده اسماعیل هرسال ماه محرم پذیرای عاشقان حسین و عزاداران حسینی وعزاداریهای حسینی می باشد .

هرسال درحیاط امامزاده چندروز به عاشورا و تاسوعا مانده مراسم سوگواری برگزار میگردد . در روز عاشورا با حضور هیئت ها ودسته های عزاداری مختلف در امامزاده و همین طور حضور اقشار مختلف مردم،همگی بیادعاشورا اشک ریخته وبرسرو روی می کوبند و حسرت می‌خورند.

در روز عاشورا و ظهر عاشورا با حضور عموم مردم عزادار نماز باشکوه عاشورا بیاد نمازگزار روز عاشورا یعنی امام حسین (ع) برگزار می شود. همین طور زیارت عاشورا نیز قرائت می شود.

امامزاده اسماعیل درحال حاضر جزء یکی از آثار بسیارمحترم در شهر است و تقریبا در مرکز شهر قرار دارد . امامزاده اسماعیل هم اکنون با یک ضریح بسیار زیبا پناهگاه بسیاری از دلهای عاشق است و هرهفته پنجشنبه مملو از جمعیت است.

مسجد سنگی ترک

مسجد ترک از هر حیث قابل توجه می باشد و یکی از مهمترین آثار تاریخی میانه بشمار میرود. سبک وشیوة معماری آن از عجایب روزگار است بنای مسجد ترک را به امام حسن مجتبی (ع) نسبت می دهند و یکپارچه از سنگ تراشیده شده ساخته اند.جلوی این مسجد تمام سنگی است و کتیبه ای بصورت نوار در قسمت بالای دیوار به خط زیبا و نستعلیق نوشته که حکایت از دقت ومهارت دارد. درکنار چپ در ورودی مسجد کتیبه ای است که در روی سنگ کنده شده و در دیوار بنا بصورت شش ضلعی زیبا به کار رفته است و در آن سنگ تاریخ بنا این جمله به چشم می خورد «کل شیٍ هابک الا وجهه له الحکم1282» و مسلم است که همین تاریخ ،تاریخ بنای اولیه این مسجد می باشد باتوجه به مصالح ساختمان وسنگهایی که درآن به کاررفته است بیننده را به حیرت وا می دارد که با در نظر گرفتن عدم امکانات آن زمان مصالح را با چه وسیله ای حمل کرده اند مخصوصاًََ ستونهایی که در داخل مسجد تعبیه شده یکپارچه از سنگ قرمز که مسلم است این سنگها را ازجای دیگر حمل و در آنجا تراشیده اند و سقف مسجد بر روی این پایه ها برپاست. البته این پایه هاوستونها در گذر زمان خراب شده اند. به طوری که به گفتة اهالی محل یکی از این ستون ها بر اثر زلزله تکسیت پیدا کرده بودکه مجدداً بنا گردیده ودر مشاهده از ستونهای مسجد ستونی بجای ستون اولی بنا شده است که دارای شکل و نمای جداگانه است این مسجد از لحاظ ساختمانی امروزه از دو قسمت کاملاً متمایز تشکیل شده: قسمت اول ساختمان اولیه سنگی مسجد است و قسمت دوم که از منتهی الیه دیواره های سنگی با آجر شروع شده شامل شبستان های بالا می باشد به طوری که می‌توان گفت بر روی سنگهای اولیه مسجد بنا شده است داخل مسجد نیز از دو قسمت تشکیل شده : یک قسمت وسیع و مهم آن است که محل اجتماع عموم مردم است.وقسمت دیگر که کوچکتر از خود مسجد است گفته می شودکه آنجا محل اجتماع صوفیان و عارفان و مشاهیر بوده که به بحث و گفتگو یا ورد و ذکر می پرداخته اند.محراب مسجد زیباترین و مجلل ترین قسمت را تشکیل می دهد که بطرز خیلی زیبا و باشکوه وبا مهارت و استادی کامل آن را از سنگ یکپارچه تراشیده و در دیوار تعبیه کرده اند که نمونه ای از عظمت تاریخ هنر ایران است.در قسمت جنوب غربی مسجد مقبره ای به چشم می خورد که اهالی معتقد هستند قبر بانی و یا معمار مسجد است و با توجه به عظمت و ظرافت فراوان این مسجد جنبه ی فرسایش بخود گرفته واز آن همه کنده کاریهایی که در قسمت نما دیده می‌شود تنها چیزهای ناچیزی برجا مانده است درنمای این مسجد آیات قرآنی و همچنین اسامی ائمة اطهاراز جمله محمد،فاطمه،علی،حسن و حسین نوشته شده که نشانگر ارادت والای بانی و معمار مسجد به ائمةاطهار است.

در حیاط این مسجد نیز حوضی از سنگ به چشم می خورد که بنا به ضرورت مسجد محلی برای وضو گرفتن نماز گزاران بوده است.

آنچه بیشتر از همه بازدید کنندگان از اثر تاریخی را به حیرت وا می دارد آن عظمت و شکوه و نوعی احساس نزدیکی به ائمة اطهار و معبود یکتا است و همین احساس باعث شده که افراد برای ادای دین خود و ادای نذرهای خود چیزهایی از قبیل قالی،قالیچه و... را به این مسجد اهدا نمایند.

این مسجد در طول زمان بدفعات مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است و اداره ی حفظ آثار باستانی استان آذربایجانشرقی وظیفه حفظ و مرمت آن را بر عهده گرفته است و برای جلوگیری از رطوبتی که درپای دیواره های ساختمانی مسجد بوده و طول عمر مسجد را شدیداً مورد تهدید قرار می دهد اطراف دیواره ها اقدام به کانال کشی نموده تا از پیشرفت رطوبت جلوگیری شود.

پل دختر میانه

در دامنه شرقی قافلانکوه روی آب قزل اوزن به فاصله 20 کیلومتری شهر میانه پلی بنام پل دختر بنا شده که دارای سه چشمه یا دهنه ای محکم ومرتفعی است این بنا در تاریخ 10 دیماه 1310 تحت شماره 87 جزو آثار ملی به ثبت رسیده ونمونه ای از پلهای محکم ومعتبر وقدیم است که تاریخ ساختمان اصلی آنرا باید متعلق به قرن هشتم هجری دانست .

در طرفین پایه وسطی کتیبه آجری وجود دارد به شکل مربع که پهلوی آن 2 متر و خط نسخ می باشد . در داخل پایه ها اطاقک هایی نیز ساخته شده که حکایت از ظرافت ودقت بنا می کند خط کتیبه تماماً محو واز بین رفته ومسلماً متن آن شامل تاریخچه پل بوده وضمناً کتیبه دیگری از سنگ مرمر ، خط نستعلیق درسمت چپ وجود دارد که امروزه از‌آن خبری نیست .

این پل که یک چشمه از‌آن بکلی ویران شده بود توسط دختری بنام شاه بیگم تعمیرگردیده و شاید به همین جهت این پل را پل دختر نامیده اند . پل دختر در زمان تسلط دمورکراتها بر آذربایجان ( 1324 هـ . ش ) در اثر مین گذاری تخریب شد یعنی دهنه‌ی وسطی پل بکلی فرو ریخت بعداً این پل توسط ارتش ایران وبوسیله ی حمید سیاح وزیر راه افتتاح شد .

پروفسور پوپ در کتاب معروف خود به نام بررسی هنرهای ایران چنین نقل می کند . شاید زیبا ترین پل موجود در ایران همان باشد که بر روی رودخانه ی قزل اوزن در جنوب میانه بسته اند . نسبت پل به بستر رودخانه چنان با شکوه است که از نظر زیبایی منظره ی بدیع آن با معماری سنتی ایران برابری می کند .

فضای طاقها از سطح معمول آب کمی بالاترقرارداردواگرچه رفته رفته جمع وجورتر میشوند ولی روزنه های جبرانی برای موارد ضروری پیش بینی شده است . این ها با مساحت آجری درسطح پائین تری ازسطح قوس قراردارند.پایه های پل را باروکاری های زیبائی که شباهت به سبک گوتیک دارد استحکام بخشیده اند گل بندیل ها بارها مرمت شده و شکافهای کهنه نمودار این است که پل بارهااز زلزله صدمه دیده است.

تاریخ بنای پل به اواخر قرن پانزدهم می رسد اگرچه مصالح ساختمانی آن را میتوان مربوط به روزهای اخیردانست ولی سنگ بنای پل احداث آنرابه سال1475-1484 نشان میدهد.نوشته سنگ بنا خواندش رابرای کتیبه شناسان امر مشکلی کرده است. ولی اسم معمار وحاکم وحامی اوچنین ثبت شده است:

حاجی عباس بن الحاج محمودبن محمدبن العباس القزوینی و محمدروان بن عثمان القزوینی درعین حال که شنیدید درحدود سال 1882 این تاریخ را خوانده وی همچنین نام حامی را نیز خوانده است. پروفوسور پوپ پس در ذیل همین مطالب می نویسدکه آقای فیوی که ازروی تصاویر کارمی کرده نظر سنتیدلر را تائید واسم بنارا نیزخوانده است. سپس پروفوسور پوپ به نظریه موریس اکوتز بونه اشاره کرده و چنین شرح می دهد.اکوتزبونه در توصیف سفری به ایران صحبت ازکتیبه ای درکناره ها می کند که نشان می داد این بنا بوسیله یکی ازاهالی قزوین برپاداشته شده واین کتیبه به ستون هشتم نسبت داده میشود دورتا دور طاق اصلی با خط کوفی آجرکاری شده بود.

سنگ بنای دیگر تاریخ و مرمت پل را بوسیله شاه بیگم و به سال 1517 (923)نشان می دهد.دراواخر قرن هجدهم پل دختر بوسیله آقامحمدخان قاجار تعمیر شده است. درحدود چهل سال قبل معماری از اهالی تبریز که دراین کارها مهارت داشته پل راتعمیر کرده بود.

مادام دیالافوا که درسال 1881 میلادی که ازراه ترکیه و قفقاز به اتفاق شوهرش که دانشمند وباستان شناس معروفی بود ،به ایران آمده بود.به مطالعه دربارةآثارتاریخی قدیمی پرداخته ودر بارةپل دختر نیز مطالبی را ذکرکرده است.دیولافوا دربارةپل دختر چنین می‌نویسد : این پل دارای طاق بزرگ و هندسی شکل است بطول 24 متر وطرفین آنهادرطاق مسطح دیگری است که هریک 71 متر طول دارد وآب اززیر آنها با عمق زیادی میگذرد و عبوراز رودخانه درمدت شش ماه از سال امکان پذیرنیست.طاق بزرگ مرکزی دارای کتیبه ایست با حروف طلائی که درروی زمینه آبی رنگ تیره برجسته دارد این کتیبه قشنگ با رنگ آجرهای کهنة پل هماهنگی دارد ومجموع بنا که درمیان دو کوه واقع است عظمت مخصوصی می دهد.

نقشه این بنا بسیار منظم وبا کمتر مهارت ترسیم شده است وبسهولت می توان از پل عبور کرد وخلاصه درتمام اوضاع آن هوش خردمندانه وفکر استادانه ای دخالت داشته است.مهارت استادی آن ازاینجا معلوم می شودکه پایه ها را طوری ساخته که میتوانند سنگینی طاقها را تحمل نمایند.واین پایه هابه ریشه ای تکیه دارند که در بالای آن قوس مضاعفی است و می تواند در تمام نقاط با سنگینی سقف مقاومت نماید وفشار مصالح همه جا متناسب باشد کتیبه ای که آنرا زینت داده است ممکن است تاریخ بنای پل را معین کند ولی طغیان به اندازه ای بودکه نزدیک شدن به آن وخواندن عبارات ممکن نبود وحتی بادوربین هم نمی شد فارسی آنرا خواند بهرحال چون آنرا با ابنیة نظیر خودش مقاسیه کنیم .میتوان قریب به یقین حدث زدکه درنیمةقرن دوازدهم ساخته شده است.قارونیه مشاهدات خودرا ازپل دختر بدینگونه شرح می دهد. این پل تمام ازآجر وسنگ ساخته شده وطاقهای آنرا از داخل کنده اند این پل درنزدیکی کوه بلندی واقع شده است .

جملی کارزی که درزمان سلطنت شاه سلیمان صفوی به ایران مسافرت کرده ضمن عبور از قافلانکوه وسفرنامه اش چنین می نویسد: " دامنةقافلانکوه بسیار طولانی وبتدریج به رودخانةقزل اوزن منتهی می شود این پل درزمان صفویه ودر عهد شاه عباس کبیر ساخته شده است ".

کاروانسرای جمال آباد :

این بنای تاریخی در کنار روستای جامال‌آوای میانه واقع در 35 کیلومتری جنوبشرقی شهر میانه قرار دارد. گرچه روستای جامالآوا اکنون به دور از رونق و صفا در دل کوهستان آرمیده است ، اما زمانی در تلاقی جاده ترانزیت قدیم و جاده ابریشم با ابهت و بااهمیت و بسیار پررونق بوده است طوریکه جهانگردان از این کاروانسرا بعنوان مهمترین کاروانسرای بین زنجان و تبریز نام برده اند.

هم اکنون اگر از 20 کیلومتری جنوب میانه از جاده ترانزیت وارد بخش کاغذکنان شویم ، اولین روستائی که خواهیم دید ، روستای جامالآوا می باشد. هنوز هم که این مسیر را طی می کنیم ، ردپائی از استراحتگاهها و مسافرخانه های قدیمی در آن دیده می شد. مجموعه کاغذکنان با همه آبادی های خود تا زمان قاجار از رونق و اعتبار برخوردار بوده است اما اگر مغول بصورت موقتی این شهر را زیر و رو کرد ، قاجار برای همیشه اعتبار این منطقه را از بین برد.

تاریخ بنای این اثر بخاطر مرمت و بازسازی آن توسط شاه عباس ، به زمان صفویه یعنی قرن11 هجری نسبت داده می شود اما این کاروانسرا قبل از آن بصورت چاپارخانه در قرن هشتم هجری قمری از کاربرد زیادی برخوردار بوده است. نوشته های جهانگردان این گفته را تأیید می کند.

شوالیه شارون نویسنده و جهانگرد معروف ، تاریخ بنای این کاروانسرا را 733 قمری و بدست غیاث الدین محمد ـ وزیر سلطان ابوسعید مغول ـ می داند.

همچنین موریس دوکتز بوئه که در سال 1234 قمری از میانه عبور می کرده است ، شب را در این کاروانسرا مبیت می کند و می گوید: «بالاخره در کاروانسرای جامالآوا مبیت کردیم که 520 سال از تاریخ بنای آن می گذرد و در اوج استحکام باقی مانده است». ذکر عدد 520 معلوم می کند که او تقریب نزده است چرا که در اینصورت باید می گفت: 500 سال. احتمالاً آن موقع کتیبه ای بوده است که بنای ساخت را نوشته است. 520 سال میلادی معادل است با 534 سال قمری. حال اگر 534 سال را از 1234 کم کنیم ، سال بنای کاروانسرای جمال آباد به سال 700 قمری می رسد که 33 سال با گفته شارون فرق دارد. اگر 33 سال را در مقابل 700 سال چشم پوشی کنیم ، سال بنای این کاروانسرا را 733ـ700 قمری و سال مرمت آن را به سال 1065 قمری قبول می کنیم. پس تاریخ بنای 1065 اشتباه است. بعید است در سال 1065 این بنا ساخته شود و 170 سال بعد جهانگرد و باستانشناسی به نام موریس دوکتز فرق بنای 170 ساله و 520 ساله را تشخیص ندهد!.

همچنین در سال 1112 قمری جملی کارِری در نوشته‌های خود از وجود برجهای هفتگانه و زیبای این بنا خبر داده است. این کاروانسرا در زمینی به مساحت 50 در60 متر مربعی بنا شده است. تاورنیه سیاح فرانسوی که مدتی را در این کاروانسرا سپری می کند ، از آن بعنوان بنائی جدید نام می برد ولی گویا او بنای مرمت شده توسط شاه عباس را با بنای کهن چاپارخانه جامالآوا اشتباه گرفته و آنرا تازه ساز می داند.

نداشتن کتیبه ای در مورد تاریخ بنا یا تاریخ تعمیر و ناخوانا بودن اشعار سر در ورودی کاروانسرا ما را واداشت تا با تعدادی از دوستان به کاروانسرا رفته و از آن دیدن کنیم. کاروانسرائی پیر و خسته در دل روستائی متروکه و خرابه که تنها به وجود 6 ـ 5 خانوار دل خوش کرده است. با مشقت تمام و با یاری خدا ابیات زیر را بر سر در ورودی کاروانسرای جمال آباد قرائت کردیم که عبارت از پنج بیت شیوا و شیرین بصورت زیر بود:

به عهد دولت شاهنشه جهان عباس که هست ثانی عباس در عدالت و داد

بـــنا نــــهاد اوغــورلــو امــیـر دیـوانـش ربـــاط جـــانب دشـــت دژ جـــمال آبــاد

بــنـای دولـــت او بــاد تـا ابـــد مـحـکم کــه کـرد بـهر شـه ایـن خـانه دعـا بنیاد

چـو یآافت صورت اتمام این رباط ازخیر بـه سـعی قـدرت بـازوی بـهترین است

زاتـفـاق هـمـان گــشت فـایـضاً تـاریخ ربــاط جـــانــب دشـــت دژ جــمال آبــاد

بعید به نظر می رسید که اثری اینچنین بدون تاریخ باشد تا اینکه کلمه «تاریخ» در انتهای شعر فهماند که این مصرع تاریخ مرمت اثر بصورت ابجد است. از طرفی مصرع نخست از بیت آخر در مورد تکرار یک مصرع از شعر و فلسفه تکرار آن با کلماتی مانند «همان» و «فایضاً» ما را به منظور شاعر سوق می دهد. عدد مصرع تکراری یا مصرع آخر شعر با حساب ابجد برابر است با 1065 که سال مرمت و بازسازی آن در زمان شاه عباس ثانی است. شاه عباس دوم در سال 1052 قمری به سلطنت رسید و در سال 1077 قمری فوت کرد.