وقتی هاشمی مدافع «آزادی بیان» آن هم در دانشگاه ها می شود!

 

 

در دوره ریاست جمهوری هاشمی چه اتفاقی در دانشگاه ها افتاد؟

همچنین بازخوانی دوران 8 ساله دولت هاشمی رفسنجانی نیز نشان می دهد یکی از رخوت آلود ترین دوران دانشگاه ها پس از پیروزی انقلاب در این دوره رقم خورده است بگونه ای که اصلی ترین تشکل دانشجویی منتقد دولت وقت یعنی دفتر تحکیم وحدت با فشارهای متعددی از سوی وزارت علوم دولت آقای هاشمی دست و پنجه نرم می کرده است و حتی اجازه برگزاری برخی از نشست های دانشجویی که در آن قرار بوده نسبت به دولت وقت نقد شود، نداشته است.

علی خضریان از محققان جنبش دانشجویی ایران در این باره می گوید:

«در دانشگاه تهران یک همایش قرار بود برگزار شود در خصوص نقد و بررسی اقتصاد لیبرال از طرف دفتر تحکیم وحدت که آقای احمد توکلی یکی از اصلی ترین طراحان و پیشنهاد دهندگان آن بود اما برای اینکه این نقد صورت نگیرد،  دولت کل همایش را از بین می برد و آن سال دفتر تحکیم حتی انتخاباتش را نمی تواند برگزار کند.» (کتاب تاریخ جنبش دانشجویی مسلمان، انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ص 403)

محسن میردادمادی از عناصر فعال دفتر تحکیم وحدت در دهه 60 نیز روایت جالبی در این باره دارد:

«وقتی ایشان (هاشمی رفسنجانی) دولت اول خود را تشکیل دادند گفتند من یک کابینه کاری تشکیل داده ام چون خودم سیاسی هستم. من وزرای کاری می خواهم و به همین شیوه انتخاب کرده ام. یعنی من دولت غیر سیاسی تشکیل داده ام. این مطلب بیانگر یک نگرش بود. یعنی که امروز، زمان سیاسی گری نیست، زمان سازندگی است. به عبارت دیگر سازندگی را از فعالیت سیاسی جدا کردن و تا حدی هم رو به روی هم قرار دادن ... این یک نگرش در حاکمیت است که وقتی می خواهد نقطه ارتباط  حاکمیت و دانشگاه را تنظیم کند می گوید دانشجوها نباید زیاد فعالیت سیاسی داشته باشند. همه بهتر است درسشان را بخوانند تا برای سازندگی مفید باشند.» (کتاب دیروز، امروز و فردای جنبش دانشجویی، نشر نی، ص 178)

رهبر انقلاب: خدا لعنت کند دستهایی که تلاش می کنند دانشگاه را غیر سیاسی کنند

این موضوع در سالهای میانی دو دولت هاشمی رفسنجانی آنقدر پر رنگ شد که رهبر معظم انقلاب در سخنانی بی سابقه و صریح، ضمن اشاره به این مساله از لزوم سیاسی بودن دانشجویان و حتی دانش آموزان سخن گفته و دستهایی را که تلاش می کنند دانشجویان را غیر سیاسی کنند مورد لعنت قرار دادند.  ایشان در 12 آبان 1372 و در دیدار با جمعی از نخبگان  با اشاره به فضای دانشگاه ها تصریح کردند:

«بنده دلم می‌خواهد این جوانان ما شما دانشجویان؛ چه دختر، چه پسر و حتّی دانش‌آموزان مدارس- روی این ریزترین پدیده‌های سیاسی دنیا فکر کنید و تحلیل بدهید. گیرم که تحلیلی هم بدهید که خلاف واقع باشد؛ باشد!

 خدا لعنت کند آن دستهایی را که تلاش کرده‌اند و می‌کنند که قشر جوان و دانشگاه ما را غیر سیاسی کنند.کشوری که جوانانش سیاسی نباشند، اصلاً توی باغ مسائل سیاسی نیستند، مسائل سیاسی دنیا را نمی‌فهمند، جریانهای سیاسی دنیا را نمی‌فهمند و تحلیل درست ندارند. مگر چنین کشوری می‌تواند بر دوش مردم، حکومت و حرکت و مبارزه و جهاد کند؟! بله؛ اگر حکومت استبدادی باشد، می‌شود. حکومتهای مستبد دنیا، صرفه‌شان به این است که مردم سیاسی نباشند؛ مردم  درک و تحلیل و شعور سیاسی نداشته باشند. اما حکومتی که می‌خواهد به دست مردم کارهای بزرگ را انجام دهد؛ نظام را می‌خواهد با قدرت بی‌پایان مردم به سر منزل مقصود برساند و مردم را همه چیز نظام می‌داند، مگر مردمش - بخصوص جوانان، و بالاخص جوانانِ دانشجویش - می‌توانند غیر سیاسی باشند؟! مگر می‌شود؟! عالِمترین عالِمها و دانشمندترین دانشمندها را هم، اگر مغز و فهم سیاسی نداشته باشند، دشمن با یک آبنبات تُرش می‌تواند به آن طرف ببرد؛ مجذوب خودش کند، و در جهت اهداف خودش قرار دهد! این نکات ریز را، باید جوانان ما درک کنند.» 

تاثیر سخنان رهبر انقلاب بر باز شدن فضای دانشگاه ها در دوره هاشمی

به گفته بسیاری از فعالان جنبش دانشجویی دهه 70، این سخنان رهبر انقلاب تاثیر محسوسی بر باز شدن فضای دانشگاه ها از این برهه به بعد داشت. این اظهارات که در ماه های ابتدایی آغاز به کار دولت دوم هاشمی رفسنجانی مطرح می شد، باعث شد تا فضای تدریجی دانشگاه ها نیز به سمت و سوی بازتری حرکت کند. به گفته میثم سعیدی از اعضای شورای مرکزی دفتر تحکیم وحدت در دهه 70: «این جمله رهبری کمک بسیار اثرگذاری بود. یعنی تعیین کننده بود برای بازکردن فضای سیاسی دانشگاه ها.» (کتاب تاریخ جنبش دانشجویی ایران، انتشارات نجم الهدی، ص 126)

خفقان دوران سازندگی چه تاثیری در رای آوردن خاتمی داشت؟

از این رو بسیاری معتقدند اساسا یکی از علل اصلی انتخاب سید محمد خاتمی در سال 76، انتخاب شعار «آزادی» از سوی او و واکنش مثبت جامعه به آن بود چرا که این شعار کاملا در جهت مخالفت با دوره هاشمی رفسنجانی در میان مردم و نخخبگان تفسیر می شد و علت رای نیاوردن ناطق نوری هم دقیقا همین مساله بود که او در آن برهه به عنوان ادامه وضع موجود و دوران هاشمی رفسنجانی شناخته می شد.

به عبارت دیگر، فضای عمومی دانشگاه ها در دوره سازندگی با چنان فضای بسته و رکودی مواجه شده بود که کلمه آزادی برای دانشجویان و دانشگاهیان یک مفهوم جذاب و گیرا محسوب می شد و از طرف دیگر در فضای عمومی جامعه نیز سالها بود که کسی فرصت و امکان قابل توجهی برای نقد دولت سازندگی و رییس جمهور وقت نداشت، طبیعتا این مفهوم برای بسیاری از نیروهای درون نظام منتقد دولت هاشمی رفسنجانی نیز جذابیت های خاص خودش را داشت.

حال مشخص نیست با توجه به سابقه مشخص و روشن آقای هاشمی و درخواست امروز او برای بازشدن فضای دانشگاه ها، باید این سخن وی را به حساب یک طنز و شوخی روزمره گذاشت یا یک ژست سیاسی ناشیانه و تکراری؟

به نظر می رسد این نوع اظهارات هاشمی در ماه های اخیر و مدعی آزادی بیان شدن وی بدون یادآوری اتفاقاتی که در دوره سازندگی بر سر منتقدانش آمد، نه تنها توسل ناشیانه وی به فراموشی افکار عمومی نسبت به اتفاقات فراموشی ناشدنی آن دوران است، بلکه نوعی توهین به اصلاح طلبان و حامیان امروز اوست چرا که در سالهای سازندگی یکی از گروه ها و جریانهایی که بیش از همه مورد تهاجم و سرکوب رییس جمهور وقت و حامیانش بودند، «چپ» های سابق و اصلاح طلبان امروز بودند و حالا امروز همان آقای هاشمی است که برای اصلاح طلبان درس «آزادی بیان» آن هم در فضای دانشگاه ها گذاشته است!