تاریخ اورمیه

ا.م.دیاكونوف تاریخ شناس روس می گوید:تحقیقات پژوهندگان تاریخ ماد صورت یكجانبه داشته است زیرا دانشمندان غرب به تقویت فقط وفقط از نظر نفوذ آریاییها به تاریخ به تاریخ آن كشور اظهار علاقه می كردند. این دانشمندان از روی قصد از اهمیت این حقیقت می كاستند كه پیش از ورود هندو اروپایی های صحرا نشین و خانه به دوش، در اراضی مزبور،فرهنگی عالی دولتی متكامل (مثلا در تمدن سرزمین ماننا كه دارای زبان التصاقی بودند)وجود داشته و این خود در تكامل تاریخی نویسندگان كه سطح رشدشان پست بود،موثر واقع گشت.
بهتر است برای فهم این مطلب سری به تاریخ  كهن اورمیه بزنیم.اگر بخواهیم در مورد تاریخ ارومیه بحث كنیم به هزاره های قبل از میلاد مسیح می رسیم. شهرستان اورمیه و اطراف آن به دلیل جلگه های حاصلخیز و جنگلها و بیشه زارهای انبوهی كه از منابع تامین تخته و وسایل مورد نیاز در ساخت و ساز بود مورد توجه قرار گرفت. غنا و حاصلخیزی این سرزمین  توجه حاكمان بین النهرین را به خود جلب می كرد.
در كتیبه های سومری (كه دارای زبان التصاقی بودن)این سرزمین ارتته یا آرتتا نامیده شده است.
هوریان اولین پدید آورندگان تمدن باستانی در آذربایجان غرب:
همان طور كه گفته شد سرزمین ارتته در هزاره ی سوم و چهارم پیش از میلاد به خاطر داشتن منابع طبیعی و جنگلهای فراوان مورد توجه اقوام مختلف بوده است.
پژوهشهای اخیر نشان می دهند كه هوریان به عنوان قدیمیترین ساكنان شناخته شده آذربایجان در هزاره  های سوم و دوم  پیش از میلاد در نواحی غرب و جنوب غربی دریاچه اورمیه  و اراضی میان دریاچه های وان و اورمیه ،یعنی همان سرزمین ارتته ونواحی غربی تر از آن دولتی تاسیس كرده و تكنولوژی پیشرفته ای داشته اند.
در خصوص زبان هوریان باید گفت كه آنان اقوامی التصاقی زبان بوده اند. ژ.ق ماسكن دانشمند تاریخ نگار درباره زبان و منشاء نژادی هوریان چنین می نویسد:در زمان زمیری لیم (1800ق.م)در شمال غربی بین النهرین فرمانروایان سوریه و حلب  با حكومت بابل مناسبات دوستانه ای داشته اند.فقط در شرق  فرات مهاجرین جدیدی به نام هوریان نفوذ و گسترش یافتند.انان از مناطق  كوهستانی كه امروزه آذربایجان نامیده می شود بدانجا آمده بودند.اقوامی كه نه سامی بودند و نه هند واروپایی.
هوریان از اقوام آسیایی بودند و زبانشان جزو گروه زبانهای التصاقی بود و بازبان گوتیان و لولوبیان و نیز اورارتوییان شباهت و خویشاوندی داشت.دیاكونوف درباره ی زبان هوریان می نویسد:زبان هوریان با اورارتوئی خویشاوندی نزدیكی داشت.

قواعد صرفی زبان هوریانی كه تا كنون شناخته سده با قواعد صرفی زبانهای  معاصر تركی همسانی دارد.این قواعد عبارتند از پسوند حالت انفكاك یا مفعول عنه،،دان،، و پسوند تخصیص یا مفعول فیه ،،دا،، .این پسوند ها در زبان هوریانی و توركی آذری همانند میباشند.لیكن پساوند مذبور در زبان تركی آذری به مرور زمان به تیعیت از قانون هماهنگی اصوات  به دو شكل ، با حروف صدادار خشن یا خلفی و نازك(داـدهـ دن ) تبدیل شده است.طبیعی است كه با وسیع تر شدن آگاهی ها در باره ی زبان هوریان  دامنه ی این مقایسات نیز گسترده تر خواهد شد.

فرهنگ و هنر:

هوریان دارای تمدنی پیشرفته بوده و تاثیری جدی در هنر هم همهی اقوام شرق نزدیك بر جا نهاده اند.شباهت و نزدیكی مضامین و سبك به كار رفته در آثار هنری اقوام مختلف با آثار هوریان موید این امر است/به عنوان مثال پرفسور دایسون ضمن نشان دادن تاثیر هنر هوریانی در پدید آمدن جام حسنلو كه شهرتی جهانی دارد چنین مینویسد:این جام ارتباط نزدیكی با طرز عقاید و افكار و سنن اقوام هری داشته وبدین لحاظ تاریخ قدیمیترراباید برای زمان تولید و ساخت جام در نظر گرفت و دلیل خاصی برای انكار نفوذ هنر اقوام هوری در مناطق شمال غربی كه جام حسنلو در این منطقه ساخته شده وجود نداشته و نفوذ عقاید و افكار و همچنین هنر این اقوام برای مدت مدیدی  از اواخر هزاره دوم تا اوایل هزاره ی اول پیش میلاد در مكاتیب هنری این ناحیه تاثیر گذاشته و شواهد و مدارك آن موجود میباشد.

مورتیس وانلون درباره ی حضور هوریان در اطراف دریاچه اورمیه و رواج نامهای  هوریانی در كنار زبان محلی میان اهالی منطقه در نیمه نخست هزاره ی دوم ق.م.چنین مینویسد:سفالهای به دست آمده از تپه حسنلو نشان میدهد كه این ناحیه در هزاره ی دوم قبل از میلاد قسمتی از قلمرو فرهنگی هوریان بوده است.دزر حوزه ی دریاچه ی اورمیه،پهلو به پهلوی زبان محلی  و متداول در منطقه زاگروس ،نامهای هوری به كار برده است  شایان ذكر است كه اكنون نیز در این منطقه روستاهایی به نام هوری وجود دارند.
همچنین محققان بر اساس آثار بدست آمده از حفاریهای نقاط مختلف در تركیه  یعنی قلمرو دولت های ،هیت،و ،اورارتو،من جمله هفتوان تپه و بغاز كوی به این نتیجه رسیده اند كه اقوامی كه دولت های هیت و اوراتو را در طول هزاره ی دوم ق.م.آناتولی به وجود آورده اند از همان هوریهایی بوده اند كه در سده های پایانی هزاره ی سوم ق.م.از نواحی كوهستانی آذربایجان غربی (ارتته)به آناتولی مهاجرت كرده اند.
نظرت .روجئر و س.ژاوكاللاگان از علمای تاریخ شناس در این باره جالب توجه است:مبداء و منشاءهوریانو منطقه سكونت آنان بین دریاچه وان و دریاچه اورمیه بوده است.ودر آنجا فرهنگ و تمدن هوریان را بنیان نهاده بودند.در سال 1700ق.م. مهاجرتی بزرگ  و گسترده از منطقه ی  كوهستانی دریاچه ی وان و زاگروس به وسیله ی هوریان صورت گرفت.آنان كاسیت ها را به بابل راندند ودر بین النهرین به آشور ومصر و سوریه وفلسطین پخش شدند و در آناتولی بعدها دولتهای هیت و میتانی را تشكیل دادند.دولت اورارتو آخرین وارث فرهنگ و تمدن این قوم بوده است.در مصر روابط هوریان با هیكسوسها كاملا مشهود است،مخصوصا نشانه های وجود ارابه و اسب وبنای حصار و استحكامات وساختن سنگهای مذهبی ،جعل،و سایر كارهای مذهبی هوریان در مصر وربوط به این زمان است .
همه و یا بخش عمده ی اقوام هوریانی به دلایلی كه هنوز دانسته نیست،از نیمه دوم هزاره ی سوم ق.م.از مناطق كوهستانی غرب آذربایجان جنوبی مهاجرت نموده و در نقاط مختلف خاور نزدیك پراكنده شدند.این مسئله از آنجا روشن می گردد كه اولین پس از تاریخ ما به نام و هنر هوریان در آناتولی، ایلام،فلسطین و حتی در مصر بر میخوریم،ثانیا از همین ایام در بخش غربی دریاچه ی ارومیه ما نه با نام هوریان بلكه با نام قوم گیلزان مواجه میشویم.هنوز دانسته نیست كه آیا اینان از طوایف و قبایل هوریانی بوده اند كه مهاجرت نكرده و در سرزمین خود بازمانده بودند، یا از اقوام دیگر هستند كه پس از مهاجرت  هوریان به این منطقه در آمده اند یا اینكه با تحت فشار قرار دادن هوریان، آنان را از ارتته رانده و خود جای آنان را گرفته اند.البته دكتر ذهتابی توضیح میدهد كه گیلزانها به احتمال قوی بازماندگان اقوام هوریانی بوده اند.

موقعیت جغرافیایی :

شهرستان اورمیه با مساحتی در حدود8599كیلومتر مربع در قسمت غربی آذربایجان در جلگه ای به طول 80وبه عرض 40 كیلومتر روی تپه زمینی در دامنه كوه سیردر كنار دریاچه ی اورمیه قرار دارد.
این شهرستان مركز استان آذربایجان غربی و با شهرهای سلماس ،اشنویه و نقده و از طرف غرب با كشور تركیه هم مرز میباشد.
ارومیه از لحاظ جغرافیایی و محیط زیست یك محل ایده آل بوده و با توجه به دارا بودن خاك جلگه كشاورزیدر این شهر از رونق خاص بر خوردار است.در این شهرستان رودهای شهر چایی و نازلو چایی و باراندوز چای و روضه چای جاری میباشدكه باعث شكوفایی هرچه بیشتر طبیعت این شهرستان شده است.شهرستان اورمیه با دارا بودن تالابهای دریاچه اورمیه تالاب طالب آباد و تالاب گروس  زیستگاه پرنده گان مهاجر بسیاری است.از مناطق تاریخی و گردشگری شهرستان اورمیه می توان به مناطق زیر اشاره كرد:

1:دریاچه ی اورمیه(البته در حال نابود شدن است)
2: تالاب طالب آباد
3: تالاب گروس
4: بند ارومیه
5: نازلو چای اورمیه
6:دره خان (دره شهدا)
7:دریاچه مارمیشو
8:كوه دالامپر
9:آبشارهای ـ سلوك ـسولا دیكل ـ دالانپر
10: پیست اسكی خوشاكوه
11: آبگرم ایستی سوو آبگرم هفتابه
 

تاریخی:

1: مسجد جامع اورمیه(قرن  هفت هجری قمری)
2: مسجد سردار ( دوره قاجاریه )
3: مسجد مناره ( دوره قاجاریه)
4: سه گنبد ( دوره ی سلجوقیان)
5 : قلعه ی دم دم (قبل از اسلام)
6: بخشی قلعه (ظروف پیدا شده متعلق  به دوران ساسانی)
7: تپه معروف نازلو
8 : تپه لورباجوق
9: تپه ی روستای كچه لر
10: تپه ی بفا
11: تپه ی عسگر آباد
12 : تپه ی بزئولار(گوساله ها)
13 : گوی تپه
14 : شیخ تپه سی
15 : تپه ی حسنلو

و همچنین از محصولات مهم كشاورزی این شهرستان می توان به محصولاتی مانند سیب،انگور ،گندم،چغندر قند،و.....اشاره كرد.

     نت اوچون حاضیرلایان آیتام اورمولو