وندالیسم - یکی از معضلات شهری که در ارتباط با فرهنگ هستش ،که تو شهر ماهم به وضوح دیده میشه

بررسی وندالیسم و ارتباط آن با فرهنگ

رشته جغرافیا و برنامه ریزی شهری

استاد:دکتر خدابخش

 وحید رحیمی ـ امیدمحمدی -محمدرضا مرادی

دانشگاه محقق اردبیلی

سال تحصیلی 92ـ93

بحث در مورد پدیده اجتماعی فرهنی وندالیسم مبحثی نو و جدید نیست و همان طور که از نام وندالیسم پیداست اصطلاح جدید و نو نمی باشد و مربوط به سالها و حتی قرون ذشته هست . این پدیده اجتماعی فرهنی از جمله عوامل تخریب امکانات و وسایل عمومی در شهرها هست که در چند سال اخیر تحقیقات فراوانی برای تعریف و پیشیری از آن به عمل آمده است در این تحقیق قصد داریم ابتدا تعریف روشن وکاملی از وندالیسم ارائه دهیم و وندالیسم را به عنوان بخشی از فرهنگ  یک جامعه و یک شاخص فرهنگی  مورد بررسی قرار دهیم که بدون شک  وندالیسم بی ارتباط با مسا‌‌‌‌یل فرهنی نیست . و در ادامه به معرفی پیشنهادات و راهکارهایی که برای پیش یری از این معضل اجتماعی توسط محققین ارایه شده می پردازیم تا از وندالیسم شناختی ارائه دهیم  و در کنترل این پدیده ی تخریب گرایانه سهمی داشته باشیم.

 واژان کلیدی: وندالیسم -فرهنگ –جامعه

تاریخچه و مفهوم وندالیسم

تاریخچه و وجه تسمیه واژه وندالیسم مشتق از واژه وندال است. وندال نام قومی از اقوام ژرمن ـ اسلاو به شمار می رفت که در قرن پنجم میلادی در سرزمین های واقع در میان دو رودخانه اودر و ویستول زندگی می کردند. آنان مردمانی جنگجو، خونخوار و مهاجم بودند که به کرات به نواحی و سرزمین های اطراف قلمرو خود تخطی و تجاوز کرده، به تخریب و تاراج مناطق و آبادی های متصرفه می پرداختند. روحیه ویرانگرانه قوم وندال سبب گردیده است که در مباحث آسیب شناسی، کلیه رفتارهای بزهکارانه ای که به منظور تخریب آگاهانه اموال، اشیاء و متعلقات عمومی و نیز تخریب و نابودی آثار هنری و دشمنی با علم و صنعت و آثار تمدن صورت می گیرد به گونه ای به وندالیسم منتسب گردد.همانطور که ذکر شد، وندالیسم، در این معنی؛ از بلاهای جوامع امروزی است که در گذشته دیده نشده است. "وندال های کهن"، در هجوم های وحشیانه خود، چیزی را ویران می کردند که خود نساخته بودند، اما "وندان های مدرن" چیزی را نابود می سازند که از آن جامعه خودشان است.وندالیسم در همه جا بیداد می کند و تقریباً همه شاهد عوارض آن هستند.

وندالیسم چیست:

وندالیسم در لغت به معنای ضدیت با فناوری و آثارفناوری و وحشیگری تعریف میشود.آریانپورکاشانی(1376)

محسنی تبریزی (1379 ).آن را به مثابه ی جنایتی خرد و از انواع بزهکاری جوانان میداند.

مایرو کلینارد وندالیسم را تخریب ارادی اموال و متعلقات عمومی به صورتی مداوم و مکرر تعریف میکند.

ژان ورن (1963).آن را مرضی نو ظهور دانسته که به مثابه معضلی اجتماعی  تا نیم قرن پیش مطرح نبوده است.

پدیده وندالیسم یا تخریب اموال عمومی‌یک پدیده اجتماعی زشت و مذموم است که ریشه در ضمیر انسان‌ها دارد و به جنسیت، نژاد، ملیت، فرهنگ، مذهب، سن، قومیت، مدرک، نوع خانواده و جامعه بستگی ندارد و در همه ممالک توسعه ‌یافته، کمترتوسعه ‌یافته و درحال توسعه دیده می‌شود. وندال یا به عبارتی دیگر فرد خرابکار، به صورت ارادی و آگاهانه به تخریب اموال عمومی ‌و در برخی موارد اموال خصوصی می‌پردازد و آثار و تبعات منفی از خود برجای می‌گذارد.

وندالیسم در لغت به معنای هرج ومرج‌ طلبی ضدشهری ‌و تخریب‌ اموال‌ عمومی ‌ا‌ست و در متون‌ جامعه‌شناسی به ‌مفهوم‌ داشتن نوعی‌ روحیه بیمارگونه ‌که موجب ‌تمایل به ‌تخریب ‌آگاهانه و ارادی به اموال، تأسیسات‌ و متعلقات‌ عمومی ‌است. امروزه، اصطلاح وندال به کسانی اطلاق می‌شود که به دلائل مختلف با حالت اعتراض دست به تخریب می ‌زنند تا تخلیۀ روانی شوند. وندال­ها مانند موریانه شهرها را ذرّه ذرّه می‌خورند؛ مثل نوجوانی که با چاقو صندلی ماشین را می برد. وندال­ها جوانان معارض قانون هستند که شاید از زیانی که به جامعه می‌رسانند، بی‌اطلاع باشند.  وندال­ها از قشرها و طبقات مختلف جامعه می‌باشند و تنها در بین طبقات پایین و کم­تحصیل نیستند. می‌توان به هَکِرها و کسانی که ویروس وارد شبکه اینترنت می‌کنند، اشاره کرد که جزء نوابخ محسوب می‌شوند.

توضیح ساده در مورد وندال ها

تاکنون چندبار به نوشته‌های روی صندلی اتوبوس یا دیوارهای کلاس دقت کرده اید؟ چند دفعه از کنده کاری روی درخت‌ها و نوشتن یادگاری بر آثار باستانی احساس تأسف کرده اید؟ کدام یک از شما در هنگام رانندگی در خیابان متوجه درگیری فیزیکی و فحاشی دو راننده به یکدیگر شده اید و سری تکان داده و با خودتان گفته اید: اینها مخل آرامش جامعه اند؟ بارها و بارها در جامعه شاهد این گونه برخوردها و هنجارشکنی‌ها هستیم. رفتارهایی که هیچ تطابقی با قوانین زندگی اجتماعی ندارد و گویا بر بعضی افراد قانون جنگل حاکم است که دست آنها را برای انجام هر عمل نابجا در جامعه باز گذاشته است. مشکلی که نه تنها در حال حاضر بلکه از گذشته‌های دور وجود داشته و همواره عده ای را به بحث پیرامون راه‌های رفع آن واداشته است.

زندگی در جامعه نیازمند رفتارها و هنجار‌های اجتماعی است. قوانین بخشی از نظم موجود در اجتماع را تأمین می‌کنند اما همیشه نمی‌توانند به تنهایی زمینه زندگی مسالمت آمیز انسان‌ها را در کنار یکدیگر فراهم سازد بلکه شعور اجتماعی افراد است که بدون وجود قانون نیز آنها را به رعایت ارزش‌ها و هنجارهای جامعه در این زمینه وا می‌دارد. اگر هر شخص خود را در برابر آنچه انجام می‌دهد مسؤول بداند حتی اگر قانونی برای توبیخ و تشویق او در نظر گرفته نشود بازهم در وجدان خویش احساس جوابگویی دارد و حتی در خلوت هم کاری خلاف هنجارهای اجتماعی انجام نمی‌دهد. اما متأسفانه بسیاری از افراد بدون توجه به حق مساوی همه مردم در بهره‌مندی از امکانات و آسایش، به راحتی حاضر می‌شوند به منظور تخلیه روانی خود دست به هر نوع خرابکاری در اجتماع بزنند. این پدیده را وندالیسم اجتماعی می‌گویند.

انواع وندالیسم

وندالیسم را شاید بتوان به دو دستة کلی تقسیم کرد :

1. وندالیسمی که در آن برنامه و یا هدف مشخصی دیده می‌شود که غالباً هم گروهی است.

2. وندالیسمی که در آن برنامه‌ریزی و اهداف از پیش تعیین شده وجود ندارد و در بیشتر موارد فردی است.

اگرچه نوع اول در جامعه بیشتر بوده و پررنگ‌تر جلوه می‌کند ولی باید خاطر نشان کرد که نوع دوم آن بیشتر خسارت به جامعه وارد می‌سازد و فقط به دلیل محسوس نبودن آن کمتر مورد توجه قرار گرفته است.اما جناب آقای کاوه‌ احمدی‌ علی‌آبادی در مقاله خود با عنوان گذری بر وندالیسم و تقابل سنت و مدرنیته، دلیلی دیگر را بر علل پیدایش وندالیسم اضافه می کند و با توضیحاتی در مورد تفاوت نسل ها و تقابل سنتی ها و جوانان مدرن اذعان دارد که این شکاف های فکری و فرهنگی در نسل ها نیز می تواند سبب بروز رفتارهای وندالی شود که به آن وندالیسم نسلی می گویند. عصیان ‌روزافزون ‌انسان‌، به ‌خصوص ‌نسل ‌جوان‌، نه ‌تنها نشان ‌دهنده ‌احساس ‌اجحاف ‌و درماندگی ‌توأم ‌با خشم‌، پرخاشگری ‌و آشوبگری ‌آنان ‌است‌، بلکه ‌معرف تحمیلات ‌اجتماعی ‌در جامعه‌ای‌ است ‌که‌ به ‌جای ‌در نظر گرفتن الگوهای ‌فرد یا نسلی ‌دیگر، تنها الگوهای ‌خود را به ‌آنان ‌تجویز می‌کند. در حقیقت ‌وندالیسم ‌واکنشی ‌است ‌در مقابل ‌برخی‌ از صور فشارها و تحمیلات‌ که ‌مبین ‌تمایل ‌به ‌تخریب ‌آگاهانه‌، ارادی ‌و خودخواسته ‌اموال‌، تأسیسات ‌و متعلقات ‌عمومی ‌است و این گونه جدید از وندالیسم را تحت عنوان "وندالیسم نسلی" معرفی می کنند.مسلماً وندالیسم چون دارای ریشه های پیدایش گوناگونی است می تواند انواع مختلفی نیز داشته باشد که بررسی هر مورد از این علل و انواع می تواند به عنوان موضوعات تحقیق مطرح شود.

دسته بندی وندال ها

از دیدگاه اجتماعی وندالیسم را می توان در پنج گروه دسته بندی کرد

مال اندوز، تاکتیکی، انتقام جو، تفریحی و خصومت. اکثر وندالیسم ها در یک یا چند گروه از این دسته بندی جای می گیرند، که در زیر به توضیح هر کدام از این انواع پرداخته می شود:

1. وندالیسم مال اندوز: صدمه های وارده در این نوع، برای کسب پول و اموال است . شخص وندال در این حالت تنها در اندیشه ی مال خود کردن اموال عمومی است. مانند : کندن و برداشتن علایم راهنمایی ، آرم اتومبیل ها ، قطعات پارکومتر، تلفن عمومی و...

2. وندالیسم تاکتیکی: این نوع وندالیسم بیشتر از حصول دارایی، در پی به دست آورن مقصود خاص است. خسارت وارده لزوماً بیانگر خصومت نیست و اغلب هدف تخریب، دلخواه و آزاد انتخاب می شود، مانند برخی از اعمالی که برای جلب توجه مردم انجام می گردد؛ به طور مثال ولگرد ها و بی خانمان ها برای به دست آوردن جای خواب وغذا اقدام به شکستن شیشه ها می کنند

3. وندالیسم انتقام جو: تخریب اموال به قصد انتقام از انواع مهم و شدید وندالیسم به حساب می آید . دراین جا، فرد وندال در صدد تخریب واقعی و کامل آن وسیله است چرا که فقط با همین کار است که آرام می گیرد

4. وندالیسم تفریحی: در این نوع وندالیسم، یک قانون شکنی محض وجود دارد. فرد وندال رفتار تخریب گرایانه ی خود را صرفاً برای تخلیه ی هیجانی انجام می دهد. به طور مثال، هدف قرار دادن چراغ پارک یا تیر چراغ برق کوچه ها

5. وندالیسم خصومت: مثال هایی از این نوع وندالیسم خشن و وحشیانه عبارتند از : خط کشیدن روی بدنه ی اتومبیل، بیرون کشیدن گُل های پارک، آزار دادن حیوانات و جانوران تفریحگاه های عمومی، پنچرکردن لاستیک اتومبیل ها، قرار دادن موانع بزرگ روی خطوط راه آهن و پرتاب سنگ به شیشه های قطار. (ویلسون و هیلی ،1986)

وندالیسم در ایران

وندال یک واژه وارداتی در فرهنگ ماست و به جای آن می‌توانیم بگوییم افراد معارض قانون.

  وندال­ها جوانان معارض قانون هستند که شاید از زیانی که به جامعه می‌رسانند، بی‌اطلاع باشند. آمار در ایران نشان می‌دهد که 67 درصد از افراد دستگیر شدۀ وندال در گروه سنّی 10 تا 25 سال قرار دارند که در آن سهم مردان بیشتر از زنان است، طوری که 75 درصد را مردان و 25 درصد را زنان تشکیل می‌دهند. به لحاظ تحصیلی هم 4/35 درصد، تحصیلات راهنمایی و 9/22 درصد تحصیلات ابتدائی داشته‌اند.

  وندال­ها از قشرها و طبقات مختلف جامعه می‌باشند و تنها در بین طبقات پایین و کم­تحصیل نیستند.

ارزیابی وندالیسم در جامعه

امروزه وندالیسم خصوصاً برای کسانی که در شهرهای بزرگ و پرجمعیت زندگی می‌کنند واقعیتی تلخ ودر عین حال گریزناپذیر است و تقریباً همه ما و تقریبا هر روز شاهد عوارض این معضل اجتماعی هستیم.

بناهای تاریخی و اماکن مذهبی، مجسمه‌های نصب شده در میادین، پارک‌ها و اماکن عمومی، سینماها، آسانسورها، پارک‌ها و فضاهای سبز عمومی، چراغ‌های راهنمایی، صندلی‌های اتوبوس و مترو، کتاب‌های کتابخانه‌ها، تلفن‌های عمومی، صندوق‌های پست و ده‌ها موضوع مورد تخریب دیگراز جمله موضوعاتی هستند که در اثر وندالیسم متحمل خسارات و صدمات شده و مورد تخریب قرار می‌گیرند.

گاه می‌شنویم آنهایی که اتومبیل گران قیمت دارند شکایت می‌کنند که بدنه ماشین آنها آسیب می‌بیند و یا لاستیک چرخ‌هایشان پنجر می‌شود و گاهی شیشه‌ها و آیینه‌های اتومبیلشان شکسته می‌شود. وندال‌ها غالباٌ از وسایل وابزار مختلفی در تخریب و نابودی موضوعات مورد نظر خود استفاده می‌کنند از آن جمله می‌توان به آلات برنده نظیر چاقو و قیچی و ابزاری مانند آچار، پنجه بوکس،کلید، میخ، ناخن گیر، سنگ، مواد رنگی، جوهر، انواع اسپری‌های رنگی، تیرکمان، تفنگ، مواد شیمیایی، قیر، چسب، مته، دریل و نظایر آن اشاره کرد.

براساس تحقیقات انجام شده در جهان، اعمال وندالیستی به‌ طور وسیع توسط جوانان انجام می‌شود بدون آنکه بدانند این عمل جرم است. آنها اعمال خود را نوعی شوخی می‌دانند. این واقعیت که اغلب در حین اعمال وندالیسم چیزی دزدیده نمی‌شود، این مفهوم را تقویت می‌کند که آنها شیطنت می‌کنند، اما بزهکار نیستند، بلکه تخریب اموال برای آنها تفریح و هیجان می‌آورد ودر واقع اعتراضی به موقعیت مبهم آنها در ساختار اجتماعی است.

رفتار وندال‌ها نه تنها سلامتی و امنیت جامعه را به مخاطره می‌اندازد، بلکه هزینه‌های مالی گزافی را به ساکنین شهرها تحمیل می‌کند.از این‌ رو وندالیسم به‌ عنوان نوعی بیماری خرابکاری در قرن حاضربا هدف تخریب آثار هنری، دشمنی با علم و صنعت و آثار تمدن شناخته شده است.

محققینی چون ویلکینسن  (۱۹۹۵)و گلداستون  (۱۹۹۸) وندالیسم را یک بیماری مدرن دانسته اندکه به عنوان یک معضل اجتماعی تا نیم قرن پیش مطرح نبودو براساس گزارش‌های ارائه شده رفتار بزهکارانه و وندالیستی در برخی کشورها نظیر ایالات متحده، کانادا، آلمان غربی، روسیه، سوئد، انگلستان، هلند، فرانسه، آلمان و استرالیا، بسیار شایع است.

 وندالیسم در اجتماعات-نمونه ی موردی طرفداران تیم های فوتبالی

مفهوم وندالیسم در این مثال صرفا به آن دسته از رفتار های  وندالیستی اشاره دارد که در حوزه ی ورزش و در ارتباط با مسابقات ورزشی رخ میدهد که در این بحث وندالیسم بیشتر به عنوان اوباش گری مطرح میشود.

اوباشگری و وندالیسم مسئله ای اجتماعی و از آشکار ترین جلوه های خشونت در ورزش و به خصوص در فوتبال است که در دهه ی 1960 ودر رقابت های فوتبال انگلستان توجه محققان علوم اجتماعی را به خود جلب کرد.

مارش وهمکاران ،اوباشگری در فوتبال را بی نظمی و خشونت در مقیاس وسیع تعریف میکنند از نظر آنان این پدیده توده های غوغاگری را به ذهن می آورد که از فرط هیجان،عنان اختیار از دست داده اند.

جولیانوتی،درگیری های خودانگیخته و خودجوش حاصل از خشونت تماشاگران را که به صورت رقابت طلبانه وبه خصوص توسط هواداران باشگاه های فوتبال صورت میگیرد وندالیسم و اوباشگری مینامد.

رامون اسپایچ (2006).از دانشگاه آمستردام هلند،به این نتیجه رسید که اوباشگری و رفتارهای وندالیستیک تماشاگران فوتبال تحت تاثیر شش عامل اصلی شکل میگیرد ،از جمله هیجان زدگی و برانگیختگی هیجانی خوشایند،ایجاد هویت مردانه و خشن،هویت یابی های منطقه ای و محلی ،مدیریت فردی و جمعی شهرت،ایجاد احساس همبستگی و تعلق ،وقدرت و خود مختاری

ذولاکتاف(1383)بر مبنای دو تحقیق جداگانه نتیجه میگیرد که رفتارهای وندالیستی و اوباشگرایانه  تحت تاثیر عوامل مختلفی است ،از جمله واکنش در برابر بسته بودن فضای سیاسی و فقدان آزادی های اجتماعی ،تضعیف رو حیه ی ملی گرایانه ،عکس العمل به تحریک نیروهای انتظامی و امنیتی ،نبود برنامه های فراغتی مناسب برای جوانان ،وتحریک رسانه های ضد انقلاب .

رابطه شرایط محیطی و وندالیسم :

شیوع وندالیسم در مناطق شهری به مراتب بیش از مناطق روستایی است. در شهرها به علت تراکم جمعیتی و اخلاقی، وجود پاره فرهنگ های مختلفه، انحراف و جدا افتادگی فرد از جامعه و هنجارهای اجتماعی بیش از مناطق روستائی مشهود است و از آنجایی که بسیاری از صاحب نظران ریشه وندالیسم را در این ناهنجاری های اجتماعی می دانند، تشدید این امر در شهرها امری طبیعی به نظر می رسد.غالب وندال ها مجرد و از نظر تحصیلی ناموفق اند. اغلب آنها با سرخوردگی ها، شکست ها و ناکامی های مختلف در زمینه های تحصیلی، حرفه ای و خانوادگی مواجه بوده و دارای نوعی شخصیت پرخاشگر، بی ثبات، ضدجامعه و در عین حال مأیوس اند. آنان متعلق به خانواده های از هم پاشیده و دارای مناسبات و روابط خانوادگی نامطلوب هستند.

وندالیسم و آثار مخرب آن در فضای کالبدی شهرها

وینمایر (1969)،معتقد است طراحی با کیفیت پایین و کم دقت عامل رشد وندالیسم است .

وندالیسم با کالبد شهر ،مبلمان شهری و فرایند ساخت و ساز در جامعه ارتباط تنگاتنگی دارد فلسفه ی استفاده از طراحی برای کاهش وندالیسم ،کاهش فرصت ها و قابلیت ها برای وقوع جرم است .

آثار مخرب وندالیست ها به وفور در شهرها و در مناطق مختلف شهر دیده میشود آثاری از قبیل شکستن و آسیب زدن به درختان ،نوشتن دیوارها ،آسیب رساندن به اموال عمومی ،خم کردن تابلوهای راهنما،تخریب آثار تاریخی ،پاره کردن بنرها و پوستر های تبلیغاتی و...

اما برای جلوگیری و مقابله با پدیده ی وندالیسم راهکارهایی نیز وجود دارد که برخی از آن ها به شرح زیر است:

- باز طراحی شهری به گونه ای که بتوان از منابع طبیعی فضای شهر برای جلوگیری از فعالیت های ناسازگار اجتماعی  استفاده کرد.

- بهسازی نمایانی فضای شهر تا کاربست مناسب و استفاده از فضای شهری ممکن شود .

- تعریف فضاهای کنترل شده در ساختار شهری

- افزایش نظارت طبیعی در مناطق گذار شهری

- ایجاد و پراکنش فضاهای عمومی،نیمه عمومی،و خصوصی

- ایجاد مکان-رفتارهای ایمن در مناطق نا ایمن شهری

دلایل بروز پدیده وندالیسم

کارشناسان اجتماعی نظرات گوناگونی راجع به بروز این پدیده ابراز کرده‌اند. در برخی موارد کارشناسان اعتقاد دارند نسل گذشته با نسل امروز رابطه عقلانی درستی برقرار نمی‌کند. در بعد دولتی نیز رسانه‌ها همواره برای جوانان پند واندرز ارسال می‌کنند و در مدارس و دانشگاه‌ها هم سیستم یک‌ طرفه‌ای برقرار شده که بدون توجه به نیازهای فرد متقابل و بدون دریافت بازخورد و توجه به تأثیر متقابل، به کار خود ادامه می‌دهند، از این رو گروهی از جوانان و نوجوانان در معرض خرابکار شدن هستند، اما بروز و وجود این پدیده در مدارس ابتدایی و راهنمایی را چگونه می‌توان توجیه کرد. به نظر می‌رسد ریشه اصلی این پدیده در نوع تربیت بچه‌ها و در خانواده یافت می‌شود. دانش‌آموزی را در نظر بگیرید که در خانه کامپیوتر دارد، در نهایت دقت و وسواس از آن محافظت می‌کند ولی همین دانش‌آموز در مدرسه با کوچکترین وقفه در اجرای یک برنامه آن را ری استارت(restart ) می‌کند!

همین فرهنگ در سنین بالا نیز ظهور می‌کند. راننده‌ای که برای عبور از روی یک سرعت‌گیر با خودرو شخصی از سنگین‌ترین دنده استفاده می‌کند، برای عبور از همان سرعت‌گیر با خودروی دولتی نیاز به کم کردن دنده نمی‌بیند! و با سرعت رد می‌شود و چون هزینه مستقیمی‌از افراد در قبال نگهداری از اموال و اشیای دولتی و عمومی‌دریافت نمی‌شود، لذا تخریب و ایجاد سرگرمی ‌و خنده با وندالیسم گسترش پیدا کرده است. در واقع هنگامی‌که فاصله بین فرهنگ عمومی ‌و فرهنگ رسمی‌ زیاد شود، عکس‌العمل نسلی را در پی دارد که هنجارها، قواعد، رسوم، الگوها عادات و قوانین نسلی دیگر را که واقعیات و شرایط جوان را در نظر نمی‌گیرند و این فاصله و شکاف هرچه بیشتر و عمیق‌تر شود، این قبیل مشکلات هم بیشتر می‌شوند. ‌فرهنگ عمومی ‌در خانه تا حدی رعایت می‌شود. به عنوان مثال فرد درخانه از الفاظ رکیک استفاده نمی‌کند چرا که از خواهر و مادر و سایر اعضای خانواده خویش خجالت می‌کشد و حفظ حرمت می‌کند ولی همین فرد در خیابان با علم به اینکه ده‌ها زن و دختر رهگذر صدای او را می‌شنوند از الفاظ ناشایست استفاده می‌کند و نگه داشتن حرمت سایرین را ضروری نمی‌بیند. به عبارتی رعایت فرهنگ را در خانه ضروری می‌بیند ولی در جامعه خود را مقید به رعایت فرهنگ و داشتن ادب نمی‌بیند. همین عدم نیاز به کنترل رفتار در جامعه باعث بروز ناهنجاری‌های اجتماعی فراوانی می‌شود. زمانی که فرد خود را در مقابل هیچ‌کس پاسخگو نداند قطع به یقین دست به هر کاری می‌زند و وندالیسم بخشی از این نابهنجاری‌های عمومی ‌نسل جوان در جوامع امروزی می‌باشد. از سوی دیگر برخی کارشناسان معتقدند وندالیسم در زمره آن دسته از انحرافات و بزهکاری‌هایی است که در جامعه جدید نمود و ظهور یافته است و به علت عصیان روزافزون انسان، ‌‌به ویژه نسل جوان در برابر تحمیل‌های اجتماعی و نیروهای قاهر و گویای خشم و پرخاشگری آنان در اثر احساس اجحاف و درماندگی است. از این ‌رو، وندالیسم پدیده‌ای نوظهور و مدرن در جوامع جدید و عکس‌العملی خصمانه و واکنشی کینه ‌توزانه برخی از اشکال فشار، تحمیلات، ناملایمات، حرمان‌ها و شکست‌هاست. از سویی نبود برنامه‌های جامع و دائمی‌برای پر کردن اوقات فراغت جوانان، از دغدغه‌های تمام جوامع است؛ زیرا انرژی جوانان در دوران تحصیل ناخودآگاه صرف آموزش می‌شود ولی اگر برنامه صحیحی برای پر کردن اوقات فراغت نباشد، بی‌تردید آثار تخلیه انرژی در بعضی مواقع به شکل وندالیسم ظاهر خواهد شد. ‌

بیماری‌های روحی، روانی و فقر اقتصادی را نیز می‌توان از دلایل بروز پدیده وندالیسم دانست چرا که این افراد به دلیل نداشتن تعادل روحی روانی، خود را با اقدامات خشونت‌آمیز خرابکارانه تخلیه می‌کنند و به نوعی، ارضای روانی می‌شوند. البته فقر اقتصادی را هم می‌توان عاملی دانست که اختلاف طبقاتی را در جامعه به وجود می‌آورد. آنانی که در قعر فقر زندگی می‌کنند، دست به انتقام از افراد بالادست جامعه می‌زنند.

پایین بودن سطح تحصیلات، عامل دیگری در بروز این رفتارهاست، بیشتر وندال‌ها افرادی بی‌سواد و کم‌سوادند و از فرهنگ اجتماعی مناسبی برخوردار نیستند. ‌ مصاحبت با دوستان وندال را می‌توان عامل دیگری در بروز وندالیسم دانست. عمده وندال‌های اجتماعی با همنشینی دوستان بزهکار دست به خرابکاری می‌زنند. در حالت کلی، گروهی عمل کردن، نوعی جرأت و جسارت برای تعدی بیشتر به اموال عمومی‌را به وندال‌ها می‌دهد. وندال‌ها معمولا دوستان بزهکار زیادی دارند. چنین افرادی برای به دست آوردن جایگاه مناسب در گروه یا به دست گرفتن رهبری باند، به اقدامات مخرب خود می‌افزایند.

بخش دیگری از وندال‌های شهری را مبتلایان به اختلال شخصیت ضداجتماعی تشکیل می‌دهند، اما بخش عمده وندال‌های نوین، شهروندان عادی هستند که در اثر شرایط محیطی به این رفتارها سوق داده شده‌اند. شخصیت‌های ضد اجتماعی به قانون دلبستگی ندارند، احساس مسئولیت نمی‌کنند، فقط در پی ارضای فوری خواسته‌های خویش هستند، هر مانعی آنان را به سرعت تحریک و پرخاشگر می‌کند، به سادگی به خشونت دست می ‌زنند، قدرت صبر کردن و تعویق خواسته‌هایشان را ندارند. افراد ضد اجتماعی به علت کینه‌ای که نسبت به جامعه دارند، مظاهر زندگی اجتماعی را تخریب می‌کنند. این افراد در خانواده‌های دچار کژرفتاری که امکان همانند سازی مثبت و سازنده را ندارد، بار آمده‌اند.

برخی عوامل تأثیر گذار در روند وندالیسم:

1- هوش پایین

2- بیماری روانی ناشناخته توسط فرد

3- مشکلات خانوادگی و تربیتی

4- مشکلات اجتماعی و فرهنگی

برای ریشه‌های تربیتی می‌توانیم به نوجوانی مثال بزنیم که فقطً برای این‌ که کاری کرده باشد یا خودش را امتحان کند یا عقده‌ها و فشارهای سرکوب شده را تخلیه کند، کالایی را از مغازه‌ای می‌دزد و آن را در سطل زباله می‌اندازد.

  بنابراین؛ باید تمام عوامل حتّی عوامل قبل از تولّد نیز بررسی شوند، این که چگونه و تحت چه شرایطی به دنیا آمده است و محیط خانوادگی و مدرسه و محلّه و کشورش چگونه بوده است و حتّی تولیدات فرهنگی کشورش؛ مانند روزنامه‌ها و کتاب‌ها و فیلم‌ها.

پیشگیری از وندالیسم یا مقابله با آن

آیا باید با وندالیسم مقابله کرد؟ اگر وندالیسم به عنوان یک بیماری و هنجار اجتماعی مطرح است، مسلماً باید دارای راه های پیشگیری و در موارد حاد درمان نیز باشد.برنامه‌ریزی برای مقابله با پدیده وندالیسم به تخصص ‌های ویژه‌ای نظیر روان‌شناسی، جامعه‌شناسی،‌ علوم تربیتی، مدیریت و طراحی شهری نیاز دارد و اعمال آن از طریق روش‌های متنوعی صورت می‌گیرد. نظارت با ابزار مکانیکی که با روش‌هایی نظیر روشنایی، دوربین مدار بسته، نگهبان، موانع فیزیکی و ... انجام می‌شود، اولین راه‌حلی است که به ذهن می‌رسد که در اغلب موارد ناکارآمد است و حتی احتمال دارد به گستاخ شدن وندال‌های حرفه‌ای منجر شود.در این موارد هر چند که قوانین موجود، مجازات‌های نسبتاً سنگینی را برای متخلفان در نظر گرفته و علاوه بر اینکه آنان را ملزم به تامین مالی خسارت‌ های تحمیل شده کرده، محکومیت حبس تا 10 سال را برای این قبیل افراد در نظر گرفته است. اما واقعیت این است که برخوردهای جبری هیچ وقت موجب ریشه‌کنی وندالیسم در جوامع شهری نشده است.

با این تفاسیر شاید راه حل مقابله زیاد کارآمد نباشد و چون مقوله وندال ها مقوله ای روانی است باید به راهکارهای روانشناسی در این زمینه متوسل شد.فائق آمدن بر مقوله وندالیسم به تمهیدات ویژه‌ای نیاز دارد که اغلب کارآمدی کارکردهای جامعه‌ شهری را هدف می‌گیرند. افزایش مشارکت و مسئولیت ‌پذیری اجتماعی، تبلیغ و اطلاع‌ رسانی از طریق رسانه‌ها، درونی کردن فرهنگ شهروندی، آموزش و نمایش روابط دوستانه در محیط ‌های شهری و برنامه ‌ریزی مدیریتی تعدادی از راهکارهای آزموده شده برای کاهش وندالیسم هستند.

جامعه ‌شناسان شهری در این زمینه به ایجاد تمهیدات رفتاری و سلب انگیزه واکنش‌های تخریبی تاکید دارند و معتقدند که به طور مثال با آموزش تماشاگران تیم‌ های ورزشی در مورد اهداف واقعی ورزش و همچنین با نمایش روابط دوستانه بازیکنان دو تیم، می‌توان خشم و ناکامی هواداران تیم شکست خورده را تا حدود زیادی کاهش داد و یا ضمن کنترل منظم سالم بودن تاسیسات شهری از سوی ماموران سازمان‌های مسئول، می‌توان زمینه‌های روانی جلب اعتماد و مشارکت عمومی در حفظ و نگهداری اموال عمومی را فراهم آورد.

راهکارهای مبارزه با وندالیسم و جلوگیری از شیوع آن

.تربیت خانوادگی: پایه و اساس شخصیت فرد در خانواده شکل می‌گیرد، بنابراین خانواده باید از همان دوران کودکی شخص را نسبت به اطرافش مسؤولیت پذیر بار بیاورند و به او یاد بدهند که همان قدر که خودش حق بهره بردن از نعمات و امکانات را دارد دیگران نیز چنین حقی دارند.

.فرهنگ سازی: فرهنگ سازی با روش‌های گوناگونی انجام می‌شود؛ چاپ بروشور و کتاب، تهیه فیلم، برگزاری برنامه‌های ویژه آگاه سازی مردم در رابطه با همین پدیده و آسیب‌های اجتماعی آن و هر مرکز آموزش رسمی و غیررسمی می‌تواند این کار را بر عهده بگیرد. البته ناگفته نماند که برنامه‌های سمعی و بصری در صداوسیما یکی از مهمترین نقش‌ها را در این زمینه می‌توانند ایفا کنند.

. افزایش مشارکت مردمی: دخالت دادن مردم در امور مربوط به مدیریت شهر یا کشور باعث ایجاد حس تعهد و تعلق در آنها می‌شود و نمی‌توانند به راحتی از کنار یک خرابکاری بگذرند و یا خودشان منشأ آن باشند زیرا شهرکنونی را حاصل مشارکت خودشان می‌دانند و هیچ کس حاضر نیست چیزی را که از آن خود می‌داند از بین ببرد.

نتایج وندالیسم

وندالیسم مانند دیگر انواع انحرافات اجتماعی ، دارای نتایج و آثار مشهود و پنهان زیادی است. وندالیسم نوعی از بزهکاری های جوانان می باشد که می تواند در نظم عمومی اختلال ایجاد کند. وندالیسم بر کاهش کیفیت زندگی شهری مؤثر بوده و باافزایش پرخاشگری و خشونت در شهر ها نه تنها در افت کاری و استفاده ی عمومی از مکان ها ی تفریحی عمومی تأثیر داشته ، بلکه به افزایش احساس ترس و نا آرامی و نابهنجاری نیز تأثیر گذار بوده است.

یکی ازمهم ترین آسیب های وندالیسم، زیانهای اقتصادی ناشی از تعمیر و بازسازی وسایل تخریب شده توسط می باشد که هر ساله بخش عظیمی از بودجه ی کشورها را به خود اختصاص می دهد

علاوه بر این، با از دست رفتن زمانی که صرف تعمیر و بازسازی آثار تخریب شده می گردد عملاً برکاهش رفاه و آسایش شهروندان تأثیرگذار می باشد که خود این موضوع نیز می تواند منجر به بروز نارضایتی ها و اعتراضاتی گردد که در نتیجه بر اعتماد عمومی مردم تأثیرات منفی بسیاری دارد.(قاسمی و همکاران، 1388)

یکی دیگر از نتایج وندالیسم، از بعد روان شناختی می باشد. زشت شدن مناظر شهری، تاثیر منفی زیادی بر روحیه ی شهروندان خواهد گذاشت. دیوارهایی که مملو از جملات مختلف و گاه ناپسند و خلاف عفت عمومی باشد، کیوسک های تلفن تخریب شده، شیشه های شکسته ی اتوبوس ها، صندلی های منقش به تصاویر زشت و تخریب شده ی مترو، و ... هر رهگذری را مکدر می سازد و بدتر از آن اینکه مشاهده ی این قبیل تصاویر، انگیزه های تخریب گری بیشتر را نه تنها در بین وندال ها که ممکن است حتی در بین شهروندان دیگر نیز تشدید نماید یا لااقل از حساسیت آنان نسبت به این رفتارها بکاهد.

بسیاری از صاحب نظران بر این باورند که وندالیسم نوعی تلافی یا انتقام جویی است که تخریب اموال عمومی و محیط زیست عمده ترین حاصل آن است. آنها معتقدند که اگر چه  وندالیسم ریشه در عدم سلامت روانی افراد و ناکامی ها دارد اما تخریب اموال عمومی، نوعی انتقام جویی در برابر کمبود های رفاهی و اجتماعی است که افراد انتظار دارند. به این ترتیب که وقتی رفاه اجتماعی و خدماتی ضعیف است افراد خود را برای حفظ آنچه اموال عمومی نامیده می شود مسؤل نمی دانند.

نتیجه گیری

با توجه به توضیحات ارائه شده و تعاریفی که از پدیده ی وندالیسم به عمل آمد ،میتوان به این نتیجه رسید که پدیده ی وندالیسم در هر جامعه  ای وجود دارد و غیر قابل انکار است حتی کشورهای توسعه یافته نیز از این قاعده مستثنی نیستند ولی در برخی کشورهای توسعه یافته  با آگاهی ها و مطالعاتی که روی وندالیست ها به عمل آمده وشناختی که نسبت به آن پیدا کرده اند با راهکارهای  خاص به مقابله با آن پرداخته اند.و تقریبا توانسته اند این پدیده ی مخرب اجتماعی ،فرهنگی را مهار کنند.

با توجه به مطالب فوق پدیده ی وندالیسم بیشتر ناشی از کمبود های اجتماعی ،فقر،تربیت خانوادگی نامناسب،وکمبود های فرهنگی و....میباشد.که به نظر ما از جمله تاثیر گذارترین مسائل و مشکلات فرهنگی جوامع بشری است.

از این پدیده به عنوان بیماری خرابکاری و اوباشگری یاد میشود اما به نظر ما باید از پدیده ی وندالیسم به عنوان بیماری بی فرهنگی  یادکرد.

راهکارها و پیشنهادات زیادی برای کنترل و کاهش این پدیده  یا معضل فرهنگی ،اجتماعی از جانب دانشمندان و اندیشمندان  مختلف جهان ارائه شده است و همچنین تحقیقات زیادی نیز با موضوع وندالیسم و رابطه ی آن با سایر پدیده های اجتماعی فرهنگی صورت گرفته است .

ما با یاری جستن از نظریه های گوناگون ودرک عمیق این پدیده ی فرهنگی ،اجتماعی به این نتیجه رسیدیم که اولا  در این زمینه تحقیقات به عمل آمده کافی نبوده وتحقیقاتی که وجود دارد بیشتر مباحث نظری را شامل میشود تا عملی پس باید تحقیقاتی صورت گیرد تا بتوان آن را به جامعه ی امروزی تعمیم داد.وثانیا دولت توجه کمتری به این معضل دارد که باید نظارت و کارشناسی بیشتری بر روی این معضل فرهنگی صورت گیرد.

ودر آخر از جمله عواملی که میتوان در کاهش این معضل بر روی آن تاکید کرد توجه نمودن به فرهنگ تربیتی خانواده ها از بدو تولد ورسیدگی به مشکلات جوانان و آموزش آنان ،رفع فقر اقتصادی و تضاد طبقاتی جامعه ،وفرهنگ سازی مستمر در راستای ایجاد تعلق به وطن وشهر مادری ودر ابعاد بزرگتر به کشور صورت گیرد.

امیدواریم که...

منابع